مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 7

تعیین زمان و هماهنگی‌های پیش از مصاحبه

مصاحبه در طرح تاریخ شفاهی باید پس از هماهنگی‌های مقدماتی، در زمان مناسب انجام شود. زیرا اگر پذیرفته‌ایم که مصاحبه کانونی‌ترین بخش هر طرح تاریخ شفاهی است، توجه به زمان و چگونگی انجام آن از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر نیازمند ارتباط و گفت‌وگوی دقیق میان محقق و راوی است.

چگونه می‌توان مورّخ تاریخ شفاهی شد؟

فلسفه وجودی تاریخ‌شفاهی گفت‌وگوی روشمند و فعال با کنش‌گران، فعالان و ناظران حوادث و وقایع مهم است. همچنین مشخص است که در این نوع تاریخ‌نگاری، روش، گفتمانی است. در تاریخ رسمی، مورّخ بیشتر با منابع قدرت سیاسی سر و کار دارد، ولی در تاریخ‌شفاهی این جریان به صورت عمده برعکس است و گروه هدف از قشر عمومی مردم است. این نوع رویکرد سبب مشارکت فعال مردم در تاریخ‌نگاری شده است.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 6

اهمیت اطلاعات پیش از مصاحبه

یکی از ضرورت‌های مرتبط با مصاحبه تاریخ شفاهی، داشتن معلومات و اطلاعات کافی درباره موضوع مصاحبه و مسائل پیرامون آن است. متأسفانه بعضاً دیده می‌شود که مصاحبه‌گر با کم‌ترین اطلاعات، وارد جلسه شده و مصاحبه مطلوبی را به انجام نرسانده است. این وضعیت، چند آسیب جدی را به دنبال دارد که برخی از آنها به شرح ذیل است.

رویکرد سیستمی در تاریخ شفاهی

برخی بحث در مسایل نظری تاریخ شفاهی را مخصوص برج‌ عاج نشینان این علم می‌دانند و خود را مرد عمل قلمداد می‌کنند. این افراد را عقیده بر آن است همین که فردی بتواند با دستگاه‌های ضبط‌صوت و دوربین فیلمبرداری کار کند و در برقراری ارتباط با دیگران نیز مهارت داشته باشد، کافی است که یک مصاحبه‌گر تاریخ شفاهی قلمداد گردد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 5

تعیین هدف

مصاحبه در تاریخ شفاهی، روشی تحقیقی است که مانند هر شیوه پژوهشی دیگر، باید اهداف مشخصی داشته باشد. فراموش نکنیم که ضبط خاطرات افراد، بدون یک هدفِ تاریخ‌نگارانه را نمی‌توان تاریخ شفاهی دانست. بسیارند مؤسسه‌ها و رسانه‌هایی که در مناسبت‌های مختلف و به منظور بزرگ‌داشت یک روز و یا تکریم نام و یاد فعالان یک عرصه، به ضبط و انتشار خاطرات فعالان سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و یا فرماندهان نظامی در قالب‌های متعدد می‌پردازند، اما مشخص نمی‌کنند این مطالب چه نیازی از مخاطب و تاریخ را پاسخ می‌دهند.

مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده در تاریخ شفاهی

کمبود مصاحبه‌گرانی که دارای تجربه، دانش و مهارت‌ لازم در امر مصاحبه‌اند، سبب می‌شود تا برای پژوهش‌های تاریخی در حیطۀ تاریخ شفاهی با مشکل مواجه باشیم. بنابراین باید برای مصاحبه با شاهدان، عاملان و دست‌اندرکاران وقایع و حوادث مورد نظرمان، افراد خاصی را گزینش کنیم، یا اینکه تعداد محدودی از واجدان شرایط را برای مصاحبه در این زمینه آموزش دهیم.

سؤال‌های پژوهشی و پرسش‌نامه‌ای در مصاحبه تاریخ شفاهی

مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، ابزار گردآوری اطلاعات‌اند. با مصاحبه است که مورخ این نوع از تاریخ، می‌تواند اطلاعاتی را از مصاحبه‌کننده دریافت کند. مصاحبه‌شونده اطلاعات گوناگونی دارد، ولی مصاحبه‌کننده به طبقه خاصی از آن اطلاعات نیاز دارد، بنابراین باید با راه‌کارهای اصولی بتواند جلسه مصاحبه را مدیریت کند.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 4

شناسایی و انتخاب راوی

همان‌گونه که قبلاً توضیح داده شد، تاریخ شفاهی امکانی مشارکت‌جویانه در فرایند تدوین تاریخ است تا اطلاعات مختلف از رویدادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در یک مصاحبه هدف‌مند ضبط و منتشر شود. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که نگاه و روایت افراد بیشتری در تبیین رویدادهای تاریخی دریافت خواهد شد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 3

انتخاب موضوع

انتخاب موضوع، یکی از مهم‌ترین مراحل مصاحبه تاریخ شفاهی است. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی یا موضوع‌محورند و یا فردمحور. طبیعی است که برای انتخاب موضوع، باید از دقت زیادی برخوردار بود. قبلاً گفته شد که مصاحبه‌گر تاریخ شفاهی ضمن روحیه جست‌وجوگری و تحقیق، باید سطح مناسبی از معلومات عمومی و تخصصی را دارا شده و از هرگونه تعصب نسبت به افراد و جریان‌های سیاسی و اجتماعی اجتناب ورزد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 2

ویژگی‌های مصاحبه‌گر

مصاحبه‌گر تاریخ شفاهی علاوه بر آشنایی با فنون مصاحبه، ضروری است برای تحقق اهداف مورد نظر، ویژگی‌هایی داشته باشد. او نباید این حرفه را فعالیتی شغلی و با اهداف صرفاً مادی ببیند. تایخ شفاهی بخشی از یک رسالت فرهنگی و اجتماعی است که ارتباطی عمیق با تاریخ و میراث یک جامعه و ملت دارد. ضروری است مصاحبه‌گر تاریخ شفاهی از اطلاعات کافی برای کاری که قصد انجام آن را دارد، برخوردار باشد.
...
18
...
 

شانه‌های زخمی خاکریز - 5

اولین دژبانی سر راه ـ صالح‌آباد ـ اولین ایستگاه صلواتی هم بود. شربتی خوردیم و بعد مستقیم حرکت کردیم به طرف مهران که هنوز التهاب عملیات چند هفته پیش والفجر ـ 3 را در خود داشت. تپه «کله‌قندی» آنجا بود. بچه‌های لشکر 27 در این تپه عملیات کرده بودند. تعریف می‌کردند: وقتی عملیات شد، عراقیها در محاصره قرار گرفتند. مدتی که گذشت وضع بسیار بدی پیدا کردند، به طوری که با هلی‌کوپتر برایشان غذا می‌آوردند.