مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس -3

مصاحبه‌کننده نباید بدون مقدمه، ناشناخته و بدون اقدامات پیش از مصاحبه، خود را در جریان زنده مصاحبه قرار دهد. یکی از مهم‌ترین محورهای کار مصاحبه‌کننده پیش از انجام مصاحبه، مطالعات اجمالی درباره موضوع واقعه، رویداد یا دوره زمانی آن است. یعنی باید منابع مکتوب - اعم از نوشتاری و دیداری راجع به آن موضوع - را تا حد امکان مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. دانستن روحیات آدم‌ها، کنش‌ها و واکنش‌های رفتاری، مشکلات و نقص‌ها، ضایعات و توانمندی‌های احتمالی، پیش از مواجهه با مصاحبه‌شونده، در توفیق مصاحبه نقش ارزنده‌ای دارد.

پرابلماتیک روایت در ایران پساانقلاب و جنگ

(نگاهی به کتاب خط به خط خاطره؛ شیوه‌نامه‌ی ویرایش کتب خاطره‌نگاری مستند)

مسئله این است که «با گذشت سه دهه از ظهور پدیده‌ی خاطره‌نویسی» جنگ/ دفاع مقدس/ پایداری در ایران، با ظهور پدیده‌ی دیگری به نام «روایت‌نویسی اجتماعی» روبرو هستیم که ویژگی بارز آن «محفوظ‌ ماندن زبان گفتار راوی» است، چندانکه می‌توان «صدای راوی را از درون این متن‌ها شنید». دست‌کم سه عامل را می‌توان برشمرد که نشان می‌دهند چرا باید زبانی را که این متن‌ها را تولید کرده‌اند؛ یعنی زبان گفتار را به رسمیت بشناسیم، به‌درستی تعریف‌اش کنیم و...

مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس -2

خروجی یک مصاحبه اصولی و قاعده‌مند که بر اساس طرحی معین پیش رفته است، مرحله تدوین را به سهولت طی خواهد کرد. ماحصل این مصاحبه دارای جزئیات لازم است و مصاحبه‌کننده در مواردی که ابهامی وجود داشته با طرح سؤالات به‌موقع آن را برطرف کرده است. مصاحبه‌کننده با مدیریت مناسب جلسات مصاحبه، آن را در کانالی هدایت کرده که عمده مطالب خاطره است و کمتر داده‌ها یا تحلیل‌های بی‌ربط در متن وجود دارد. اگر مصاحبه‌کننده تاریخ شفاهی منفعل و خاموش باشد، حاصل کار، تنها گرفتنِ خاطرات، خواهد شد.

مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس - 1

به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران، مصاحبه قلب تاریخ‌شفاهی است و نقش خشت اول در تاریخ شفاهی را دارد. بر همین اصل است که حتی برای افرادی که تجربه و دانشی در این حیطه دارند، کسب دانشِ بیشتر و اصلاح و تکمیل روش‌های استفاده شده قبلی ضرورت دارد. هنگامی این ضرورت بیشتر نمود دارد که مصاحبه‌هایی که با استاندارهای لازم صورت نگرفته دوباره ازنظر بگذرانیم. در این مقاله به طور مختصر درباره مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، مطالبی تقدیم می‌شود.

سه ره‌آورد تاریخ فرهنگی برای پژوهشگران جنگ

شاید این ادعا که مهمترین تأثیر تاریخ فرهنگی بر مطالعات جنگ، ساختارشکنی از مفهوم «تاریخ» و مفهوم «جنگ» بود ادعای گزافی نباشد. تاریخ فرهنگی در حقیقت، مفهوم جنگ و تاریخ جنگ را Deconstruct کرد. تاریخ فرهنگی به ما می‌گوید جنگ را منحصر به متن‌ها، جلوه‌ها و تجلیات افرادی که صرفاً در میدان نبرد بودند، نبینید، بلکه متن های مجاور آن را هم ببینید. از سوی دیگر تاریخ فرهنگی به ما می‌گوید جنگ فقط روایت رخدادها و وقایع و حتی تجربه‌های فردی فرماندهان، رزمندگان، جانبازان و اسیران نیست. نمادهایی که در جنگ و حتی پس از جنگ به وجود آمدند هم تاریخ دارند. اشیا هم تاریخ دارند.

مطبوعاتی که قیچی می‌شدند

سانسور مطبوعات در خاطرات روزنامه‌نگاران دوره پهلوی

در حوزه تاریخ مطبوعات دوره پهلوی، یک دسته از آثار غیرقابل چشم‌پوشی، خاطرات روزنامه‌نگاران آن دوران است که در منابع مختلفی می‌توان سراغ آنها را گرفت. روزنامه‌نگاران، در لابه‌لای خاطراتشان به موضوع‌های متعددی اشاره کرده‌اند که یکی از آنها مسأله وجود سانسور در مطبوعات آن عصر است. در این زمینه گفته‌ها و نوشته‌ها فراوان است. در فرصت کنونی، نگاهی انداخته‌ایم به برخی از خاطراتی که در آنها به قصه سانسور مطبوعات اشاره شده است.

اهمیت تعامل تاریخ محلی با تاریخ شفاهی در تدوین محلی‌نگاری

تدوین به عنوان محصول نهایی بسیاری از مصاحبه‌ها مدنظر پروژه‌‌های فردی یا جمعی تاریخ شفاهی است. تدوین در تاریخ شفاهی به عوامل گوناگونی مانند سیاست‌گذاری مراکز، تدوینگر و نوع مصاحبه‌ها بستگی دارد. در این مقاله به ارتباط بین تاریخ محلی و تاریخ شفاهی و تأثیر آن بر تدوین پرداخته می‌شود تا طرح مباحثی مانند ماهیت تاریخ محلی و کارکرد تاریخ شفاهی در پژوهش‌های تاریخ محلی، تفاوت محلی‌نگاری شفاهی با تاریخ شفاهی بیان شود.

صدق و کذب در تاریخ شفاهی

تولید روایت‌های مختلف در کشور ما به علل مختلف از جمله انقلاب و جنگ در سالهای اخیر در حال گسترش بوده است و همین امر باعث شده است تا جایگاه تاریخ شفاهی روز به روز اهمیت بیشتری در جامعه ما پیدا نماید. اگرچه در مقام گردآوری تلاشهای بسیاری صورت گرفته است اما یکی از مهمترین بحث‌های تاریخ شفاهی مسئله اعتبار روایت‌هایی است که تاریخ شفاهی تولید می‌کند.

روش پژوهش در تاریخ شفاهی (تدوین طرح پژوهشی تاریخ شفاهی)

این نوشتار در پی این نیست که تعاریف متعددی که از تاریخ شفاهی وجود دارد یا دیدگاه‌ها و نظریه‌‌های مختلفی که در جنبه‌‌های مختلف آن وجود دارد ارائه دهد. هدف آن، روش پژوهش یا به عبارت بهتر روش تحقیق در تاریخ شفاهی است، بدین معنا که برای انجام یک طرح تاریخ شفاهی چه روشی را در پیش بگیریم؟ در حقیقت «طرح تاریخ شفاهی» به عنوان یک پژوهش تاریخی از مهمترین الزامات تاریخ شفاهی در نظر گرفته شده تا به یک مصاحبه خوب و یک منبع قابل اعتبار و اعتنا منتج شود.

جایگاه مدارک شفاهی پرونده فرهنگی شهدا در تاریخ‌نگاری دفاع مقدس

بخشی از محتویات پرونده فرهنگی شهدا را مدارک شفاهی تشکیل می‌دهد. خاطرات، عمده‌‏ترین آن‌هاست که در قالب مصاحبه بیان شده است. مدارک شفاهی شهدا، منابع مکمل در نگارش تاریخ جنگ هستند و پرونده فرهنگی شهدا، مهم‌ترین محل انباشت و بایگانی آنها.
1
...
 

اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 119

داشتم به آن بسیجی کوچولو نگاه می‌کردم که دیدم او از جمع دوستانش جدا شد و به طرف یک نفربر که در چند متری آنها پارک شده و دریچه آن باز بود رفت. وقتی کنار نفربر رسید دست در جیب گشادش کرد و با زحمت، نارنجکی بیرون آورد. می‌خواستم بلند شوم و داد و فریاد به راه بیندازم تا جلوی او را بگیرند ولی اصلاً قدرتِ تکان خوردن نداشتم. حیرت‌زده نگاه می‌کردم که این بسیجی کوچک چکار می‌کند. بسیجی با حوصله و دقت ضامن نارنجک را کشید و آن را از دریچه بالا داخل نفربر انداخت. با سرعت به طرف دوستان خود دوید و همه روی زمین دراز کشیدند.