منتشر شد

شیوه‌نامه تخصصی و کاربردی تاریخ شفاهی دفاع مقدس

همچنان که از فهرست کتاب برمی‌آید و صفحه پایانی آن هم یادآور می‌شود، این اثر با استفاده از تعدادی از منابع و مأخذ مربوط به تاریخ شفاهی، به شیوه‌نامه‌ای کاربردی و فوری برای تولید متن‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس تبدیل شده است.

مصاحبه بسته و مصاحبه باز

مصاحبه منظم برای جمع‌آوری اطلاعات کمّی، قابل مقایسه و سطحی از آزمودنی‌ها استفاده می‌شود، در حالی که مصاحبه آزاد ابزار جمع‌آوری اطلاعات عمیق، کیفی و از تمام جنبه‌های موضوع مورد مصاحبه با استفاده از روشی انعطاف‌پذیر و غیررسمی است.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها – 30 (پایانی)

آرشیو مصاحبه

آخرین مرحله در فرآیند مصاحبه تاریخ شفاهی «آرشیو» و یا «بایگانی» متن و فایل‌های صوتی، تصویری و ضمائم مصاحبه است. هدف از این کار حفظ و نگهداری مصاحبه و آسان‌سازی بهره‌برداری از آن در کوتاه‌ترین زمان است. این امر نیاز به یک برنامه دقیق و کاربردی و با صرفه اقتصادی دارد که ذیل یک روش مشخص باید اجرا شود.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها - 29

کنترل متن پیاده‌شده

یکی از آخرین مراحل مصاحبه، کنترل و تطبیق فایل صوتی و تصویری با متن پیاده‌شده است. این مرحله باید با نهایت دقت و توجه انجام شود. زیرا بسیاری از بهره‌برداران، به دلایل مختلف به فایل اصلی مراجعه نکرده و به مطالعه‌ متن پیاده شده و استفاده از آن اکتفا می‌کنند. به همین دلیل متن مورد بحث باید از دقت و درستی کامل برخوردار باشد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها-28

پیاده‌سازی فایل صوتی

پس از پایان مصاحبه، باید برای پیاده‌سازی فایل صوتی و تبدیل آن به متن مکتوب اقدام نمود. منظور از این کار نه تدوین نهایی متن که صرفاً تبدیلِ اولیه صدا به متن و تهیه یک متن خام است تا آرشیو و بهره‌برداری از مصاحبه را آسان کند.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها - 27

پرسش تکمیلی

با پایان یافتن مصاحبه، محققِ تاریخ شفاهی موظف است به بررسی متن مصاحبه پرداخته و نسبت به شناسایی ابهامات و نقاط ضعف آن اقدام نماید. در این مرحله با طرح و ثبت پرسش‌های جدید، برای مصاحبه تکمیلی آماده می‌شود. بدیهی است مصاحبه تکمیلی همان‌گونه که از نام آن هویداست، نه یک مصاحبه مستقل، بلکه مرحله‌ای در تکمیل مصاحبه اصلی است.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها _ 26

گزارش مصاحبه

پس از پایان کار، باید گزارشی از وضعیت مصاحبه و چگونگی انجام آن از زمان شکل‌گیری ایده تا شناسایی راوی و تماس با او تا اجرای مصاحبه تهیه و در سوابق طرح، نگهداری کرد و یا به سازمان متبوع ارائه نمود. این گزارش که باید به وسیله مصاحبه‌گر تهیه شود، از آن جهت اهمیت دارد که سازمان حامی و بهره‌برداران را در جریان روند مصاحبه و شرایط آن قرار می‌دهد. همچنین این متن به محقق تاریخ شفاهی نیز کمک می‌کند تا بعدها چگونگی انجام مصاحبه و وضعیت آن را به یاد آورده و شناخت روشنی از آن داشته باشد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها _ 25

پایان مصاحبه

مصاحبه تاریخ شفاهی هم مانند هر فعالیت دیگری، پایانی دارد. بالطبع چگونگی پایان دادن به مصاحبه نیز مانند شروع آن از اهمیت زیادی برخوردار است. شاید این تشبیه اغراق‌آمیز نباشد اگر بگوییم همان‌گونه که یک هنرمند اهل موسیقی تلاش می‌کند اثر خود را با ریتمی آرام آغاز کرده و به تدریج آن را به اوج رساند و در پایان نیز با ریتمی آرام فرود آمده و کار خود را پایان دهد، در مصاحبه تاریخ شفاهی هم باید آغاز و انجام آن از روندی آرام و طبیعی برخوردار باشد تا مصاحبه از چارچوب طبیعی خود خارج نشده و راوی نیز در بیان خاطرات دچار مشکل نشود.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها - 24

تحریک حافظه

یکی از مشکلاتی که مصاحبه‌گران با آن مواجه هستند، ضعف حافظه راوی به دلیل گذشت زمان و تنوع موضوعات است. بدیهی است محقق تاریخ شفاهی برای انجام هرچه بهتر مصاحبه، ناچار به تحریک حافظه و تقویت فعالیت ذهنی راوی از راه‌های مختلف است. برخی از این شیوه‌ها را به شرح ذیل می‌خوانید.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها _ 23

جدل با راوی

یکی از اموری که مصاحبه‌کننده باید به شدت از آن پرهیز کند، مباحثه طولانی و جدل‌آمیز با راوی است. چه‌بسا راوی بر درستی اطلاعات و برداشت‌های خود تأکید کرده و بر صحت آنها اصرار نماید و مصاحبه‌کننده بر اساس اطلاعاتی که از منابع مختلف به دست آورده نظر او را نادرست بداند. در چنین شرایطی ممکن است دو طرف بر موضع خود پافشاری کرده و روند مصاحبه را دچار اشکال کنند.