«مسلمانان و نگارش تاریخ»، پژوهشی در تاریخ‌نگاری اسلامی

آناهید خزیر

«مسلمانان و نگارش تاریخ»، نوشته عبدالعلیم عبدالرحمن خضر با ترجمه صادق عبادی، به کوشش سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) منتشر شد. این مولف معتقد است که تاریخ پدیده‌ای بیگانه در اندیشه اسلام نیست.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ مؤلف کتاب «مسلمانان و نگارش تاریخ»، پژوهشی در تاریخ‌نگاری اسلامی معتقد است که این کتاب کوششی ناچیز است که می‌خواهیم در آن ثابت کنیم که «تاریخ» پدیده‌ای بیگانه در اندیشه اسلام نیست. مسلمانان آن را از دیگران اقتباس نکرده‌اند، بلکه روش‌های پژوهش تاریخی که اروپا با آن آشنا شد، نخست، بر کوشش‌های دانشوران مسلمان در این زمینه تکیه کرد.

مسلمانان نخستین کسانی بودند که تاریخ را برای یک علم، روشمند ساختند و به سوی گستردگی و عمومیت راه بردند و نظرشان درباره تاریخ، منبعی برای ثبت عبرت‌ها، شناخت و حرکت زندگی در مسیر زمان بود و این دیدگاه از قرآن و سنت نبوی سرچشمه می‌گرفت.

قرآن، به مسلمانان «اصول و روش» بالنده‌ای در شناخت حرکت تاریخ بشر عرضه کرد و سپس «قوانین» و «عبرت‌هایی» را که بر پدیده‌های تاریخی فرمان می‌راند، برگزید. قرآن همه مطالب کتاب‌های آسمانی پیش از خود را گرد آورده و این کار را گاهی با تفصیل و گاهی با ایجاز انجام داده است.

در هر دو حالت قرآن، از ابهام حاکم بر بسیاری از مسائل تاریخی پرده برگرفت و آن را بدون پیچیدگی، روشن ساخت. اما سنت نبوی، از درس‌ها و آموزه‌های محمد مصطفی (ص) انباشته شد و مسلمانان را بر اهتمام و توجه به قرآن به عنوان سرچشمه‌ای بزرگ برای همه زوایای معرفت، تشویق کرد.

از عبدالله بن مسعود، صحابی پیامبر (ص)، نقل است که حضرت فرمودند: این قرآن، سفره گسترده خداوند است. هرچه می‌توانید از آن برگیرید. این قرآن رشته ناگسستنی خدا و پرتو روشنی بخش و درمان همه دردهای بی‌درمان است. استوار و نگهدار کسی است که بدان درآویزد و نجاتی است برای کسی که از آن پیروی کند. زنگار نمی‌گیرد که نیاز به زدودن داشته باشد و کژ نمی‌گیرد که استوار شود و از کثرت خواندن، فرسوده نمی‌شود و شگفتی‌های آن را پایانی نیست. آن را بخوانید که خدا در برابر تلاوت هر حرف آن به شما ده حسنه پاداش می‌دهد.

در پرتوی آن مفاهیم بلند، مسلمانان راه و روش علمی نگارش تاریخی را آشکار کردند و آن مفاهیم همچنان همراه این دانش، پشتوانه و توجیه‌کننده وجود آن در سراسر تاریخ اسلامی بود.

حقیقتی که از لا‌به‌لای فصل‌های این کتاب بیان می‌شود، ضرورت بازگشت به روش اسلامی نگارش تاریخ است، پس از آنکه در جهان معاصر ما، روش‌های انحراف‌آمیز پدیدار شد که مسأله تفکر تاریخی را در تمدن اسلامی آلوده ساخت و به کژراهه کشاند و در کرانه‌های آن ابرهایی تیره پدید آورد که نشانه‌های اصالت و عمومیت آن را فرو پوشاند.

این کتاب مشتمل بر هفت فصل است که به ترتیب عبارت‌اند از مفهوم علمی تاریخ و پیوند آن با علوم اجتماعی، علم تاریخ نزد مسلمانان، ضرورت راستی و بی طرفی در تاریخ‌نگاری، نشانه‌های روش علمی تاریخ از نظر ابن خلدون، روش‌ها و شیوه‌های پژوهش‌های تاریخی مسلمانان، رویکردهای نوین در فلسفه تاریخ و پژوهش‌های تاریخی، به سوی روش اسلامی، برای بازنگاری تاریخ.

مسلمانان و نگارش تاریخ»، پژوهشی در تاریخ‌نگاری اسلامی، برای دانشجویان رشته‌ تاریخ و تمدن ملل اسلامی به عنوان منبعی سودمند در درس «تاریخ‌نگاری در اسلام» ترجمه شده است و علاوه بر آن برای دانشجویان رشته تاریخ به ویژه در گرایش‌های تاریخ اسلام نیز قابل استفاده است. این کتاب در 346 صفحه و بهای40000 ریال در اختیار دانشجویان و علاقه‌مندان تاریخ اسلام قرار گرفته است.