"تاریخ در ترازو" : تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری

کتاب «تاریخ در ترازو: تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری» نوشته عبدالحسین زرین‌کوب به کوشش انتشارات امیرکبیر به چاپ چهاردهم رسید. مولف در این کتاب به دو شعبه اصلی فلسفه تاریخ یعنی فلسفه نظری و فلسفه انتقادی پرداخته است.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ناشران کتاب‌های تاریخی هفته گذشته 53 عنوان کتاب در حوزه تاریخ و جغرافیا منتشر کرده‌اند. بین آثار منتشر شده، 53 عنوان تألیف را به خود اختصاص داده و ترجمه‌ای در این هفته مشاهده نمی‌شود. همچنین 29 عنوان کتاب چاپ نخست و 24 عنوان تجدید چاپ بوده و 39 عنوان این کتاب‌ها در تهران و 14 عنوان در شهرستان منتشر شده‌اند. شمارگان متوسط این کتاب‌ها 2879 و متوسط صفحات آن 226 صفحه بوده است.

«آیینه تاریخ»، «از ایلت بلو تا ایالت فارس»، «اطلاعات عمومی تهران بزرگ»، «اوضاع سیاسی اجتماعی همدان در جنگ جهان‌گیر اول»، «میغان نامه(مونوگرافی میغان شاهرود)»، «بخش از تاریخ و فرهنگ مردم میزدج»، «بر بال فرشته»، «جایگاه دریای خزر در استراتژی‌های جهانی با تأکید بر قرن 21»، «جنگ ترجمان آشتی و صلح» و... از جمله کتاب‌های منتشر شده در زمینه تاریخ و جغرافیاست.

مؤلف طرح موضوع تاریخ را با پرسش از فایده و تعیین قلمروهای مطالعه و ابزارهایی که در آن به کارگرفته می‏شود آغاز کرده و ضمن بیان دیدگاه‌های مختلف مورخان گوناگونی سبک‏ها و موضوعات تاریخ را تشریح می‏کند و برای اینکار از مشهورترین وقایع تاریخی و اقوال معروف بزرگان بهره می‏گیرد. در فصول پایانی مولف به مسایل مربوط به نقد و نقادی و شناخت منابع وارد شده و زوایای این امر را گشوده است.

این اثر را می‌توان در زمره نخستین آثاری دانست که مولف در آن به دو شعبه اصلی فلسفه تاریخ یعنی فلسفه نظری و فلسفه انتقادی پرداخته است.

در این کتاب زرین‌کوب برای یک مورخ ویژگی‌هایی ارایه کرده است، احاطه و تسلط تام بر منابع و مآخذ اصلی موضوع، اشراف و آگاهی بر حدود پیشرفت تحقیقات پیشین راجع به موضوع، قوه استنباط درست و آزادگی از سخت‌گیری و سهل‌انگاری، دقت و احتیاط عالمانه در بررسی اسناد و در تحلیل و تفسیر معقول و منطقی آنها برخی ویژگی‌های مورخ است.

از منظر زرین‌کوب پرهیز از اغراض و تعصبات، اجتناب از تعجیل در قضاوت، پرهیز از سبک‌سری و خوش باوری، اجتناب از تصور پیش ساخته، پرهیز از زمان پریشی، پرهیز از خطا در نگارش از دیگر ویژگی‌های یک مورخ محسوب می‌شود.

مؤلف در بخشی از کتاب به بررسی تاریخ و اسطوره می‌پردازد و می‌گوید: «در حقیقت، اساطیر چنان با تاریخ آمیختنی است که حتی در دوران تاریخ احوال کسانی چون اسکندر، شارلمانی، سلطان محمود گه‌گاه در روایات عامه درون هاله‌ای از اساطیر فرو می‌رود»

شناخت اساطیر از تاریخ، در ادوار قبل از تاریخ البته دشوارتر است، اما قسمتی از اسباب و علل پیدایش اساطیر را در ادوار تاریخ نیز می‌توان یافت. وی در ادامه از اساطیر به عنوان یک سلسه روایات یاد می‌کند که به عنوان سنن، حفظ و نقل می‌شوند و می‌گوید: «تفاوت اساطیر با قصه‌های عادی در این است که راویان، آن‌ها را برخلاف قصه‌های عادی، راست می‌پندارند و گویی گمان راویان قدیم بر این است که آنچه در آن روایات هست واقعا روی داده و همین نکته است که آن‌ها را بیشتر در مقوله روایات تاریخی وارد می‌کند تا مقوله قصه، تمثیل یا رمز»