عینیت؛ گزاره­های مقبول اهل تاریخ

موضوع این گفتگو شاید یکی از سهل­ترین و در عین حال صعب­ترین موضوع پژوهش­های تاریخی است. موضوعی بسیار بااهمیت که از روزی که ارسطو تاریخ را فضل دانست، تا امروز معضل اهل تاریخ بوده است. عینیت در پژوهش­های تاریخی یا عینیت در تاریخ موضوع این گفتگو است.

تاریخ و روایت

مبحث تاریخ و روایت و نسبت بین این دو از مباحثی است که به رغم سابقه نسبتاً طولانی در خارج از ایران، چند سالی است در حوزه­های تاریخ­نگاری کشور و در محافل دانشگاهی و غیردانشگاهی مطرح شده است. البته متأسفانه این موضوع به طور کامل طرح و پردازش نشده و جسته و گریخته، گاه کسانی به ذوق از آن سخن گفته­اند.

پرهیز از شعار دادن

اکبرصحرایی، روانی قلم و نوشته‌‌هایش را در پیچ و تاب‌‌های فراوان زندگی‌‌اش یافته است. از دوران نوجوانی و جوانی و علاقه‌‌اش به فوتبال و خواندن و داستان‌‌های کلاسیک. با فرمان حضرت امام خمینی دربارة غائلة کردستان از اردوی تیم فوتبال به اردوی جنگ نقل‌‌مکان می‌‌کند و پس از آن وارد سپاه می‌‌شود. در همان روزگار است که در دهلاویه شهادت شهید چمران را به چشم می‌‌بیند. سی وپنج ماه حضور در جبهه‌‌های نبرد و حضور در شش عملیات جنگی را از افتخارات خود می‌‌داند و به آن می‌‌بالد

جلال را همه‌جانبه ببینیم

چهل سال از درگذشت جلال آل احمد گذشته است. او که 18 شهریور سال 1348 در اسالم گیلان بدرود حیات گفت، چه در زمانی که زنده بود و چه در سال‌های پس از درگذشتش، موافقان و مخالفانی داشت. به این ترتیب که گاه او را مقاله‌نویس دانسته‌اند و گاه نویسنده‌ای خلاق که سبکی متفاوت را در ادبیات ایران پایه گذاشته است. در این میان آنچه دارای اهمیت است، نام «آل احمد» است که چهل سال پس از مرگش نیز هنوز بر سر زبان‌هاست. دراین باره با کامران پارسی‌نژاد به گفت‌وگو نشسته‌آیم.

تراژدی صنعتگران بدفرجام

از مجموعه کتاب‌های «موقعیت تجار وصاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی» تاکنون سه کتاب منتشر شده است. کتاب‌هایی که در رده‌بندی تاریخ شفافی اقتصاد دسته‌بندی می‌شوند و نگاهی تازه به زندگی صنعتگران نسل اول ایران می‌اندازند. در گفت وگوی پیش رو هر دو نویسنده از شکل‌گیری ایده‌ی نگارش کتاب می‌گویند و مشکلاتی که در فرآیند کار با آن مواجه شدند.

مصاحبه با دبیر اجرایی دومین همایش تاریخ شفاهی ایران

همزمان با سی امین سالگرد دفاع مقدس، پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، دومین همایش تخصصی تاریخ شفاهی را با محوریت تاریخ شفاهی دفاع مقدس، در روزهای هفتم و هشتم مهر ماه سال 1389 برگزارمی کند. به همین مناسبت با غلامرضا عزیزی، دبیر اجرایی این همایش، مصاحبه ای به شرح ذیل انجام دادیم

یادمان‌هایی از محمدباقر رنجبر آذرفام معلم قرآن و دانشجوی شهید*

قیام 29 بهمن تبریز با شهادت یک دانشجو- محمّد تجلی- آغاز شد لیکن محمّد تجلی تنها دانشجوی شهید این قیام حماسه‌آفرین نبود، محمدباقر رنجبر آذرفام و زنوزی از شهدای دیگر این قیام هم دانشجو بودند. در میان شهدای این قیام محمدباقر رنجبر آذرفام از ویژگی‌های بارزی برخوردار است. وی علاوه بر دانشجو بودن معلم قرآن مسجد ارشاد محله حکم‌آباد تبریز بود. محمدباقر با شهادت خود درس عملی مبارزه را به قرآن‌آموزان کلاس آموخت. پس از وی مسجد محل فعالیت او کانون مهم مبارزه در محله حکم‌آباد تبریز گردید که در حوادث حزب خلق مسلمان، به کینه‌خواهی از یاران امام خمینی به آتش کشیده شد.

سویه­های تاریخ­نگاری دینی

مبحث تاریخ­نگاری دینی از جمله موضوعاتی است که باید بسیار دقیق و تخصصی در مورد آن بحث کرد؛ از طرف دیگر در این مورد منابع مکتوب بسیار نادر است و نظرورزی نیز در این­باره انجام نگرفته است. البته به صورت جسته و گریخته و پراکنده مطالبی موجود است؛ ولی خاص این موضوع مطلب زیادی دیده نمی­شود. همین تازگی مبحث ایجاب می­کند که در مورد آن صحبت بیشتری داشته باشیم.

کسی برای کشتن آدم ها‌ به جنگ نمی‌رفت

خودم خیلی متوجه این قضیه نبودم که نگاهم تلخ است یا نگاه شادی به دفاع مقدس دارم. وقتی مجموعه "من قاتل پسرتان هستم" را جمع کردم دو نکته برایم جالب بود؛ یکی اینکه داستان های آن مجموعه عموما درباره آدم های پس از جنگ بود و دوم اینکه همه داستان ها تلخ بودند؛ اما درباره‌ی رمان چندان به این قائل نیستم. رمان «پرسه در خاک غریبه» را برایتان مثال می زنم. آدمهای این داستان، آدم های خاکستری جامعه جنگ و جامعه امروز ما هستند.

چارچوب نقد تاریخی

نقد تاریخی جزو خلأهای معرفت تاریخی است. هرچه بحث درباره‌ی اصول نقد در حوزه­ی ادبیات و هنر و سینما، گسترش یافته است؛ متأسفانه در حوزه­ی تاریخی به آن بی­توجهی شده است و تقریباً هیچ کاری انجام نگرفته است. و همین امر اهمیت این موضوع را نشان می­دهد. حتی این­که چرا این موضوع نادیده گرفته شده، خود می­تواند موضوع یک نشست باشد. به نظر می­رسد اگر بخواهیم وارد این موضوع شویم، ابتدا باید به یک پرسش اساسی پاسخ دهیم و آن چیستی تاریخ است.