رونمایی کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی»-2

گزارش دوم و پایانی

مریم اسدی جعفری

12 آبان 1404

به گزارش سایت تاریخ شفاهی، مراسم رونمایی از کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» اثر حمید قزوینی، عصر یک‌شنبه، چهارم آبان 1404 با حضور صاحب‌نظران حوزه تاریخ شفاهی در سالن سلمان فارسی حوزه هنری برگزار شد. در بخش نخست، علیرضا کمری، پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی به‌اختصار، مطالبی طرح کرد که بخشی از آن‌ها در حکم مقدمه و بخشی دیگر در حکم اشاره‌هایی به خودِ این کتاب بود.

در ادامه، حمید قزوینی درباره سیر نشر کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» توضیح داد: «این کتاب، شامل یادداشت‌هایی است که حَسَب نظر دوستان، در سایت تاریخ شفاهی منتشر شده است. وقتی به یک تعدادی رسید، اولین‌بار دوستان دفتر ادبیات پیشنهاد دادند که این یادداشت‌ها تبدیل به کتاب شود و این انگیزه را در ما ایجاد کردند. با انتشارات آل‌احمد صحبت کردیم. آن‌ها استقبال کردند و کتاب منتشر شد».

جعفرگلشن روغنی، در ادامه، با اشاره به فعالیت‌های حمید قزوینی در حوزه تاریخ شفاهی لبنان، از او خواست تا از تفاوت‌های مصاحبه تاریخ شفاهی در کشورهای عربی و ایران بگوید. او گفت: «تفاوت این دو بسیار است. تفاوت‌های فرهنگی- اجتماعی در کیفیت مصاحبه، تأثیرگذار است. منتها در ایران، به برکت همین کارهای حوزه تاریخ شفاهی که در طول30 سال گذشته منتشر شده، مسأله خاطره گرفتن و مصاحبه تاریخ شفاهی برای بسیاری از صاحبان خاطره در ایران جا افتاده و حل شده است. به عنوان تجربۀ شخصی‌ام - به طور مشخص- در لبنان دو مشکل وجود دارد. اول: بسیاری از مسائل و موضوعات در لبنان، همچنان امرِ اکنون است و تبدیل به امرِ تاریخی نمی‌شود. پرونده بسیاری از مسائل، هنوز مفتوح است و طبیعتاً وقتی فردی می‌خواهد خاطره بگوید، ناگزیر به مسائلی توجه می‌کند که با آن مواجه است. پس به راحتی نمی‌تواند خاطره بگوید. مسأله بعدی، این است که مصاحبه و خاطره را با مصاحبه رسانه‌ای اشتباه می‌گیرند. این دو تفاوت، از همه پررنگ‌تر است».

در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، به بررسی کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» پرداخت و گفت: «داستان تاریخ شفاهی، داستان پرغُصه‌ای است. همین‌مقدار عرض کنم که بعد از شکل‌گیری انجمن تاریخ شفاهی و برگزاری نشست‌های مختلف در طول 20 سال، هنوز اعضای اصلی این انجمن راجع به تعریف تاریخ شفاهی، اتفاق نظر ندارند. بنابراین موضوع پُرمسأله‌ای است که تفکرات مختلفی درباره آن وجود دارد. این کتاب، شامل تجربیات و دیدگاه‌ها و نظرات مورد قبول آقای حمید قزوینی درباره تاریخ شفاهی است که شاید من یا دوستان دیگر، به آن انتقاد داشته باشند. در واقع این کتاب، از دو بخش تشکیل شده است. یک بخش، تحقیقی پیرامون مباحث نظری تاریخ شفاهی - مطابق با دیدگاه خودشان- بر اساس مطالعه آثار منتشر شده در داخل و خارج از کشور است. در واقع توضیحی پیرامون مباحث نظری داده‌اند و چالشی پیرامون این مباحث نظری ایجاد نکرده‌اند؛ بلکه بیشتر توصیفی و توضیحی بوده است. اما بخش دومِ کتاب، از مصاحبه تا تدوین را بر اساس تجربیات خودشان نوشته‌اند. آقای قزوینی، طی چند سال فعالیت در حوزه تاریخ شفاهی، نتیجه تجربیات خودشان را به عنوان فهرست موضوعی آورده‌اند. غالباً وقتی قرار است، مسأله‌ای را به عنوان یک نظریه و تفکر مطرح کنیم، یا باید اتکا بر مستندات قبلی باشد یا بر اساس نمونه‌های انجام شده، اقدام شود. این کتاب برای کسانی که می‌خواهند، از تجربیات یک شفاهی‌کار حرفه‌ای استفاده کنند، راهنمای بسیار خوبی است؛ البته خیلی خلاصه. شاید می‌توانستند برای هر بند، توضیح بیشتری بدهد. اما ممکن است به دلایلی مثل انتشار در سایت تاریخی شفاهی که مطلبِ طولانی از حوصله مخاطب خارج می‌شود، این اختصار صورت گرفته است.

 فکر می‌کنم اگر یک شفاهی‌کار دیگر با آقای قزوینی مصاحبه کند و تجربیات ایشان را با سؤال استخراج کند، دست‌مایه علمی‌تری به وجود آید. با این حال، باید شجاعت آقای قزوینی را ستود که یک کتاب به کتاب‌های حوزه تاریخ شفاهی اضافه کردند؛ چیزی که جای خالی‌اش در موضوعات تاریخ شفاهی، لمس می‌شود».

سپس علی رستمی، مدیر انتشارات آل‌احمد درباره کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» اظهار داشت: «انتشارات آل‌احمد با 20 سال سابقه، پیش از تورم در بازار کاغذ در دهه اخیر، آثار حوزه دفاع مقدس را منتشر می‌کرد. یک وقفه‌ای در فعالیت انتشارات، پیش آمد و محمدجواد رستمی – پسرم- مسئولیت نشر را عهده‌دار شدند. به واسطه تحصیلاتش در 5 -6 سال اخیر، به چاپ کتاب‌های فلسفی روی آورد. امیدوارم کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» برکتی برای شروع مجدد و بازگشت مجدد انتشارات آل‌احمد به امر تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس باشد».

در پایان این مراسم، دکتر غلامرضا عزیزی و حسین زنجانی سخنانی در باب تاریخ شفاهی و فعالیت‌های حمید قزوینی گفتند و کتاب «تاریخ شفاهی؛ چیستی و چرایی» رونمایی شد.