یادمان‌هایی از محمدباقر رنجبر آذرفام معلم قرآن و دانشجوی شهید*

قیام 29 بهمن تبریز با شهادت یک دانشجو- محمّد تجلی- آغاز شد لیکن محمّد تجلی تنها دانشجوی شهید این قیام حماسه‌آفرین نبود، محمدباقر رنجبر آذرفام و زنوزی از شهدای دیگر این قیام هم دانشجو بودند. در میان شهدای این قیام محمدباقر رنجبر آذرفام از ویژگی‌های بارزی برخوردار است. وی علاوه بر دانشجو بودن معلم قرآن مسجد ارشاد محله حکم‌آباد تبریز بود. محمدباقر با شهادت خود درس عملی مبارزه را به قرآن‌آموزان کلاس آموخت. پس از وی مسجد محل فعالیت او کانون مهم مبارزه در محله حکم‌آباد تبریز گردید که در حوادث حزب خلق مسلمان، به کینه‌خواهی از یاران امام خمینی به آتش کشیده شد.

سویه­های تاریخ­نگاری دینی

مبحث تاریخ­نگاری دینی از جمله موضوعاتی است که باید بسیار دقیق و تخصصی در مورد آن بحث کرد؛ از طرف دیگر در این مورد منابع مکتوب بسیار نادر است و نظرورزی نیز در این­باره انجام نگرفته است. البته به صورت جسته و گریخته و پراکنده مطالبی موجود است؛ ولی خاص این موضوع مطلب زیادی دیده نمی­شود. همین تازگی مبحث ایجاب می­کند که در مورد آن صحبت بیشتری داشته باشیم.

کسی برای کشتن آدم ها‌ به جنگ نمی‌رفت

خودم خیلی متوجه این قضیه نبودم که نگاهم تلخ است یا نگاه شادی به دفاع مقدس دارم. وقتی مجموعه "من قاتل پسرتان هستم" را جمع کردم دو نکته برایم جالب بود؛ یکی اینکه داستان های آن مجموعه عموما درباره آدم های پس از جنگ بود و دوم اینکه همه داستان ها تلخ بودند؛ اما درباره‌ی رمان چندان به این قائل نیستم. رمان «پرسه در خاک غریبه» را برایتان مثال می زنم. آدمهای این داستان، آدم های خاکستری جامعه جنگ و جامعه امروز ما هستند.

چارچوب نقد تاریخی

نقد تاریخی جزو خلأهای معرفت تاریخی است. هرچه بحث درباره‌ی اصول نقد در حوزه­ی ادبیات و هنر و سینما، گسترش یافته است؛ متأسفانه در حوزه­ی تاریخی به آن بی­توجهی شده است و تقریباً هیچ کاری انجام نگرفته است. و همین امر اهمیت این موضوع را نشان می­دهد. حتی این­که چرا این موضوع نادیده گرفته شده، خود می­تواند موضوع یک نشست باشد. به نظر می­رسد اگر بخواهیم وارد این موضوع شویم، ابتدا باید به یک پرسش اساسی پاسخ دهیم و آن چیستی تاریخ است.

از خلخال تا تهران در گفتگو با استاد سید محمّدمسعود نقیب

متولد 1332 هستم در 11 فروردین (5 رجب) در شهرستان خلخال در خانواده روحانی پا به عرصه وجود نهادم. تحصیلات ابتدایی و دوره اول متوسطه را در خلخال گذراندم، سپس برای ادامه تحصیل عازم تبریز شدم.بعد از اتمام تحصیلات ابتدا در آموزش و پرورش به عنوان دبیر و سپس در وزارت کشور به عنوان شهردار خلخال و فرماندار شهرستان‌های هشترود و شهرستان مغان مشغول بودم؛ مدتی نیز در نهضت سوادآموزی آذربایجان شرقی و بعد از آن به عنوان دبیر کمیته قفقاز در استانداری آذربایجان شرقی انجام وظیفه نمودم؛ سال 1371 به عنوان معاون مرکز اسناد و کتابخانه ملی مدیریت شمال غرب و در حال حاضر مدیریت این مرکز را به عهده دارم.

معرفت جنگ در جمیع جهات باید به نسل حاضر و آینده منتقل شود

سال 1373 شهید بزرگوار صیاد شیرازی به این فکر افتادند که حیف است که تاریخچه جنگ، خاطرات جنگ و یافته های جنگ چه یافته های علمی، نظامی و چه یافته های حماسی، معنوی، عرفانی، روحی، عبادی و فرهنگی جنگ در سینه ها بماند و بعد از این نسل همراه اینها به آن دنیا برود گفتند بهتر است که این ارزشها را به نسل حاضر و آیندگان منتقل کنیم، کارهایی در سازمانهای ارتش و سپاه در حال انجام بود...

کاربرد جغرافیا در تاریخ

در مورد بستگی نزدیک تاریخ و جغرافیا نیاز به بحث و توضیح نیست و از ایام دور تاریخ­نگاران جغرافی­نویس و جغرافی­نویسان نیز تاریخ­نگار بوده­اند. از استرابوی یونانی تا روزگار اخیر. در کشور ما هم هنگامی که علوم جدید دانشگاهی وارد شد، ابتدا دروس تاریخ و جغرافیا با هم یکی بودند و لیسانس تاریخ ـ جغرافیا به محصلین اعطا می­شد و جدایی این دو رشته محصول سال­های اخیر است.

همسویی شوروی با انگلستان در مخالفت با نهضت ملی ایران

موضوع نفت از همان آغاز رنگ سیاسی به خود گرفت. رقابت دیرینه میان روسیه و انگلستان در ایران مردم را بر آن داشت که به نفت هم به عنوان یک مسئله سیاسی بنگرند. جریان های بعدی هم سیاسی بودن مسئله را تشدید کرد. در سال 1932 و 1933 و موضوع تمدید قرارداد نفت و همچنین در دوران جنگ جهانی دوم و سالهای پس از آن باز مسئله نفت به یک پدیده سیاسی بدل شد. در وقایع مربوط به آذربایجان موضوع نفت نزدیک بود موجب تجزیه ایران بشود. بنابر این تفکیک مسئله نفت به اینکه پدیده‌ای اقتصادی بوده یا سیاسی درست نیست

تاریخ‌نگاری بی‌طرف، یک شوخی است

در عصر حاضر، ‌تاریخ به عنوان عامل انتقال تجربه، درس عبرت یا الگوپذیری مطرح می‌شود. بنابراین نباید به دنبال همسان‌سازی تاریخ با عصر حاضر بود، همسان‌سازی عمدتاً با اغراق یا پنهان کردن بخش‌هایی از تاریخ همراه است. تاریخ باید به درستی بیان شود تا افراد بتوانند به قدر توان و ظرفیت وجودی از آن بهره بگیرد. اما یکی از مهم‌ترین فواید مطالعه تاریخ، دشمن‌شناسی است. آن‌جا که درگیری‌ها بر سر وحدت و اقتدار ملی یک کشور است، باید معاندان را شناسایی کرد و پیشینه آنها را هیچ‌گاه از نظر دور نداشت.

مفهوم انقلاب مشروطه

کلاً اصطلاح‌ انقلاب‌، چه‌ به‌ لحاظ‌ منطوِق و چه‌ به‌ لحاظ‌ مفهوم‌ و خاصّه‌ به‌ لحاظ‌ مصادیق‌ انضمامی‌ واقعی‌ که‌ در تاریخ‌ داشته‌، قابل‌ تامل‌ و بررسی‌ است‌. در زبان‌ فارسی‌ و عربی‌ آن‌ از ریشه‌ «قَلَبَ» به‌ معنای‌ تغییر و تحول‌ است‌ و در زبانهای‌ اروپائی‌ از ریشه‌ لاتینی‌ Revolutio گرفته‌ شده‌ که‌ دائره‌ شمول‌ بسیار وسیعی‌ دارد که‌ از کاربرد سیاسی‌ و اجتماعی‌ آن‌ به‌ مراتب‌ تجاوز می‌کند.