مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 15

پرسش، چگونه مطرح شود؟

حمید قزوینی

04 مرداد 1396

چگونگی طرح پرسش، همواره یکی از دغدغه‌های ذهنی مصاحبه‌گران بوده است. هستند مصاحبه‌گرانی که با وجود در اختیار داشتن ده‌ها پرسش خوب، موفق به طرح برخی از آنها نشده و یا پاسخ لازم را دریافت نمی‌کنند. زیرا عدم طرح درست و به‌هنگامِ پرسش‌ها می‌تواند آسیبی جدی به روند مصاحبه وارد کند.

درباره نحوه طرح پرسش‌ها رعایت نکاتی ضروری است که به برخی از آ‌نها اشاره می‌شود.

1. پرسش باید به صورتی بیان شود که راوی، منظور محقق را به درستی دریابد تا بتواند پاسخ مناسبی برای آن ارائه کند.
2. چنانچه طرح مستقیم برخی پرسش‌ها حساسیت‌برانگیز است، به صورت غیرمستقیم پرسیده شود.
3. چند پرسش حساسیت برانگیز، پشت سر هم نباید مطرح شوند.
4. از طرح پرسش‌های کلی اجتناب کنید.
5. برای پیشگیری از ناراحتی راوی درباره پرسش‌های حساسیت ‌برانگیز، می‌توان از او اجازه گرفت و سپس به طرح آنها پرداخت.
6. در جلسه مصاحبه و بیان پرسش‌ها نباید دچار هیجان و شتاب‌زدگی شد.
7. پرسش‌ها باید به صورت آرام و شمرده بیان شوند.
8. هنگام طرح پرسش نباید دچار خجالت و کم‌رویی شد.
9. از طرح پرسش‌های حاشیه‌ای خودداری کنید.
10. اگر پاسخ یک سؤال منطبق با آن نبود، با توضیح و تبیین بیشتر دوباره آن را مطرح کنید.
11. اگر متوجه منظور راوی نشدید، به او بگویید که متوجه نشده‌اید و توضیح بیشتری بدهد.
12. از راوی بخواهید معنی کلمات تخصصی را بیان کند.
13. در صورت استفاده از واژه‌های محلی و یا غیر فارسی، چنانچه معنی آن برای همگان مفهوم نیست از راوی بخواهید تا معنی آن را بیان کند.
14. چنانچه به نام اشخاص غیر مشهور اشاره شد، از راوی بخواهید که نام آنها را کامل گفته و مختصراً معرفی کند.
15. ترتیب پرسش‌ها باید به گونه‌ای باشد که راوی را سر ذوق آورده و خسته نکند.
16. اجازه دهید سخن راوی خاتمه یافته و سپس پرسش جدید مطرح شود.
17. کلام راوی  باید در زمان مناسب و به شکل مناسب قطع شود.
18. با سکوت اجازه دهید تا راوی به سؤال، فکر کرده و با تمرکز بیشتری پاسخ دهد.
19. از انجام کارها و حرکات غیر ضروری که تمرکز راوی را کم می‌کند، اجتناب کنید.
20. چنانچه پاسخ یک سؤال کامل نبود، با رعایت ادب و احترام، پرسش‌ها را تا رسیدن به پاسخ کامل ادامه دهید.
21. گاهی می‌توان برای رسیدن به پاسخ کامل، سؤال را با کلمات و جملات متفاوت، دوباره مطرح کرد.
22. بیان پرسش‌ها باید در ترتیب و چارچوبی که از قبل تعیین شده باشد.
23. در صورت طرح موضوعی جدید و پیش‌بینی نشده از سوی راوی، اجازه دهید مطالب خود را بیان کرده و پس از پایان آن، دوباره به موضوع اصلی و پرسش‌هایی که در مسیر قبلی بوده بازگردید.
24. از مجادله و بحث با راوی پرهیز کنید، زیرا اثر نامطلوبی در روحیه و نگاه راوی دارد و به روند مصاحبه آسیب می‌زند.
25. در صورت اشتباه راوی در بیان تاریخ و رویدادها، با رعایت احترام و ادب، موضوع را تذکر دهید. مانند اشتباه در تاریخ اجرای یک عملیات و یا اشتباه در زمان وقوع یک حادثه؛ مثلاً آزادسازی خرمشهر را در عملیات فتح‌المبین بداند نه عملیات بیت‌المقدس.
26. مصاحبه را با پرسش‌های سبک خاتمه دهید.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن 14پرسش نمونه