گزارشی از نمایشگاه اسناد خسارت های جنگ جهانی دوم
این نمایشگاه در پی تشکیل کارگروهی متشکل از مراکز اسناد و آرشیو کشور توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد و شامل گزیده ای از اسنادمربوط به بی طرفی ایران و خسارت های اعلام شده،عکس ها وگزارش هایی از روزهای نخست ورود متفقین به کشور ،حاوی تصویر 130 برگ سند و 21 قطعه عکس است.علاوه بر این اسناد، خاطرات 13 شاهد مستقیم صحنه های جنگ که از طریق مصاحبه تاریخ شفاهی توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی گردآوری شده نیز، در این نمایشگاه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
هدف از برپایی این نمایشگاه، تنویر افکار عمومی و آشنا کردن آنها با اسناد مربوط به خسارت های ناشی از جنگ است؛
از جمله اسناد به نمایش در آمده حاوی موضوعاتی چون بخشنامه های دولتی، گزارش های فرمانداری ها، شهرداری ها، سازمان ها و نهاد های مختلف درباره خسارت ها گزارش دکتر لوئیس (آمارگر امریکایی) و مکاتبات وزارت دارائی در این خصوص است.
در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه،دکتر امیر مسعود شهرام نیا: معاون سازمان اسناد ملی، علی اکبر اشعری: مشاور فرهنگی رئیس جمهور و رئیس کتابخانه ملی، فریبا فرزام: مدیر کل اطلاع رسانی و ارتباطات آرشیو ملی ایران و دیگر مسئولان مراکز اسناد و مجموعه های مرتبط حضور داشتند؛
دکتر شهرام نیا گفت: «درسال جاری همزمان با این نمایشگاه، در کتابخانه ملک و مراکز اسنادی دیگر (ادره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و اداره کل آرشیو ها کتبخانه های سازمان صدا و سیما)، همچنین در کشورهای توکیو و پاریس نیز نمایشگاه های دیگری برپا می شوند.» معاون اسناد ملی، اظهار امیدواری کرد، در سال آینده که هفتادمین سالگرد اشغال نظامی ایران است، کار مدون تر و علمی تری ارائه خواهد شد.
مشاور فرهنگی رئیس جمهور نیز یادآور شد: «نقشه اشغالگران هم که به تازگی یافت شده در این مجموعه به نمایش گذاشته ایم.»
اشعری، یکی از اهداف برپای نمایشگاه را توجه محققین به مرکز اسناد، در راستای مستند سازی پژوهش ها اعلام کرد.
گفتنی است؛ مسئولان اجرایی این نمایشگاه، بروشورها و سی دی های مربوط به اسناد خسارت های جنگ را در اختیار حاضرین گذاشتند.
وی در پایان مراسم و در گفتگو با خبرنگار سایت تاریخ شفاهی، نقش تاریخ شفاهی را در جامعیت بخشیدن به پژوهش های تاریخی، مهم دانست و گفت: «در نظر داریم، سال آینده با سربازان خارجی هم مصاحبه هاییدر قالب تاریخ شفاهی صورت دهیم.»
شهرام نیا نیزدر گفتگو با خبرنگار این سایت، یکی از دلایل اصلی برپایی نمایشگاه را آگاهی دادن به جوانان دانست و گفت: «جوانان باید بدانند که بی طرفی ایران در جنگ جهانی دوم نقض شد، بدون هیچ گونه عذر خواهی رسمی! و متفقین از ایران به عنوان معبری برای رسیدن به مقاصد خود استفاده کردند؛ و نسل حاضر، اطلاعی از این رویداد ندارند.»
او با اشاره به خسارت های میلیارد ریالی ایران گفت: «ایران علاوه بر خسارت های مادی، خسارت های فرهنگی زیادی نیز متحمل شد؛ چرا که در زمان اشغال ایران، تمام مراکز فرهنگی تعطیل شده و روزنامه ها تحت نظر اشغالگران فعالیت می کردند.»
دکتر شهرام نیا در پایان، تعداد اسناد موجود در این موضوع (جنگ جهانی) را بیشتر از تاریخ شفاهی دانست و ادامه داد: «اکثر افرادی که با آنها مصاحبه شده، در آن زمان کودک بوده اند وبرخیاز آنهااکنون در قید حیات نیستند؛ لذا آمار موجود در تاریخ شفاهی از ۱۳ نفر فراتر نرفته است.این ۱۳ نفر عبارتند از:
عبد الرحیم جعفری، حجت الاسلام علی دوانی، مهندس رحمت اله مقدم مراغه ای، منوچهر آتشی، دکتر جواد امینی، دکتر عنایت اله رضا، دکتر سیف اله وحیدنیا، علی اکبر بهمنش، نصرت اله خازنی، داریوش فروهر، دکتر امیرشاپور زندنیا، دکتر محمود شروین و دکتر غلامحسین بیگدلی.»
سوابق جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم به عنوان دومین جنگ فراگیر، از سپتامبر 1939 آغاز شد و در اوت 1945 پایان یافت. این جنگ که میان متحدین (آلمان، ایتالیا و ژاپن) و متفقین (انگلستان، فرانسه، شوروی و امریکا) در گرفت، به علت گستردگی جغرافیایی و قدرت تخریب منابع انسانی، اقصادی و طبیعی بی همتای خو، جنگی جهانی لقب یافت.
یک روز پس از آغاز جنگ، نخست وزیر ایران، طی اعلامیه ای بی طرفی دولت ایران را در این نبرد اعلام کرد. متعاقب آن وزیر کشور نیز به کلیه اتباع خارجی مقیم ایران اخطار داد که از هرگونه بروز احساسات منافی با بی طرفی ایران بپرهیزند.
در سوم شهریور 1320، نیروهای متفقین (انگلستان و شوروی) بدون توجه به اعلام بی طرفی دولت ایران در جنگ جهانی دوم، به کشور ما حمله کردند و در عرض مدتی کوتاه، آن را به تصرف خود درآوردند. سفرای دو کشور اشغالگر در یادداشت تقدیمی به مقامات ایرانی انگیزه ی این اقدام خود را تمایلات آلمان گرایی در سیاست خارجی ایران ذکر کردند. آنها معتقد بودند که این تمایلات موجب افزایش فعالیت جاسوسان آلمانی در ایران گردیده است و اگر چنین ادامه یابد، ایران تبدیل به پایگاهی برای انجام عملات تبلیغاتی و خرابکارانه علیه دولت های انگلستان و شوروی خواهد شد.
از دیگر اهداف عمده آنها برای اشغال ایران می توان به مواردی چون دستیابی به راه های ارتباطی کشور برای کمک رسانی به شورویف استفاده از منابع نفتی و غذایی کشور و در نهایت ایجاد آمادگی برای جنگ در سرحدات ایران در صورت رسیدن ارتش آلمان به مرزهای کشورمان، اشاره کرد.
علی منصور، نخست وزیر وقت ایران، به مذاکره با نمایندگان در دولت پرداخت، اما به علت بی نتبجه بودن مذاکرات، از مقام خود استعفاء داد و محمد علی فروغی (ذکاءالملک) سررشته ی امور را در دست گرفت.
به جرأت می توان گفت که هجوم متفقین به ایران، سرآغاز دهه ای پرتلاطم، در تاریخ سیاسی ایران است.
حضور متفقین در میهنمان از جنبه های مختلفی قابل طرح و بررسی است. با یورش نیروهای بیگانه تمامیت ارضی و حاکمیت سیاسی ایران پایمال اجانب شد. از نظر اقتصادی، با آنکه کشور درگیر مشکلات عدیده ای به خصوص قحطی و گرانی مایحتاج عمومی بود؛ می بایست عهده دار مخارج میهمانان ناخوانده ی خود نیز می شد. تمامی راه های ارتباطی کشور به خصوص راه آهن و شوسه، تحت کنترل نیروی اشغالگر درآمد. نیروی کار ایرانی برای تهیه تدارکات ارتشهای درگیر در نازلترین دستمزد به کارگماشته شدو منابع نفتی کشور غارت شد و بحران غذایی در کشور به اوج خود رسید. همراه باتمامی این مسایل، سیاست های پولی مهاجمان و تحمیل مخارج ارتش اشغالگر و هزینه های کمک رسانی به شوروی، از دیگر عوارض حضور مهاجمان در کشور بود.
توقف واردات به کشور در اثر جنگ، عایدات گمرکی را که یکی از عمده ترین منابع درآمد دولت بود، به حداقل رساند و هرج مرج موجود در کشور نیز جمع آوری هرنوع مالیات را غیر عملی ساخته بود.
وضع غیرعادی کشور، تحمیل ناخواسته و مخارج سنگین و کمرشکن ناشی از حضور نیروهای متفقین در ایران، باعث افزایش تورم شده بود و دولت ایران برای مقابله با آن، تنها به افزایش نشر اسکناس های در جریان می پرداخت که این امر، خود بر وخامت اوضاع می افزود.
اشغال ایران از نظر نظامی نیز نتایجی شوم و غیر قابل انکار داشت. با صدور دستور رضا شاه مبنی بر ترک مقاومت در ششم شهریور، ارتشی که رضاشاه با صرف بودجه و هزینه های گزاف ایجاد کرده بود، به یکباره فروریخت و نتوانست در برابر حمله متفقین، جز مقاومتی بسیار اندک، کاری انجام دهد.
حضور قوای بیگانه از نظر فرهنگی- سیاسی نیز ایران را دستخوش دگرگونی و تحولاتی خطرناک نمود.
مجلس دست نشانده، پس از استعفاء و خروج اجباری رضا شاه، ناگهان دگرگون گشت و صدای مخالفت از هر گوشه ای برخاست. در صحنه ی سیاست ایران بار دیگر اشراف و فئودال ها به بازیگری پرداختند و سازمان های حزبی و سیاسی فراوانی شکل گرفتند. در سال 1323 ش. بالغ بر 60 حزب، گروه،دسته و سازمان سیاسی در کشور به وجود آمده بود که اکثر آنها به علت جو سیاسی موجود، فقر اقتصادی و شرایط سیاسی کشور، دارای تمایلات چپی بودند.
حضور نیروهای شوروی در منطقه و تبلیغات و حمایت های مضر آن، ضمن اینکه مانع استقرار نیروهای دولتی در آذربایجان و کردستان بود، بالطبع موجب گسترش دامنه فعالیت های ناسیونالیست های ترک و کرد در استان هایی از کشور و ادعای استقلال آنها شد.
انواع خسارت های ناشی از جنگ و فشار آنها به کشور، سبب گردید که از همان سال 1320 دولت به گردآوری اطلاعاتی در این زمینه اقدام کند. بخشنامه ای خطاب به کلیه فرمانداری ها صادر شد و دستور تشکیل کمیسیون هایی برای برآورد خسارت ها داده شد. در 30 تیر 1323 میلسپو اعلام می کند که قصد دارد یک آمارگر بلندپایه امریکایی را مسئول احتساب خسارت های وارده به ایران سازدو اسنادی که دال بر زمان استخدام دکتر بوردت.ج.لوئیس باشد، در دسترس نیست. اما اسناد موجود حاکی از آن است که وی با عناوینی چون مشاور کل اقتصادی ومالی وزارت دارایی، رئیس هیأت تحقیق امور اقتصاذی و مالی، مأمور تصفیه بین کلیه ی وزارت خانه های دولتی ایران با مقامات امریکایی و مأمور گردآوری اطلاعات راجع به خسارت های جنگ جهانی دوم در سال های 1323 و 1324 مشغول و با تهیه ی دستورالعمل هایی به گردآوری اطلاعات پرداخته است. بر اساس اطلاعات موجود در اسناد، وی علاوه بر ایفای نقش به عنوان مشاور وزارت دارایی، در مسایل سیاسی کشور نیز مداخله می کرده که این موضوع با تذکر وزیر دارایی به وی و دستور اقدام در چهاچوب وظایف و صلاحیت هایش، قابل مشاهده است. گزارش های وی علی رغم یک سال و اندی فعالیت برای گردآوری اطلاعات مربوط به خسارت های ناشی از جنگ، هنوز هم نتیجه ی قابل استفاده ای برای وزارتخانه ها و نهادهی پیگیری کننده ی جبران خسارت های جنگ نبود، چنان که وزارت امور خارجه بار دیگر خواهان گردآوری اطلاعات مربوط به خسارت های ناشی از جنگ توسط وزارت دارایی، بدون اتکاء به گزارش های دکتر لوئیس می شود.
ملیحه کمال الدین
تعداد بازدید: 6273
آخرین مطالب
پربازدیدها
اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 94
حادثه دیگر که باعث شد تصمیم آخرم را برای پیوستن به نیروهای شما بگیرم حماسه‌ای بود که آن سرباز گم شده آفرید. روزی یکی از گروههای گشتی ما یک سرباز شما را که گم شده بود اسیر کرد به موضع آورد سرباز جوانی بود در حدود بیست تا بیست و دو ساله. محاسن زیبایی داشت، وقتی سرباز را به موضع آوردند چند نفر جمع شدند. سرباز آرام بود و حرف نمی‌زد اما نارضایتی از اسارت کاملاً از چهره‌اش پیدا بود. سعی می‌کرد خونسردی خود را از دست ندهد. در همان ساعت یک کامیون ایفا آماده بود که چهل پنجاه تن از پرسنل را به مرخصی ببرد. مقصدش بصره بود.
