تاریخ نگری و تاریخ نگاری جنگ ایران و عراق
رحیم نیکبخت
تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق (مجموعه مقالات)؛ به اهتمام علیرضا کمری، ویرایش فرانک جمشیدی، تهران، مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)، 1387، شمارگان 3000 نسخه، قیمت: 4500 تومان.
انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دو واقعه مهم تاریخ معاصر ایران است که در تحولات منطقه‌ای و جهانی تأثیر شگرفی بر جای گذاشته است. از بدو پیروزی انقلاب اسلامی محققان و صاحب‌نظران مراکز علمی و امنیتی غرب تلاش‌های پیگیری جهت بررسی ابعاد و پیامدهای انقلاب اسلامی آغاز کردند. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و دفاع مقدس مردم ایران در واقع ادامه انقلاب اسلامی بود. همان مردمی که انقلاب اسلامی را به پیروزی رسانیده بودند در سپیده‌دم پیروزی دفاع از مرزهای ایران را با گوشت و خون و دندان بر دوش گرفتند. کوشندگانی از همان نسل که دفاع از کیان اسلامی را بر عهده گرفتند پس از اتمام جنگ گام در تدوین و نگارش تاریخ دفاع مقدس نهادند.
با تأسف معترف باید بود دانشگاه‌های ایران که میراث‌دار رضاخان و محمدرضا پهلوی است در عرصه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کمیتی لنگ دارد. به عبارت دیگر هنوز انقلاب اسلامی و به تبع آن دفاع مقدس جایگاهی در نظام عالی آموزش وزارت علوم ندارد. جایی که مدعیان تاریخ و تاریخ‌دانی چشم خود را بر قسمت مهمی از تاریخ پرافتخار مردم ایران بسته‌اند
علیرضا کمری در مقدمه‌ای که نگاشته شش نکته را متذکر شده در بند پنجم نوشته است: این کتاب فراهم‌شده از مقالات، گفتارنوشت‌ها، گفت‌وگوها و سخنرانی است که در نشریه نگین ایران، فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق در شماره‌های 13، 18، 22، 23 درباره مباحث مربوط به تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری جنگ/ دفاع مقدس چاپ و منتشر شده‌اند. از آنجا که مندرجات مذکور نخستین تکاپوها درباره تاریخ‌شناسی جنگ به شمار می‌آیند، بالطبع مُبرای از کاستی و ایراد نمی‌توانند بود و به وَجه اولی به رغم توجه مُدوِّن به تنظیم و چینش معنادار مطالب، پیوستگی و بایستگی دقیق و هم‌رتبگی محتوا در چنان که از دستاورد و تألیفی یکپارچه متوقع است، از آن انتظار نباید داشت.» (ص 23)
همچنان که مدوِّن متذکر شده‌اند این کتاب اولین تکاپو در عرصه تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری دفاع مقدس است. با این وصف که تکاپویی هماهنگ، منسجم و موفق به نظر می‌آید. نگاه علمی و به دور از یک‌سونگری‌هایی که گاه در ارزیابی دفاع مقدس دیده می‌شود و گفتارهای احساسی و صرف حماسی از مزیت این مجموعه است. به عبارت دیگر این مجموعه معتبرترین ارزیابی‌های صاحب‌نظران و محققان تاریخ دفاع مقدس از تاریخ‌نگاری جنگ تحمیلی است.
مطالب کتاب در سه بخش هماهنگ و در ارتباط با همدیگر به ارایه موضوع می‌پردازد: بخش اول به تاریخ‌نگاری جنگ؛ چالش‌ها، محدودیت‌ها و آسیب‌ها اختصاص دارد که خود شامل دو قسمت مقالات و گفتگوهاست. مقالات و گفتارنوشت‌هایی از محققان و صاحب‌نظرانی صاحب‌نام چون محمّد درودیان، علیرضا کمری، فرانک جمشیدی، دکتر داوری، هادی نخعی، جواد زمان‌زاده، کاوه بیات مندرج است برخی از عناوین مقالات بخش اول کتاب چنین است: «تاریخ و تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق؛ دقایق و درنگ‌ها»؛ «جریان‌های تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق»؛ «آسیب‌شناسی تاریخ‌نگاری جنگ».
در بخش دوم مقالات و مطالب به «تاریخ‌نگاری جنگ؛ ظهور و بروز، رشد و شکل‌گیری» می‌پردازد. در یک فصل به پیدایش تاریخ‌نگاری در سپاه و مرکز مطالعات و تحقیقات و در فصل بعدی به تاریخ‌نگاری جنگ در ارتش مختص شد. در فصل سوم از این بخش که به مقالات مربوطه اختصاص یافته شامل دو مقاله مهم از علیرضا کمری و کاوه بیات با عناوین «فرا شدن از تبلیغ و رسیدن به تبین در تاریخ‌نگاری جنگ- دفاع مقدس»؛ «تاریخ‌نگاری جنگ؛ ناگفته‌ها و نانوشته‌ها» می‌باشد. فصل چهارم هم گفتارنوشت مصاحبه با سردار باقرزاده پیرامون چیستی و مبانی، ضرورت و ملاحظات تاریخ جامع جنگ است.
بخش پایانی کتاب «روایت و تاریخ‌نگاری جنگ، چیستی روایت و چرایی و چگونگی تغییر آن» را در سه فصل مورد بررسی قرار داده است که نکات و اشارات سودمند فراوانی برای محققان دارد. مطالب و گفتارهایی از پیشکسوت‌های عرصه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس چون هدایت‌الله بهبودی، مرتضی سرهنگی در این قسمت به چشم می‌آید.
ویراستار علمی و فنی مجموعه- فرانک جمشیدی- که خود از پژوهشگران دقیق و عمیق تاریخ دفاع مقدس است علاوه بر ارایه مجموعه‌ای شایسته و بایسته نگاشته‌ای با عنوان مؤخره‌ای در پایان کتاب دارد که در حقیقت جمع‌بندی مطالب کتاب در هشت مورد است. نخستین دست‌آورد فکری کتاب را به این شرح آورده است:
«نتیجه مستقیم تلاش برای ارائه‌ی تصویری سیاه و سفید یا تک‌خواتشی از جنگ و کنشگران جنگ، کاهش حساسیت به مسایل معاصر پس از جنگ و عدم رودررویی مستقیم با آنهاست (این شاید فراروی برخی از نویسندگان این مجموعه که نگران آن‌اند پس از جنگ با جنگ چه باید کرد، راهکارهای مناسب در اختیار نهد)»
مجموعه «تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری جنگ ایران و عراق» از آنجایی که دربرگیرنده مباحث نظری تحلیلی و نقد و بررسی تاریخ‌نگاری دفاع مقدس آن هم از صاحب‌نظران نامی است، بی‌شک از منابع اصلی و معتبر محل رجوع محققان و پژوهشگران به ویژه دانشجویان و اساتید خواهد بود. امید است در چاپ بعدی برخی موارد از آن جمله فهرست اعلام که نیاز ضروری است بر آن افزوده شود. ضمن اینکه ارایه یک کتاب‌شناسی گزیده از کتاب‌هایی که پیرامون تاریخ‌نگاری دفاع مقدس نگارش یافته می‌تواند برای محققان مُبتدی سودمند باشد.
تعداد بازدید: 7482
آخرین مطالب
پربازدیدها
اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 93
یک‌بار از دور یک جیپ ارتشی آواره در جاده اهواز ـ آبادان نمایان شد آن را متوقف کردیم. سرنشینان آن سه نفر سرباز و سه نفر شخصی بودند. دو نفر از سربازها پایین آمدند و از ما پرسیدند «شما کی هستید و چرا جلوی ما را گرفته‌اید؟» وقتی متوجه شدند که ما عراقی هستیم و تا اینجا آمده‌ایم بهت‌زده به هم نگاه کردند. به آنها دستور دادیم به آن طرف جاده بروند تا ماشین بیاید و آنها را به بصره ببرد.
