گزارش چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی-1
ما منتظر صدای تاریخ شفاهی از دانشگاهها هستیم
تنظیم: مریم اسدی جعفری
26 اردیبهشت 1403
به گزارش سایت تاریخ شفاهی، چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی با عنوان «تاریخ شفاهی در ترازو» صبح سهشنبه، 25 اردیبهشت 1403 توسط گروه تاریخ دانشگاه اصفهان و انجمن تاریخ شفاهی ایران، با حضور استادان، صاحبنظران و فعالان این حوزه در تالار صائب تبریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان برگزار شد.
در آغاز این همایش «دکتر محمدعلی چلنگر»، دبیر اجرایی چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی، دانشگاه اصفهان را بستری برای شکلگیری انجمن تاریخ شفاهی خواند و اظهار داشت: «دانشگاه اصفهان در پی این هدف است که تا سال 1405 رشته تاریخ شفاهی را در مقطع کارشناسی ارشد راهاندازی کند و سپس تا مقطع دکترا پیش برود. البته سرفصلهای این رشته توسط دکتر نورایی تدوین شده و امیدواریم در کنکور 1404 این رشته را داشته باشیم. همچنین گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، در پی تشکیل هسته تاریخ شفاهی و هسته تاریخ انقلاب اسلامی است. خوشبختانه هسته تاریخ شفاهی، مراحل اصلی خود را طی کرده و در شورای پژوهشی دانشگاه، به تصویب رسیده است.»
سپس دکتر علیاکبر کجباف، رئیس دانشگاه فرهنگیان اصفهان از برگزاری پانزدهمین همایش تاریخ شفاهی در این دانشگاه خبر داد و گفت: «تاریخ شفاهی، یکی از شیوههای پژوهش تاریخی است که به شرح و شناسایی وقایع، رویدادها، حوادث تاریخی، بر اساس دیدهها، شنیدهها و عملکرد شاهدان و ناظران و فعالان آن ماجرا میپردازد.»
وی از سابقه تاریخ شفاهی در دانشگاههای غرب گفت و افزود: «با توجه به سابقه20 سالۀ تاریخ شفاهی در ایران، دانشگاهها به این موضوع توجه نمیکنند و این، یکی از گسستهایی است که دچار آن هستیم. قرار بود، همایش چهاردهم با مشارکت دانشگاه اصفهان و دانشگاه فرهنگیان برگزار شود، اما تصمیم بر این شد که این نشست، به صورت ارزیابی و نشست آینده با عنوان «نقش دانشگاهها در تاریخ شفاهی با تکیه بر تاریخچه دانشگاه فرهنگیان» توسط این دانشگاه برگزار شود. دانشگاه فرهنگیان، یک تاریخچه 10 ساله دارد، اما اصلِ دانشگاه، یک تاریخ 105 ساله دارد و از سال 1297 در قالب دانشسرا شکل گرفته است. سپس به دانشسرای عالی، تربیت معلم، مجتمع آمورش عالی و دانشگاه فرهنگیان در دو بخش دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی گسترش یافته است. این دو دانشگاه، وظیفه تربیت معلم برای آموزش و پرورش را برعهده دارد و باید پیشینه آن را به معلمان و دانشجویان یادآوری کنیم. همچنین باید این موضوع را بررسی کنیم که چرا دانشگاههای ما نسبت به تاریخ شفاهی، توجه اندکی دارند و جایگاه دانشگاه فرهنگیان در این حوزه کجاست و چه نقشی میتواند ایفا کند. به امید خدا پانزدهمین همایش تاریخ شفاهی، در آبان یا آذر امسال برگزار خواهد شد.»
در ادامه چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی، «دکتر محسن کاظمی» فعال حوزه تاریخ شفاهی و دبیر انجمن تاریخ شفاهی، مروری بر چگونگی شکلگیری انجمن تاریخ شفاهی و برگزاری سلسله همایشهای تاریخ شفاهی کرد و گفت: «ما هیچ تصوری از فعالیت تاریخ شفاهی در دانشگاهها نداشتیم. با اینکه دوستانی مثل حجتالاسلام فخرزاده از دوران جنگ، کار ثبت خاطرات انجام میدادند و ما هم در دهه 70 وارد جریان خاطرهنگاری و ثبت خاطرات شده بودیم، هیچ تصور صحیح و درستی از مقوله تاریخ شفاهی نداشتیم. تا اینکه زندهیاد رحیم نیکبخت، در اردیبهشت سال 1383 با ما تماس گرفت و گفت قرار است، نشستی درباره تاریخ شفاهی در دانشگاه اصفهان برگزار شود. آقای نیکبخت از طرف مرکز اسناد انقلاب اسلامی دعوت شده بود، اما ما به عنوان کسانی که در حوزه هنری، پای کار انقلاب و جنگ بودیم، دعوت نبودیم. من و آقای فخرزاده و آقای کمری، با گروه تاریخ تماس گرفتیم و آنها هم از حضور ما استقبال کردند. لذا ما خودخوانده، پای به میدان گذاشتیم و به دانشگاه آمدیم. دکتر نورایی، تمام سایتهای اینترنتی فعال در حوزه تاریخ شفاهی را در یک فِلاپی ریخته بود و به ما داد. ما در اینجا از وزن و اندازه دکتر نورایی در جریان تاریخ شفاهی آگاهی پیدا کردیم. ایشان از ابتدا و بدون هیچ چشمداشتی، پای کار تاریخ شفاهی ایستاد و به جان گرفتنِ تاریخ شفاهی در دانشگاهها و در کل کشور کمک کرد.»
وی در ادامه، در باب شکلگیری انجمن تاریخ شفاهی ایران یادآوری کرد: «مجموع کسانی که تا آن زمان در عرصه خاطرهنگاری فعالیت میکردند، وارد جمع انجمن تاریخ شفاهی شدند. رد و نشان شرکتکنندگان در نشست اصفهان را هم داشتیم و همه را سازماندهی کردیم و قرار شد، این انجمن را شکل دهیم. نه اینکه انجمن در سال 1383 تأسیس شده باشد، بلکه آن را در سال 1383 پایهگذاری کردیم. رفتهرفته راه افتادیم و هرچه جلوتر رفتیم، متوجه آسیبها و کاستیهایی شدیم که در سر راه تاریخ شفاهی قرار داشت. در طول این 20 سال، 14 همایش برگزارکردیم که از این تعداد، 7 همایش در دانشگاه اصفهان برگزار شده و هیچ دانشگاهی به اندازه دانشگاه اصفهان، دست یاری به جریان تاریخ شفاهی نداده است. نشست اول، بیستوچهارم و بیستوپنجم اردیبهشت 1383 به مسائل نظری پرداخت. نشست دوم، آذر همان سال در دانشگاه اصفهان برگزار شد و آن هم مسائل نظری را در پی داشت. نشست سوم با 3 سال تأخیر، مجدد در سال 1386 در اصفهان برگزار شد و همایش چهارم، در دو روز با عنوان «مصاحبه در تاریخ شفاهی» برپا شد، چرا که مصاحبه از بزرگترین دغدغههای شفاهیکاران بود و به فنون و تکنیک و شرایط حاکم بر مصاحبه پرداخت. آقای کمری دبیر علمی این همایش و من، دبیر اجرایی این همایش بودم که با مشارکت حوزه و انجمن تاریخ شفاهی در اسفند 1386 در حوزه هنری برگزار شد. تعداد مشتاقان به حدی زیاد بود و آنقدر موضوعات، عمیق و علمی بود که بلافاصله پس از برگزاری آن، برای اولینبار کتاب «مصاحبه در تاریخ شفاهی» توسط سوره مهر به چاپ رسید.
نشست پنجم، به همت دکتر ابوالفضل حسنآبادی در آستان قدس رضوی برگزار شد که به مطالعات شهری و تاریخ محلی میپرداختند و در نوع خودش جالب بود. مجموعه مقالات این همایش هم به صورت کتاب به چاپ رسید. دکتر حسنآبادی هم دانشآموخته دانشگاه اصفهان است و اولین کتاب کلی درباره تاریخ شفاهی را در ایران منتشر کرد. نشستها به همین ترتیب برگزار شدند. دو نشست آموزشی، تحت عنوان «آموزش در تاریخ شفاهی»، مجدد توسط دانشگاه اصفهان برگزار شد، چون فکر میکردیم، ما در تاریخ شفاهی مشکل آموزش داریم و مدرسان و مربیان تاریخ شفاهی، نیازمند دانشافزایی هستند.»
دکتر کاظمی با اشاره به اهمیت ثبت و ضبط تاریخچه آموزش و پرورش در ایران اظهار داشت: «دکتر رحیم روحبخش از وزارت آموزش و پرورش، در هر دو نشست حضور داشت و مقاله هم ارائه داد و به آسیبهای تاریخ شفاهی در وزارت آموزش و پرورش پرداخت. متأسفانه این وزارتخانه، خیلی کم در حوزه تاریخ شفاهی کار کرده، اما دکتر روحبخش اخیراً چند عنوان کتاب منتشر کرده است. با وجود این نیروی انسانی که جزو ذخایر آموزش و پرورش هستند، هنوز به خوبی نتوانستهاند به میدان بیایند. بحث تدوین در تاریخ شفاهی، یکی از مسائل مبتلابه شفاهیکاران بود. چون خیل عظیم شفاهیکاران وارد عرصه شده بودند و مصاحبههایی ضبط کرده بودند و دغدغهشان این بود که اینها را به چه سبک و سیاقی و به چه روش و عمقی تدوین کنند. لذا طی 2 نشست، به این موضوع پرداخته شد. نشستهای هفتم و هشتم با دبیری علمی دکتر علی ططری، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار شد که نشستهای بسیار پرباری بودند. مجموعه مقالات این نشستها نیز با عنوان «تدوین در تاریخ شفاهی» به صورت کتاب منتشر شد.»
وی تاریخ شفاهی را وامدار دو جریان بزرگ انقلاب اسلامی و تاریخ شفاهی خواند و گفت: «این دو جریان، بخش زیادی از روایت و تاریخ ما را در قبض ید خود دارد. پس با بنیاد شهید، وارد مذاکره شدیم و همایش «تاریخ شفاهی ایثار و شهادت» را برگزار کردیم. جامعه آماری این موضوع، بسیار وسیع و تعداد مقالات رسیده هم زیاد بود. در کتاب مجموعه مقالات این همایش، 61 عنوان مقاله منتشر شد و این کتاب در جشنواره کتاب سال دفاع مقدس به عنوان اثر برتر انتخاب شد. این اتفاق در سال 1390 با دبیری علمی آقای کمری شکل گرفت. در مقوله دفاع مقدس، نشستهای آموزش و تدوین هم داشتیم تا به همایش دوازدهم رسیدیم. این همایش با حمایت جهاد سازندگی، در دانشگاه اصفهان برگزار شد، اما مجموعه مقالات آن معطل ماند تا همایش دوم آن هم برگزار شود، اما تا امروز موفق به انجام هماهنگیها با وزارت جهاد نشدهایم. اگر همایش دوم برگزار شود، مجموعه مقالات آن را هم منتشر خواهیم کرد. پیش از این همایش، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، همایش «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی» را در حوزه هنری برگزار کرد وکتاب این همایش هم با تلاش دکتر مرتضی رسولیپور منتشر شد. ایشان جریان علمی این همایش را در اختیار داشت و عنصر دلگرمکننده ما بود و در همین همایش، تجربهها و تمرینات ارزشمند خود را در قالب کتاب منتشر کردند.»
دکتر محسن کاظمی در پایان بخش اول از چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی تصریح کرد: «اگر عارضه کرونا نبود، فعالیتهای انجمن تاریخ شفاهی بیش از اینها میشد. انجمن در دوران کرونا نتوانست همایش برگزار کند، اما جریان ایجاد کرد و از افرادی که به نحوی درگیر کرونا بودند، دعوت کرد تا خاطرات خودشان را بنویسند و ثبت کنند. انجمن حدود یک سال، تمام یادداشتها و خاطرات رسیده از بیماران، پرستاران و غسالها را جمعآوری و در کانال تلگرامی انجمن منتشر کرد. این کار، انتقال تجربه و انعکاس وضعیت درمانگری برای کسانی بود که زحمت میکشیدند. کتاب «ناقل» شامل این مجموعه خاطرات هم توسط سوره مهر منتشر شد که کتاب جالبی است. انجمن تاریخ شفاهی، در سال 1401 سیزدهمین همایش تاریخ شفاهی را در ساری برگزار کرد و حوزه هنری مازندران در کنار ما ایستاد. مقالات این همایش، در دوفصلنامه تاریخ شفاهی منتشر شدند و برخی در نوبت انتشار هستند. با این حال، ما منتظر صدای تاریخ شفاهی از دانشگاهها هستیم. چرا صدای تاریخ شفاهی، فقط باید از اصفهان صدا بیاید؟! مشکل اصلی امروز تاریخ شفاهی، این است که با دانشگاه فاصله دارد. اگر دانشگاه اصفهان نبود، نمیدانم چه بلایی بر سر مباحث نظری تاریخ شفاهی میآمد و از این روی، کاری که گروه تاریخ دانشگاه اصفهان به خصوص دکتر نورایی کرد، قابل ستایش است. انجمن تاریخ شفاهی، تاکنون جریانساز بوده و با همین همایشها توانسته، خطدهی، سیاستگذاری و نواقص را یادآوری کنیم. اکنون انجمن تاریخ شفاهی، حدود 500 نفر عضو دارد و اعضای هیأت مدیره هم بدون هیچ چشمداشتی کار میکنند.»
ادامه گزارش چهاردهمین همایش تاریخ شفاهی منتشر خواهد شد.
تعداد بازدید: 730