معرفی‌نامه مقالات چهارمین نشست تاریخ شفاهی
اشاره
آنچه در پی می‌آید معرفی‌نامه مقالات چهارمین نشست تخصصی و کارگاه آموزشی تاریخ شفاهی است که ششم و هفتم اسفند ماه 1386 توسط مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری و گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار می‌شود.
شایان ذکر است این معرفی‌نامه براساس مقالات رسیده به دبیرخانه چهارمین نشست، تهیه و تنظیم شده است. مقالاتی که در فهرست یا متن با نشان * مشخص شده است، در روزهای برگزاری نشست ارائه می‌شود. این معرفی‌نامه به کوشش احد گودرزیانی تهیه و تنظیم شده است.
دبیرخانه چهارمین نشست تخصصی و کارگاه آموزشی تاریخ شفاهی
راویان بی‌ادعا
غلامرضا آذری خاکستر
در این مقاله موضوع تاریخ شفاهی با توجه به تجربه طرح تاریخ شفاهی تشکیلات اداری استان قدس رضوی بررسی شده است. مواردی مانند نحوه ارتباط با مصاحبه‌شوندگان، مکان و زمان مصاحبه در این طرح، تجزیه و تحلیل و نتایج آنها به وسیله نمودارهایی نشان داده شده است.
بایدها و نبایدها در تاریخ شفاهی؛ سی نکته مهم در مصاحبه
عباس آقایی
این مقاله در دو بخش مقدمه و بایدها و نبایدها تنظیم شده است. نویسنده در مقدمه آورده است که: فارغ از این که تاریخ شفاهی یک مقوله کهن یا امری جدید است، در این مقاله سعی شده است تا صرفاً به برخی از شیوه‌های مصاحبه در تاریخ شفاهی پرداخته شود و آنچه تحت عنوان بایدها و نبایدها در تاریخ شفاهی می‌گنجد، حاصل چندین سال تجربه نگارنده در مصاحبه با افراد و شخصیت‌های گوناگون و در قالب چند صد ساعت مصاحبه در مرکز اسناد انقلاب اسلامی و ده‌ها ساعت مصاحبه در قالب پروژه برای وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی است.
بیشتر مطالبی که در این مقاله درج شده تجارب و دستاوردهای شخصی است که از راه آزمون و خطا به دست آمده و به همین منظور سعی شده است تا برخی نکات را که برای انجام یک مصاحبه خوب لازم است، یادآور شود.
نقدی بر روایی مصاحبه در تاریخ شفاهی*
سعید اسدی
نویسنده بر این باور است که تکنیک «مصاحبه» برای کسب اطلاع از رویدادهایی که جنبه شخصی و خصوصی دارند، مناسب است و از سویی دیگر تکنیک «بحث گروهی» را برای دستیابی به اطلاعات واقعی از جنبه‌های عام و عمومی رویدادها و ارائه تصویری جامع و گویا از موضوع مورد مطالعه مناسب تشخیص داده است.
نویسنده باورهای خود را در بستر تاریخ شفاهی جنگ و با توجه به فعالیت مراکز مرتبط با این موضوع، تحلیل کرده است.
چگونگی برخورد با مصاحبه شونده
منوچهر اکبرلو
در این مقاله، نویسنده با استفاده از تجربیات خود در زمینه تدوین تاریخ شفاهی تئاتر در ایران، به این عنوان‌ها پرداخته است: آگاه کردن مصاحبه شونده از هدف مصاحبه، توجه به انواع نگرانی‌های مصاحبه شونده، تعادل بین موضوع مصاحبه و نگرش مصاحبه شونده، هدایت جریان مصاحبه بر مبنای شیوه بیانی و دایره واژگانی مخصوص مصاحبه شونده، چگونگی انتشار گفته‌ها و مسائل کپی‌رایت.
تاریخ شفاهی و بررسی موردی
مصطفی ایزدی
این مقاله با اشاره به برتری تاریخ نگاری گفت‌وگویی، به نقش و تأثیر پیش داشته‌ها و پیش انگاشته‌های پرسشگر گفت‌وگو پرداخته است. در این محور یک کتاب تاریخی که از خلال گفت‌وگو بیرون آمده و از نظر نویسنده جزء تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی است (خاطرات آیت‌الله منتظری) به صورت موردی بررسی شده است. در این مقاله این سخن هم به میان آمده است که اختلافات سیاسی تند در تاریخ معاصر ایران، همیشه بوده، اما تندی‌ها به فراموشی سپرده می‌شود و اشتراکات صاحبان اختلاف در تاریخ باقی می‌ماند که تأثیر مثبتی در انتقال ارزش‌ها دارد.
قوت‌ها و ضعف‌های مصاحبه در تاریخ شفاهی (جمع‌بندی تجربیات)
علی باقری‌فر
امتیازات و کاربست‌های تاریخ شفاهی، گروه‌بندی مصاحبه‌شوندگان از نظر نسبتی که با حادثه دارند، نقش مکان و موقعیت در مصاحبه، سطح انتظار از تاریخ شفاهی، میزان اعتبار اظهارات مصاحبه شوندگان، میزان اعتبار و حجیت اسناد مکتوب و اقدامات تکمیلی، عناوین بخش‌های این مقاله است.
در یکی از بندهای این مقاله آمده است: طبیعی‌ترین و منطبق‌ترین انتظاری که می‌توان از تاریخ شفاهی داشت، شناخت دیدگاه روایتگر و آشنایی با زاویه نگاه او به حادثه می‌باشد. به عبارت دیگر «دیدن حادثه»با عینک مصاحبه شونده، واقع‌بینانه‌ترین انتظاری است که تقریباً در مصاحبه با هر کسی، با هر مختصات روان‌شناختی و غیر آن صادق است. برای دستیابی به نتایجی فراتر از این، باید شرایط دیگری فراهم آید که متناسب با آن می‌توان انتظارات را افزایش داد.
نگاهی اجمالی به بنیاد تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد و مراحل انجام مصاحبه در آن
رضا بسطامی
این مقاله که بر گرفته از مطالب مجریان طرح تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد است، سعی دارد تا تاریخچه تأسیس، شیوه کار، فهرست راویان، هزینه‌های مالی، نوع موافقتنامه‌ها، پردازش و انتشار اطلاعات را در این مجموعه بازگو و بررسی کند.
تجربیات شخصی در تدوین تاریخ شفاهی (مصاحبه)
حسین بهزاد ـ گلعلی بابایی
نویسندگان این مقاله با تأکید بر تجربه شخصی‌شان در تاریخ نگاری برای یکی از لشگرهای سپاه پاسداران، شیوه کار خود را به اختصار شرح داده‌اند. آنان اذعان دارند که در کارشان از مصاحبه به عنوان وسیله کسب اطلاعات از صحنه وقایع استفاده کرده‌اند و فهرستی از تجربه‌های خود به عنوان مصاحبه‌گر و این که مصاحبه‌گر چگونه باشد تا نتیجه کافی بگیرد، ارائه داده‌اند.
نقش ادبیات شفاهی در تاریخ شفاهی
علیرضا پوربزرگ وافی
عنوان «آشنایی با ادبیات شفاهی» مدخل مقاله است. به نظر نویسنده: ادبیات شفاهی همان زبان رایج بین مردم و زبان مشترک کودک و بزرگسال است که برای همه قابل درک است.
به نظر دیگر نویسنده: «تاریخ شفاهی برگرفته از ادبیات شفاهی است» و بر این اساس به رابطه مصاحبه کننده و مصاحبه شونده و جایگاه لحن و عبارات خاص مصاحبه شونده در این رابطه توجه شده است.
علیرضا پوربزرگ وافی با این نتیجه،مقاله‌اش را به پایان رسانده که: «ادبیات شفاهی ستون‌بندی تاریخ شفاهی است.» او در ضمن به جمع‌بندی چند ویژگی راهگشا برای مصاحبه کنندگان پرداخته است.
درآمدی بر نظام حقوقی مصاحبه در تاریخ شفاهی*
یعقوب توکلی
اثبات وجود مصاحبه (ذهنی، لفظی، کتبی، عینی)، رابطه تقسیم وجودات با مسئله مصاحبه،اعتبار مالکیت مصاحبه، اعتبار اخلاقی و پرستیژی مصاحبه، مصاحبه سکویی برای دفاع و تهاجم،اعتبار عقیدتی و کلامی مصاحبه، مصاحبه فرصتی برای پاسخ‌گویی به سؤالات و ابهامات، مصاحبه فرصتی برای جاسوسی اطلاعاتی، مصاحبه ابزار درآمدی اقتصادی، اعتبار حقوقی مصاحبه، مرز مسئولیت در مصاحبه، نظام حقوقی مصاحبه، نظام مسئولیت مدنی مصاحبه، مراحل بیان در مصاحبه و مسئولیت‌های ناشی از آن (مصاحبه در مقام‌های تبلیغ و ترویج، بیان، تبیین و اصلاح، تبیین و نقض)، فقدان محدودیت مصاحبه، فقدان محدودیت جغرافیایی، فقدان ممنوعیت‌های ناشی از فقدان وجود مدیر مسئول، کاستی‌های حوزه مسئولیت مدنی مصاحبه، فقدان هیأت منصفه و نظام حقوقی مالکیت مصاحبه از جمله عناوین مهم این مقاله است که تمام آنها در حوزه تاریخ شفاهی طرح و بررسی شده است. نویسنده فکر طراحی و ایده‌پردازی و ایده اندیشی در خصوص نظام حقوقی مصاحبه و تاریخ را با این دلایل در پیش گرفته است: گستردگی رو به تزاید حوزه تاریخ شفاهی، فرایند سریع رشد آن در جوامع به دلیل فرایند سریع حوادث برای نویسندگان و مردان تاریخی و سیاستمداران که در بسیاری از اوقات چاره و الزامی جز مصاحبه و ساختارمند نمودن مطالب در مصاحبه و تاریخ شفاهی ندارند و ضرورت‌های تاریخی در عرصه تاریخ‌نگاری مدرن.
تاریخ شفاهی در گفت‌وگو با دونالد ریتچ
کریم جعفری
دونالد ریتچ، استاد تاریخ اداره تحقیقات کنگره امریکا و یکی از کارشناسان تاریخ شفاهی امریکا است. او که تاکنون با افراد بسیاری از جمله سیاستمداران و روشنفکران و افراد تأثیرگذار در سطح جهان مصاحبه کرده است،خود در مصاحبه‌ای بلند به انتقال تجربیاتش پرداخته است. او در این مقاله به این سوال‌ها پاسخ داده است: ویژگی یک مصاحبه خوب چیست؟ مصاحبه کننده چگونه باید آماده شود؟ از اول باید با چه کسی مصاحبه کرد؟ مصاحبه کننده‌های بالقوه را چگونه مشخص می‌کنید؟ بهترین روش برای آغاز ارتباط با مصاحبه شونده‌ها چیست؟ پرسش‌ها باید به صورت تاریخی تنظیم شوند یا موضوعی؟ اگر پاسخ‌ها سرسری هستند چه کنیم؟ مصاحبه کننده چگونه باید وارد حریم خصوصی شود؟ موضوعاتی که باعث شرمساری می‌شود، چگونه باید به میان آورد؟ اگر مصاحبه کننده تقاضای خاموش کردن ضبط صوت را بکند چه باید کرد؟ مصاحبه کننده چگونه می‌تواند در یادآوری مصاحبه شونده کمک کند؟ آیا مصاحبه کننده‌ها باید از پاسخ‌نامه استفاده کنند؟ مصاحبه کننده‌ها چگونه‌باید با توضیحاتی که شدیداً با آنها مخالفند، رفتار کنند؟
یک تجربه؛ مصاحبههای تاریخ شفاهی هنر انقلاب*
مجید جعفری لاهیجی
این مقاله مرور تجربیات نویسنده در خلال مصاحبه‌هایی درباره هنر انقلاب اسلامی است. تجربه‌های او بیشتر به نحوه‌برقراری ارتباط با مصاحبه‌شونده پرداخته است. همچنان که به نحوه ارتقاء اطلاعات مصاحبه کننده هم اشاره دارد. در این میان، اسناد نام برده و مطرح شده در مصاحبه و نحوه فراهم آوردن یا دسترسی به آنها، از نظر نویسنده جایگاه ویژه‌ای دارد. به نظر نویسنده این مقاله: با تاریخ شفاهی می‌توان از زوایای تازه‌تری به وقایع و فضای گذشته نگریست و به کشف بخش‌های تاریک و جزییات حیرت‌انگیزی از قعر سالیان سپری شده پرداخت.
نقش تخیل در مصاحبه تاریخ شفاهی
محمود جوانبخت
این مقاله مبتنی بر تجربیات شخصی نویسنده آن در عرصه تاریخ شفاهی است. به نظر نویسنده: مصاحبه کننده باید آن چه را که راوی می‌گوید به سرعت در ذهن خود بازسازی کند تا بتواند اولاً در تقابل خیال خود با روایت راوی، آنچه به عنوان ناخالصی از تخیل راوی وارد واقعیت شده، بیابد و شناسایی کند. ثانیاً خلاء‌های روایت را نیز به دست آورد و کاستی‌ها را برشمارد و بر آنها اشراف یابد تا در گفت و شنود به آنها دست یابد.
چنبره گفتمان و تحریف‌های غیرنیت‌مند
محسن حسام مظاهری
این مقاله براساس تجربه نویسنده و مجموعه‌ای از دوستانش در جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات گروهی از شهیدان، شکل‌گرفته است. نویسنده در این تجربه به مانع از نظر خود بزرگی به نام یک نوع گفتمان و زبان رسمی برخورده است که به مصاحبه شوندگان و حتی مصاحبه کنندگان اجازه استفاده از همه ظرفیت تاریخ شفاهی را نمی‌دهد و این مقاله در وصف این مانع نوشته شده است.
استانداردسازی مصاحبههای تاریخ شفاهی
ابوالفضل حسن‌آبادی
این مقاله ضمن پرداختن به چگونگی گسترش تاریخ شفاهی در دنیا، به بحث استاندارد سازی مصاحبههای تاریخ شفاهی می‌پردازد. چگونگی استاندارد سازی در خارج از کشور و برخی جریانات وابسته به آن و مقایسه این فضا و استانداردهای آن با کارکرد مراکز تاریخ شفاهی در ایران، نویسنده را به نتایجی رسانده است که از جمله آنها تشکیل انجمن تاریخ شفاهی است. به نظر نویسنده تدوین استانداردها متناسب با نیاز تاریخ شفاهی‌کاران مستقل و غیرمستقل، هدایت و رهبری جریان حاکم بر تاریخ شفاهی در کشور و در حوزه‌های مختلف موضوعی، خصوصاً در بحث استاندارد سازی مصاحبه‌ها، از مسائلی است که باید مورد مداقه این انجمن واقع شود.
چهل سال تجریه در مصاحبه*
محمود حکیمی
این مقاله با تکیه بر این نکته آغاز شده است که: «اصولاً شیوه تاریخ‌نگاری در کشورهای اسلامی، تاریخ شفاهی است.» نویسنده، سپس به ارائه تعاریفی از مفهوم «تاریخ شفاهی» پرداخته است. طرح مختصر این ویژگی مورخ شفاهی که «بی‌طرف» باشد یا «بی‌غرض» نکته بعدی است. البته در ادامه و بعد از بررسی تفاوت خاطرات و تاریخ شفاهی، باز هم نکاتی درباره‌ضروری‌ترین ویژگی‌های مورخ شفاهی مطرح می‌شود.
محمود حکیمی در ادامه این مقاله به «ارجحیت تاریخ شفاهی بر خاطرات» رأی می‌دهد و برای اثبات این نظر به سابقه آشنایی خود با مقوله تاریخی شفاهی رجوع می‌کند. در این سابقه، مطبوعات و کتابهایی که مورد توجه نویسنده قرار گرفته نام برده و تا حدودی بررسی می‌شود.
موضوع بخش پایانی این مقاله توسط نویسنده این گونه گزارش شده است: من از آغاز زندگی خویش تاکنون با پنج نفر گفت‌وگوی مفصل داشته‌ام که در اینجا دو گفت‌وگو را که بعداً به چاپ رساندم و منتشر کردم مطرح می‌سازم.
مصاحبه و تاریخ شفاهی با نگاهی به ثبت خاطرات سیدحسن نصرالله*
حمید داوودآبادی
مقاله با برشماری علل تأثیرگذار در معرفی گفت‌وگوهای مطبوعاتی به عنوان آثار تاریخی شفاهی آغاز شده است. نویسنده با استفاده از این موقعیت نقاط ضعف مصاحبه‌گران را نیز در حوزه تاریخ شفاهی فهرست کرده است: استفاده از نیروهای جوان، خامی، تازه‌کاری، سوءاستفاده مقطعی، ناآشنایی به روابط اجتماعی، بی‌اطلاعی از حوادث مربوط به سوژه، عدم دسته‌بندی مصاحبه‌گرها، عدم همراهی با سوژه و تکرار خاطرات.
نویسنده در نیمه دوم مقاله از تجربه مصاحبه خود با سیدحسن‌نصرالله، دبیر کل حز‌ب‌‌الله لبنان، برای گرفتن خاطراتش نوشته است.
مشکلات و تنگناهای مصاحبه‌گر در تهیه تاریخ شفاهی*
غلامرضا درکتانیان
نویسنده دلیل تنظیم این مقاله را اهمیت مصاحبه به عنوان اولین و مهم‌ترین مرحله تاریخ شفاهی عنوان کرده است. سپس به طرح تنگناها و مشکلات مصاحبه‌گر پرداخته و راه‌حل‌هایی را براساس تجارب خود برشمرده است. در این مقاله و در طرح مشکلات و تنگناهای مصاحبه‌گر در تهیه تاریخ شفاهی به مواردی از جمله اصل خودمحوری در بیان وقایع، تسویه حساب‌های سیاسی برخی مصاحبه‌شوندگان از طریق تریبون مصاحبه، ملاحظات سیاسی که باعث کم شدن بار اطلاعاتی مصاحبه می‌شود، نسیان و فراموشی و نخبه‌گرایی و مشکلات خاص این گونه افراد در مصاحبه اشاره شده است. نویسنده مواجهه محقق تاریخ شفاهی با نقد خود را هم نکته‌ای می‌داند که مصاحبه‌گر نباید از آن هراس داشته باشد. موضوعات دیگری که در این مقاله مطرح شده، رو به رو شدن مصاحبه‌گر با آشفتگی‌ذهن برخی از مصاحبه‌شوندگان و عدم وجود اسناد مکتوب در برخی وقایع مورد نظر مصاحبه‌شوندگان است. کلام آخر مقاله این است که مصاحبه کار بسیار دشواری است که اگر با وسواس و حساس بودن در کار جمع‌آوری اطلاعات و عشق و علاقه انجام شود، به طور قطع چیزی بالاتر از یک مهارت خواهد بود.
مصاحبه‌گری در تاریخ شفاهی
محمد دلگرم
این مقاله با تصویر چارت مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس آغاز شده است و متن مقاله در واقع شرح بخش‌های مختلف این چارت است. نویسنده در معرفی اثر خود نوشته است: در این مقاله از اهمیت تاریخ برای آیندگان و مصاحبه‌به ویژه در تاریخ شفاهی، مباحثی انجام گرفته است. شیوه‌های مصاحبه بررسی و مصاحبه‌گری توضیح داده شده است. ماهیت تاریخی موضوع، تعریف و نقاط پنهان مشخص گردیده است. تنگناهای مصاحبه و فضای دوران جنگ روشن و پیشنهاداتی مبنی بر آموزش، کار گروهی و دقت نظر در ابعاد ظریف جنگ به مصاحبه‌گران توصیه شده است.
تاریخ شفاهی (مصاحبه) ـ مصاحبه با لمپن‌ها
مرتضی دهقان‌نژاد
این مقاله با تعریف «پاره فرهنگ‌ها» در جوامع آغاز شده است. سپس به پاره فرهنگ «لمپن‌ها» یا «جاهل‌ها» در ایران و به نقش آنها در تحولات اجتماعی یک صد سال اخیر پرداخته است. نویسنده تأکید دارد که این گروه بعضاً خاطرات بسیار جالبی دارند که به واسط بی‌سوادی و یا بی‌اعتمادی به آنها، ثبت نشده است. در ادامه مقاله ویژگی‌هایی خاص برای مصاحبه کننده با «لمپن‌ها»یا «جاهل‌ها»بر شمرده است. این ویژگی‌ها به مصاحبه کنندگان کمک می‌کند که اطلاعات دقیق‌تری از گروه موردنظر به دست آورد.
گزارش بازنویسی و بازشنوایی مصاحبه در مرکز اسناد انقلاب اسلامی
شهربانو رجبی
نویسنده با ین شروع که: تاریخ شفاهی یک از روش‌های تاریخ‌نگاری است که به واسطه‌آن گذشته را می‌توان بازسازی نمود، وضعیت ورود و ثبت آثار صوتی تاریخ شفاهی را در معاونت تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی گزارش کرده است. ورودی‌ها به واحد بازنویسی، استخراج اعلام، استخراج عناوین اصلی مصاحبه، خروجی‌های واحد باز شنوایی و شمای کلی واحد باز شنوایی، عناوین دیگر این گزارش است.
تاریخ شفاهی؛ ضرورت، منابع، بایدها و نبایدها
مجتبی رحماندوست
در این مقاله پس از طرح ضرورت تاریخ شفاهی به عنوان گونه‌ای از تاریخ، منابع تاریخ شفاهی به دو گروه اصلی (مصاحبه شونده) و کمکی (مکان، زمان، آدم‌ها، اشیاء،فضا) تقسیم شده است. در تقسیم بایدها و نبایدها، بایدها و نبایدهای مربوط به منبع اصلی (مصاحبه شونده)، انتخاب منبع اصلی، آزادی عمل، احساس امنیت و عدم تمایل به گفتن عنوان شده است. بایدها و نبایدهای مربوط به منابع کمکی هم براساس مکان و زمان و آدم‌ها و اشیاء و فضا به عناصر جزیی‌تری تقسیم شده است. در خصوص بایدها و نبایدهای مصاحبه‌کننده، نویسنده به عناوین: سوالات تحریک کننده، تسلط بر نفس، تفاوت گرایش و مطلع بودن پرسشگر پرداخته است.
مبانی، اصول و چارچوب‌های نظری مصاحبه و کاربرد آن در تاریخ شفاهی با تأکید بر آثار مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
امیر رزاق‌زاده
این مقاله ضمن بیان مبانی، اصول و چارچوب‌های نظری مصاحبه، به کاربرد مصاحبه در تاریخ شفاهی با تأکید بر نمونه‌های عینی و تجارب به دست آمده در مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در طول سال‌های دفاع مقدس، پرداخته است. نویسنده در این مسیر به فعالیت‌ها و اقدامات همکاران این مرکز، آمار نوارهای موجود و دستورالعمل‌ها و شرح وظایف محققین، اشاره کرده است.
در بخش «کاربرد مصاحبه در تاریخ شفاهی با تأکید بر آثار مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ» به عنوان بخش اصلی این مقاله، مهم‌ترین عناوین چنین است: اقدامات صورت گرفته در زمینه آموزش افراد همکار، آمار نوارهای مرکز، انواع مصاحبههای گردآوری شده، شرح وظایف محققین، مصاحبه با فرماندهان و چارچوب سوالات مصاحبه با فرمانده لشکر، واحد طرح و عملیات و رکن سه ارتش، واحد اطلاعات و عملیات و رکن دو ارتش، مسئول ستاد، مسئول توپخانه سپاه، فرمانده توپخانه ارتش، مسئول زرهی، مسئول واحد مهندسی ارتش، مسئول واحد بهداری رزمی، فرماندهان تیپ، گردان و گروهان و معاونین آنها، فرماندهان دسته، نیروهای بسیجی و سرباز.
ضعف تاریخ شفاهی در ایران
فاطمه رستمی
این مقاله ضعف‌های تاریخ شفاهی را در این عناوین برشمرده است: فقدان تعریف واحد، تأثیر یادگیری‌های بعدی در ذهن راوی، ترس راوی از شرایط سیاسی حاکم، تأثیر مصاحبه‌گر بر راوی، حفظ آبروی سایرین، حب و بغض، تأثیر بیان، نقش جنسیت، فراموشی. نویسنده‌نتیجه گرفته است که: تاریخ شفاهی پدیده‌ای جدید است که هنوز جایگاه خود را در ایران به دست نیاورده است. فواید زیادی در این روش مطالعه تاریخ برمی‌شمرند، ولی نباید نقاط ضعف آن را نادیده گرفت.
مروری بر تاریخ‌نگاری معاصر و لزوم توجه به تاریخ شفاهی
مرتضی رسولی‌پور
نویسنده ضمن بررسی دیدگاه‌های چند نحله و مکتب تاریخ‌نگاری که مبتنی بر: نگرش مستشرقین، نگرش مارکسیستی و نظریه توطئه است، از «مغالطه کنه و وجه» به عنوان بیماری حادی که تاریخ‌نگاری ایران بدان مبتلاست یاد کرده است. او بر این باور است که اغلب پژوهشگران معاصر، با نگرش ویژه خود به گونه‌ای‌منولوگ، تنها به وجه خاصی از رخدادها و گزاره‌های تاریخی توجه و هر کدام فقط بخشی از واقعیت را منعکس کرده‌اند. این مقاله پس از برشمردن خصوصیات «واقعیت تاریخی»، به رویکرد تاریخ شفاهی به منزله روشی مکمل در گردآوری شواهد و اسناد تاریخی پرداخته و یادآور شده است که تاریخ شفاهی با روش‌ها و ابزارهای جدید می‌تواند در جهت ساماندهی تحلیل‌های تاریخی و اجتماعی تهمیداتی را فراهم آورد. ویژگی‌های تاریخ شفاهی و اعتبار آن به عنوان شواهد تاریخ، ضبط صدا و کارکردهای تاریخ شفاهی، موضوعات دیگری است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.
داده‌های خاص از مصاحبه، تاریخ یا تاریخ‌نگاری*
سید ابوالفضل رضوی
اهمیت موضوع تاریخ شفاهی و سابقه کاربرد آن، زمینه‌های کارآمدی رویکرد تاریخ شفاهی در تاریخ، چیستی تاریخ شفاهی و جایگاه مصاحبه، فهرست عنوان‌های اصلی این مقاله است. نویسنده مسئله موردنظر این مقاله را پرداختن به نسبت میان متون حاصله از مصاحبه ها با متون تاریخ‌نگاری می‌داند. در نتایج این مقاله آمده است که: نظر به ویژگی‌های مثبت رویکرد شفاهی، می‌توان در یک حالت مقایسه‌ای میان اسناد و کتب، اهمیت داده‌های حاصل از این رویکرد را برای مورخین آینده در حکم اسناد داشت و در مقایسه با کتبی که همزمان با پیدایش این متون حاصل شده‌اند، مهم‌تر قلمدادشان کرد. با این حال در زمان ظهور، از چنین ارزشی برخوردار نیستند و در بهترین حالت از شأنی هم‌مرتبه اسناد مختلفی برخوردارند که نهادها و احزاب و گروه‌های مختلف به طور عادی و ناخودآگاه ـ و البته شاید هم آگاهانه ـ از خود به جای می‌گذارند. اما در آینده برای مورخین مهم جلوه می‌کنند.
نقش اطلاع‌رسانی گفت‌وگو در تدوین تاریخ
حسین روحانی صدر
این مقاله به بررسی شیوه اطلاع‌رسانی صحیح می‌پردازد و بر پایه دو پرسش بنا شده است: چرا باید تاریخ شفاهی جمع‌آوری می‌شود؟ و چگونه این منبع تدوین و در اختیار محققین قرار گیرد؟ از سوی دیگر، این مقاله به انعکاس‌تجربیات تاریخ شفاهی کاران پرداخته است؛ با توجه به این نکته که از نظر نویسنده: تاریخ شفاهی به عنوان شیوه‌ای نوین در عرصه جمع‌آوری، نگهداری و ساماندهی منابع پژوهشی و بررسی‌های تاریخی هنوز نهادینه نشده است.
تاریخ شفاهی تبعیدیها
رحیم روحبخش
این مقاله براساس بازکاوی نویسنده در خاطرات روحانیون تبعیدی به شهرهای دور افتاده و محروم کشور، شکل گرفته است. به نظر نویسنده روایت شفاهی تبعیدیها، خلاء حاصل از کمبود اسناد را درباره آنها پر می‌کند و می‌توان ابعاد و زوایای پنهان بسیاری از وقایع نهضت منجر به انقلاب اسلامی را در اقصی نقاط کشور، در بررسی تاریخ شفاهی تبعیدیها دید. همچنان که اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تبعیدگاه‌ها هم در خلال همین بررسی شناخته می‌شود.
بایدها و نبایدهای مصاحبه با بانوان*
شکوه سادات سمیعی
نویسنده با توجه به تجربیات خود به بایدها و نبایدهای مصاحبه با بانوان، در ذیل عناوین: ویژگی‌های شخصیتی، عوامل اجتماعی، شرایط فرهنگی، خصوصیات فیزیولوژیکی، تأثیرات محیطی، مزایا و معایب انتخاب مصاحبه کننده زن برای مصاحبه با زنان پرداخته است. به نظر نویسنده: باید در انجام مصاحبه بخصوص مصاحبه با زنان، دقت و توجه بسیاری در انتخاب مصاحبه کننده اعمال شود. زیرا ظرافت ذاتی زنان در مقابل ناکامی‌ها حساس‌تر از مردان است و آنها را به سرعت ناامید و سرخورده می‌سازد. به احتمال قوی یک مصاحبه‌کننده زن با درک روحیات زنان قادر است سوالات مناسبی برای مصاحبه مطرح کند، در همان دقایق اولیه مصاحبه شونده را ارزیابی کرده و تا حد امکان بشناسد و در نهایت مصاحبه را با مهارت، مدیریت و هدایت کند.
جایگاه مصاحبه کننده در بازشناسی اطلاعات مصاحبه
نورالدین حسین سنابادی عزیز
این مقاله با توجه به مشکلات پیش روی یکی از موضوع‌های مورد بررسی بخش تاریخ شفاهی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، به جایگاه مصاحبه کننده به عنوان مدیر این موضوع و شبیه آن پرداخته است. این مقاله نتیجه گرفته است: تسلط مصاحبه کننده به موضوع پروژه از نظر داشتن معلومات، یکی از علت‌های انجام یک مصاحبه مفید و با نتیجه مطلوب است. هدایت مصاحبه، خارج نشدن از مسیر اصلی، شفاف‌سازی نقاط ابهام و تطبیق گفته‌های مصاحبه‌شوندگان با یکدیگر به جهت درستی نقل قول‌ها و مراجعه به منابع و اسناد، برای اعلام نتیجه کارهای صورت گرفته در یک پروژه حائز اهمیت است. در پروژه‌هایی که منابع و مآخذ قابل توجهی برای تطبیق با آنچه از مصاحبه‌ها به دست می‌آید، وجود نداشته باشد، تکیه بر خاطرات افراد تنها راه جمع‌آوری اطلاعات است. مصاحبه کننده در این گونه موارد با توجه به مقام و جایگاه علمی اشخاص، نزدیک‌بودن راوی به موضوع از نظر ابعاد زمانی و مکانی، اهمیت موضوع و جایگاه تاریخی آن و دیگر شاخصه‌ها باید اقوال گوناگون را بررسی و با یکدیگر تطبیق دهد و در پایان نتیجه‌ای قریب به یقین اعلام کند. زیرا مراجعان به محتویات پرونده پروژه انتظار دارند نتیجه قابل قبولی ملاحظه نمایند و این انتظار را مصاحبه کننده می‌بایست برآورده سازد.
تنگناها و ناگزیری‌های مصاحبه‌گر در مصاحبه تاریخ شفاهی*
پیمانه صالحی فشمی
این مقاله محدودیت منابع و اطلاعات مقدماتی برای تهیه مصاحبه، تنگناهای محیطی (فضای پیرامون مصاحبه)، محدودیت‌های ابزاری و فنی مصاحبه‌و هم‌عصر و هم‌شأن نبودن مصاحبه‌گر و مصاحبه شونده را چهار عامل اصلی می‌داند که تولید جریان روایی را مختل می‌سازد. در مقابل هر تنگنا و محدویت، مشکلات اجتماعی و نتایج حاصله از آن و همچنین راهکارهای خروج از آن، طبقه‌بندی و ارائه شده است.
لحن راوی
راحله صبوری
این مقاله با این نکته و پرسش آغاز می‌شود که:یکی از موضوعاتی که در تاریخ شفاهی کمتر به آن توجه شده، رعایت زبان و لهجه راویان در مصاحبه است و آیا رعایت لهجه راویان در مصاحبههای شفاهی برای شناخت طبقات اجتماعی و لایه‌های زیرین اجتماعی لازم است؟ نویسنده با توجه به تجربه شخصی خود در مصاحبه‌ها، به این نتیجه رسیده است که: مصاحبه‌گر و راوی همواره ارتباطی تنگاتنگ و عاطفی دارند. این ارتباط عاطفی، این فرصت طلایی را هم به مصاحبه‌گر می‌دهد تا زبان و لهجه راویان را حفظ کند و این گونه نیندیشد که ثبت لهجه و زبان خاص راویان در تاریخ شفاهی، خصلت معیاری زبان را خدشه‌دار می‌کند.
تحلیلی بر روش‌شناسی کمی و کیفی در تاریخ شفاهی*
ابراهیم عباسی
این مقاله سعی دارد تاریخ شفاهی را در چارچوبی معرفت شناسانه مورد بررسی قرار دهد تا پاسخی به پرسش‌هایی در مورد تأثیر روشن‌شناسی‌های کمی و کیفی بر داده‌های تاریخ شفاهی داشته باشد. روش‌شناسی کمی و کیفی: تعریف و تفاوت، نقش روش‌های کمی در تاریخ شفاهی و نقد روش‌شناسی کمی و تأکید بر روش‌شناسی کیفی عناوین اصلی این مقاله است. یکی از نتایج به دست آمده این مقاله این است که: مصاحبههای کیفی نیز مانند مصاحبههای کمی و ساختاری دارای محدودیت‌هایی است. ولی به نظر می‌رسد نقایص آنها با نقاط قوت‌شان جبران می‌شود. در حالی که پژوهش کمی معمولا قابل اعتماد است، به نظر می‌رسد پژوهش کیفی دارای اعتبار است. نقطه محوری آن است که پژوهشگر تاریخ شفاهی باید مناسب‌ترین روشن تحقیق را برای موضوع تحت بررسی خود انتخاب کند.
ریخت‌شناسی مصاحبه با تکیه بر مصاحبههای تاریخ شفاهی*
غلامرضا عزیزی
این مقاله در صدد است، تا ضمن ارائه تعاریفی از مصاحبه، تقسیم‌بندی آن را از منظر روش، هدف، زمان، مصاحبه شونده و شرایط مصاحبه مورد بررسی قرار دهد. سپس مختصری درباره مصاحبههای شفاهی و پرسشنامه‌ای، گسترده و عمقی، نیمه رهنمودی و هدایت شده و آزاد، متمرکز، تفسیری و خبری و مصاحبههای رادیویی و تلویزیونی بیان و کوشش شده است خطوط مرزی و شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها با مصاحبههای تاریخ شفاهی از جنبه‌های مختلف (اهداف مصاحبه، روش‌های مصاحبه و ویژگی‌های مصاحبه شونده و مصاحبه‌کننده) نمایانده شود.
مفهوم و ماهیت مصاحبه در تاریخ شفاهی (مصاحبه به مثابه دیالوگ و روایت در قالب مصاحبه)*
مهدی کاموس
بررسی «مفهوم مصاحبه» در گونه تاریخ شفاهی، محور اصلی این مقاله است. همچنین تلاش شده است مصاحبه به مثابه «دیالوگ» در تاریخ نگاری شفاهی و کلیت مصاحبه‌ها به عنوان روایت تاریخی (روایت تجربی) درنظر گرفته شود. این مقاله در قالب این عناوین اصلی تنظیم شده است: مفهوم تاریخ شفاهی و ویژگی‌های آن (تاریخ شفاهی محصول مدرینته است، تاریخ شفاهی یک فراگرد است، تاریخ شفاهی مجموعه‌ای (سریالی) است، تاریخ شفاهی یک روایت است)، مفهوم و ماهیت مصاحبه در تاریخ شفاهی (مصاحبه به مثابه دیالوگ، روایت در قالب مصاحبه).
جایگاه مصاحبه در تاریخ شفاهی با تکیه بر مصاحبه با روحانیت
علی‌اکبر کجباف
این مقاله با بررسی جایگاه تاریخ شفاهی در نزد مورخان آغاز شده است. سپس به مصاحبه، به عنوان یکی از روش‌های خاص در تاریخ شفاهی و نقش مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده در آن توجه شده است. نویسنده در این بخش شرایطی را برای مصاحبه‌گر برمی‌شمرد که در روابط دو سوی مصاحبه تأثیر به سزایی دارد. ادامه مقاله به صورت خاص به نحوه مصاحبه با «روحانیت» با توجه به گفتمان ویژه و اصطلاحات خاص در نزد آنان و همچنین جایگاه‌شان در جامعه توجه دارد. نویسنده در این بخش توصیه‌هایی را عنوان کرده که به مصاحبه‌گر کمک می‌کند، مصاحبه پرباری انجام دهد.
تنگناها و ناگزیری‌های مصاحبه‌گر در مصاحبه تاریخ شفاهی
حمید کرمی‌پور
ماهیت تاریخ شفاهی و تنگناهای مصاحبه‌گر دو عنوان اصلی در این مقاله است. نویسنده در پایان عنوان اول به این نتیجه رسیده است که از طریق تاریخ شفاهی می‌توان تاریخ را تا اعماق جامعه پیش برد، حتی در میان آن دسته از مردم که در نگاه نخست علاقه‌ای به مطالعه کتاب‌های تاریخی نداشته باشند. در عنوان دوم، نویسنده با اشاره به تجربه‌های شخصی خود، به رابطه مصاحبه‌گر و مصاحبه شونده با تکیه بر وظائف برجسته مصاحبه‌گر پرداخته است.
تاریخ شفاهی، روشی برای تولید علم و غنی‌سازی آن
کیانوش کیانی
این مقاله با شرح جایگاه تاریخ شفاهی در جهان امروز آغاز می‌شود. به نظر نویسنده، تاریخ شفاهی گذشته هر فرد و جریان و واقعه تاریخی را در ابعاد گوناگون برای آیندگان حفظ می‌کند. در ادامه مقاله، تاریخ شفاهی یک فرصت معرفی می‌شود که فناوری‌های نو در اختیار بشر امروز قرار داده است. به نظر نویسنده تاریخ شفاهی مردمی را که در دهلیزها و گوشه و کنار تاریخ پنهان مانده‌اند، قادر می‌سازد که شنیده شوند. تاکید مقاله بر این است که اگر تاریخ نگاری شفاهی به درستی و با شیوه‌ای علمی صورت بگیرد، منجر به تولید دانش و غنی‌سازی آن خواهد شد.
مصاحبه، عاملی برای برقراری پیوند میان تاریخ و روانشناسی از رهگذر مکتب تاریخ نگاری آنال
جعفر گلشن
این مقاله با توجه به اهمیت تاریخ شفاهی در علم تاریخ و رواج شیوه‌های جدید تاریخ نگاری در کشورهای اروپایی و امریکایی آغاز شده است. به نظر نویسنده یکی از موثرترین و بارزترین روش‌های تاریخ نگاری که امروزه مورد توجه محققان و مورخان جهان است، روش تاریخ‌نگاری معاصر فرانسوی است که در ایران به نام مکتب آنال، شناخته شده است. مقاله در باب این مکتب و شیوه تاریخ نگاری آن پیش می‌رود و به این حاصل می‌رسد که:آگاهی از علم روانشناسی و مسائلی که در این علم مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد، در تاریخ شفاهی منجربه بهره‌برداری بهتری می‌شود. بعد از این، نویسنده به بررسی کاربرد مصاحبه در روانشناسی و روانشناسی در مصاحبه می‌پردازد.
مصاحبه در تاریخ شفاهی جنگ با محوریت زنان (تجربه من)*
لیلا محمدی
نویسنده در آغاز مقاله خبر می‌دهد که اثر او حاصل تجربه‌های شخصی‌اش در طول چند سال کار مصاحبه و تدوین است. او براساس ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری زنان در مصاحبه شونده بودن‌شان، آدابی را برای مصاحبه کنندگان برمی‌شمرد که نتیجه مشترک همه آنها ارتباط نزدیک‌تر با مصاحبه شونده و کامل و عمیق شدن خاطرات ارائه شده توسط اوست. دایره این آداب از آشنایی با مصاحبه شونده تا تدوین خاطرات یا گفت‌وگوی او را در برمی‌گیرد. نویسنده برای تأیید این آداب و راهگشا بودن‌شان، از رابطه خود به عنوان مصاحبه کننده و بعضی مصاحبه‌شوندگان نمونه‌هایی را بازگو می‌کند. این مقاله پس از عنوان اصلی، دو عنوان فرعی دارد: اولین دیدار و مصاحبه
تعاملات مصاحبه‌گر و مصاحبه شونده در تاریخ شفاهی*
نصرت‌الله محمودزاده
نویسنده پس از مقدمه، در قالب عناوینی، چند تفسیر از تاریخ و تاریخ شفاهی و تحریف تاریخ را مرور کرده است. سپس به تهدید‌های تاریخ شفاهی و فرضیه‌هایی در این باره پرداخته است. او نتیجه‌گیری از این فرضیه‌ها را با معرفی سه تجربه خود همراه کرده است. ادامه مقاله، دو شخصیت اصلی دارد: مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده و نویسنده به شرح رابطه این دو در حالتی که منجر به نتیجه ایده‌آلی شود، پرداخته است. وظایف مصاحبه‌گر، وظایف مصاحبه شونده و عواملی که مصاحبه‌گر در حین مصاحبه باید رعایت کند، عناوین تقسیم این بخش است. به نظر نویسنده: تعالی جامعه، رسیدن به وضع مطلوب در آینده است که در این میان چگونگی بیان حوادث واقعه و ثبت تاریخ شفاهی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. عدم انجام به موقع و با شرایط خاص تاریخ شفاهی برای هر واقعه‌می‌تواند عاملی در تحریف تاریخ به حساب آید. تاریخ شفاهی بایستی برعکس تاریخ‌نویسی در زمان نزدیک به واقعه انجام شود.
شگردهای مصاحبه در تاریخ شفاهی
رضا مختاری اصفهانی
این مقاله در دو بخش اصلی شگردهای پیش از مصاحبه و شگردهای مصاحبه تنظیم شده است. به نظر نویسنده این شگردها در حوزه عمل کامیابی خود را نشان داده‌اند. او با توجه به مصاحبه‌هایی که با بیش از پنجاه نفر در زمینه‌های گوناگون داشته است، به بیان شگردها و تجربه‌ها در این مصاحبه‌ها پرداخته است.
مقاله با این نکته پایان یافته است که: مهم‌ترین شگرد مصاحبه تاریخ شفاهی، صمیمیت و دوستی با مصاحبه شونده است. نکته‌ای که فاصله سنی، طبقاتی و اجتماعی دو طرف را از بین می‌برد و مصاحبه‌ای عمیق و چالشی را فراهم می‌آورد.
نقد و تحلیل داده‌های مصاحبه*
علیرضا ملایی توانی
مسائل مهم در ارزیابی داده‌های مصاحبه، جرح و تعدیل‌داده‌ها، ترجیح به سند، ترجیح به راوی، توجه به عنصر زمان، دقت در اسامی خاص و نقد درونی و بیرونی داده‌های مصاحبه، عنوان‌های مهم در این مقاله است. نویسنده در این مقاله پاره‌ای از روش‌های پالایش و نقد داده‌های شفاهی را مطرح می‌کند. به نظر نویسنده دستاورد مصاحبه یک رشته داده‌های خام یا روایت است که مانند همه داده‌های تاریخی دیگر نیازمند تصفیه و پالایش است.
بررسی انتقادی برخی مصاحبههای انجام شده مربوط به تاریخ انقلاب اسلامی
سیدمحمد حسین منظور الاجداد
در این مقاله با ارائه نمونه‌هایی بر ضرورت تغییر شیوه انجام مصاحبه و سودمندی بررسی انتقادی برخی مصاحبههای انجام شده مربوط به تاریخ انقلاب اسلامی تاکید شده است. نویسنده با طرح شرط‌های انجام موفق یک مصاحبه، مقاله را آغاز می‌کند و سپس بحث آسیب‌شناسی مصاحبههای به عمل آمده را در پیش می‌گیرد. سخن پایانی مقاله این است که: شیوع عمومی انجام مصاحبه برای تدوین خاطرات افراد از انقلاب و جنگ، اگر چه شاید در دوره‌ای از تاریخ ایران پس از انقلاب، ضرورتی برای رفع عطش کسب آگاهی از گذشته بوده، اما امروز به بحرانی در تولید خاطرات انجامیده است.
مراحل انجام مصاحبه از دیدار نخست تا پایان مصاحبه*
مرتضی میردار
این مقاله به نظر نویسنده‌اش مراحل انجام مصاحبه را از آغاز تا خاتمه در برمی‌گیرد و نتیجه تجربه‌ای است که نگارنده در مدت ده سال مصاحبه با راویان متعددی از همه اقشار و گروه‌ها در مرکز اسناد انقلاب اسلامی داشته است.
مراحل انجام مصاحبه در این مقاله، چنین طبقه‌بندی شده است: مرحله شناسایی و طبقه‌بندی افراد، طرح سوال، ارتباط با راوی، تشکیل جلسه هماهنگی، جلب اعتماد و اطمینان، تشکیل اولین جلسه، پایان مصاحبه.
تاریخ شفاهی از منظر همسانی در زبان و گفتار
سیدمحمد میرکاظمی
نقش زبان، گویش و لحن در ادراک مفاهیم و مضامین ذهنی، دریافت مضامین کلمات و مفهوم جملات در زبان مصاحبه شونده و بهره مصاحبه کننده از همسانی زبانی، برجسته‌ترین عناوین موردنظر این مقاله است. به نظر نویسنده همزبانی یا همسانی زبان در طرفین مصاحبه از ضروریات یک مصاحبه کامل و منطقی است و بر این اساس زبان و انشعابات آن، از جمله گویش، لهجه و لحن در گفتار دو نفری (دیالوگ) منشاء اثر بوده و هر چه زبان طرفین مصاحبه به هم نزدیک‌تر باشد القاء مفاهیم و درک معانی سهل‌تر و کامل‌تر خواهد بود.
اهمیت مصاحبه در تاریخ شفاهی*
محمد کمال ناصری
به نظر نویسنده، مصاحبه در مقوله تاریخ شفاهی بایدها و نبایدهایی دارد که با الزامات و مشخصات مصاحبه در فرهنگ کار رسانه‌ای متفاوت است. این مقاله در این خصوص به بیان نقاط تشابه و تفاوت کار مصاحبه در تاریخ شفاهی با مصاحبه‌گری در روزنامه‌نگاری یا برای رسانه‌های دیداری و شنیداری می‌پردازد. همچنان که پیش از آن و برای رسیدن به این نقطه از اهمیت نقل و روایت در حوزه اندیشه دینی، مصاحبه در بیان نظری و مهارت‌های گوش کردن، نوشته شده است.
به نظر این مقاله مصاحبه در زمان‌ما و در تاریخ پژوهی نوعی فرایند ارتباطی است که به سازماندهی و روز آمدسازی حدیث تاریخ و روایت اخبار و رخدادها عنایت دارد. این فرایند به نوبه خود تحت تأثیر قوانین حاکم بر ارتباطات انسانی است. ارتباطاطی که از قوانین روانشناسی نیز تأثیر پذیرفته است.
مصاحبه در تاریخ شفاهی
مرتضی نریمانی
این مقاله به شیوه‌های مصاحبه و روایت پرداخته و مهم‌ترین شاخص‌های دسترسی به تاریخ شفاهی بیان شده است. نویسنده همچنین عناوین: گذری بر تاریخچه تاریخ شفاهی، ماهیت تاریخ شفاهی، عوامل مهم در دسترسی به تاریخ شفاهی،چه کسانی می‌توانند تاریخ بسازند، روش دسترسی به تاریخ شفاهی و مراحل تحقیق تاریخ شفاهی را شرح داده است. مبانی و استانداردهای انجمن جهانی تاریخ شفاهی از عنوان‌های پایانی این مقاله است.
آینده‌نگری در تاریخ شفاهی
محمد نظرزاده
این مقاله به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که: با توجه به ضرورت دقت در حین مطالعه، چه تمهیداتی باید چیده شود تا استفاده کنندگان از مصاحبه به راحتی بتوانند از آن بهره ببرند؟ نویسنده برای پاسخ به این سوال، عنوان‌های: ابزارهای فنی، اقدامات حین مصاحبه، پیاده‌سازی و باز شنوایی، همکاری با نمایه‌ساز، تعهدات و قرارها و بیان مشخصات و ثبت نوارها را ایجاد کرده و در ذیل هر کدام با توجه به تجربه ناشی از یک دهه فعالیت خود در آرشیو تاریخ شفاهی یکی از مراکز، بایدها و نبایدهایی را شرح داده است.
ساز و کارهای بهتر شنیدن در مصاحبه فعال
مرتضی نورایی
نویسنده محور اصلی بنای ساختمان تاریخ شفاهی را مصاحبه می‌داند و به نظر او قاعده‌مند کردن مصاحبه در همه مراحل می‌تواند در بردارنده محصولات و تولیدات کم و بیش قابل اعتماد باشد. این مقاله توصیه می‌کند که مصاحبه کننده با اشراف بر سه مقوله: زبان اخلاقی، بیان فراکلامی و منطق روایت وارد گفت‌وگو شود. زیرا تأمل در این مقوله‌ها مصاحبه کننده را در شنیدن عمیق و بهتر مصاحبه یاری می‌دهد. نظر دیگر نویسنده این است که قواعد مصاحبه در بهترین شرایط هم نمی‌تواند مبنای اسلوبی واحد برای همه مصاحبه شوندگان باشد و رعایت همه شیوه‌ها، در همه حال باید با محوریت مصاحبه شونده تنظیم گردد.
مصاحبه در تاریخ شفاهی
احمد نوروزی فرسنگی
این مقاله بعد از مقدمه، هشت عنوان دارد که عبارتند از: ماهیت مصاحبه در تاریخ شفاهی، تنگناها و ناگزیرهای مصاحبه در مصاحبه تاریخی، شگردها و شیوه‌های مصاحبه در تاریخ شفاهی، گستره و ژرفای پرسش‌ها در موضوع مصاحبه، تعامل در مصاحبه، نقش و تأثیر پیش داشته‌ها و پیش نگاشته‌های مصاحبه‌گر در مصاحبه، نقش مکان و زمان در موقعیت مصاحبه، بررسی نسبت و حدود در مصاحبه از زبان مصاحبه شونده.
نویسنده در مقدمه به وصف نخستین مصاحبه خود در عرصه تاریخ شفاهی پرداخته و سپس مقاله خود را با توجه به موضوعات هشتگانه اعلام شده برای برپایی نشست تاریخ شفاهی تنظیم کرده است. در ذیل عناوین موضوعات، نویسنده هم به وضع موجود در تاریخ شفاهی در رابطه با وقایع انقلاب اسلامی و جنگ اشاره دارد و هم به راه‌حل‌هایی که وضع موجود را ارتقاء دهد.
مصاحبه و کاستی‌های آن
رحیم نیکبخت
نویسنده، مقاله خود را با توجه به واژه «مصاحبه» و جایگاه آن در رسانه‌ها آغاز کرده است. او توان مصاحبه‌گران را از نخستین مسائل قابل توجه در مصاحبه می‌داند و در همین محور کاستی‌های این شخصیت و جریان مصاحبه را با توجه به آثار تاریخ شفاهی منتشر شده در سالیان اخیر و تجربه مدیریتی خود فهرست کرده است. جمله‌های پایانی این مقاله چنین است: به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک شاهد ایجاد مرکزی دانشگاهی باشیم که به آموزش و تربیت مصاحبه‌گر برای تاریخ انقلاب اسلامی بپردازد و یا حداقل دوره‌های آموزش کوتاه مدت دایر شود.
آسیب‌شناسی مصاحبه در تاریخ شفاهی ایران
سیدقاسم یاحسینی
این مقاله در تنظیم و تدوین نویسنده،صاحب این عناوین برجسته شده است: اهمیت مصاحبه در تاریخ شفاهی، تجربه شخصی، شرایط یک مصاحبه ایده‌آل، فهرست‌بندی آسیب‌ها و مشکلات مصاحبه در تاریخ شفاهی ایران، مشکل گفتمانی و فلسفی، معضلات فیزیکی و فیزیولوژیکی، اعتماد و عدم اعتماد، حضور تفکر دولتی و قدرت زده، ملاحظات سیاسی در مصاحبه، ملاحظات امنیتی در مصاحبه، ملاحظات فردی و گروهی در مصاحبه، ملاحظات اخلاقی و رفتاری، ناتوانی‌های مورخ شفاهی هنگام مصاحبه.
در جمع‌بندی اجمالی نویسنده آمده است که: در این مقاله کوتاه کوشیدم تا در حد گام اول آسیب‌های موجود در زمینه‌مصاحبه در تاریخ شفاهی ایران را براساس تجربیات شخصی‌ام باز گویم.
به نظر نویسنده: سیاست، بزرگترین مانع و چالش در یک مصاحبه خلاق و ایده‌آل در تاریخ شفاهی ایران است و مورخ شفاهی و فرد مصاحبه شونده خودآگاه و یا ناخودآگاه تحت‌تأثیر اوضاع سیاسی روز مسائلی را از تاریخ شفاهی خود حذف و در مواردی چیزهایی به تاریخ شفاهی اضافه می‌کنند. او همچنین ادعا می‌کند که کمتر پروژه تاریخ شفاهی در ایران وجود دارد که به نحوی در هنگام مصاحبه و طرح سوالات دچار ملاحظات فردی، گروهی و حزبی نشده باشد. ادعای دیگر نویسنده در فرازهای پایانی مقاله این است که بسیاری از کسانی که در داخل ایران در زمینه تاریخی شفاهی مشغول فعالیتند، نه تنها هیچ آموزش علمی و عملی در این زمینه ندیده‌اند، بلکه با کمال تأسف برخی از آنها حتی علاقه‌ای نیز به این کار ندارند و صرفاً به عنوان یک پروژه اقتصادی به این کار می‌نگرند و ماحصل چنین نگاه و نگرشی معلوم است که چه می‌شود!
راهنمای گام به گام تاریخ شفاهی
سعیده یراقی اصفهانی ـ امیرمسعود شهرام‌نیا
این مقاله حاصل تجربیات نویسندگان است و با بهره‌گیری از برخی منابع خارجی تنظیم شده است. در گام اول این مقاله با عنوان «معرفی» این عناوین دیده می‌شود: تاریخ شفاهی چیست؟ و‌توالی تحقیق تاریخ شفاهی. گام دوم با عنوان «راهنمایی‌ها و پیشنهادها»، با این دو عنوان تنظیم شده است: فهرست یادآور تاریخ شفاهی،چطور باید سوال‌ها را بپرسیم؟ گام سوم «تشریفات کار» نام گرفته و شامل: یادداشت برداری هنگام مصاحبه، فرم بانک اطلاعات شخصی، نمونه امضا و دست نوشته، توافقنامه سطح دسترسی از مصاحبه، پیگیری روند کار و ارسال نامه تشکر یا تقدیرنامه است. گام چهارم «فیلمبرداری و صدا برداری مصاحبههای تاریخ شفاهی» و گام پنجم «موارد قابل توجه در تاریخ شفاهی» است.
تعداد بازدید: 9264
آخرین مطالب
پربازدیدها
اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 130
هنوز چند روز از این حمله نافرجام نگذشته بود که دوباره دستور آمد آماده حمله دیگر باشیم و این بار کار را یکسره کنیم. عده‌ای از افراد با شنیدن خبر حمله ناراحت شدند و بنای اعتراض را گذاشتند. کمتر کسی حاضر بود دوباره آن لحظات کشنده را تجربه کند و بدون نتیجه، عقب بنشیند. تازه از کجا معلوم که اگر زخمی می‌شدیم مانند آن دو مجروح جایمان نگذارند و به عقب برنگردند! یک ستوانیار بعثی به نام مطلک فرهان، سربازانی را که اعتراض می‌کردند شناسایی کرده و گزارش داده بود. روزی آنها به ضداطلاعات احضار شدند و هرگز بازنگشتند.
