معرفی کتاب

«شاه است حسین»

روایت زائران پیادۀ پاکستانی اربعین در سیستان و بلوچستان

مهدیه پالیزبان

25 آذر 1404

شاه است حسین^(ع) دومین اثر علیرضا میرشکار، نویسنده سیستان و بلوچستان است. او در دو سال با انجام ۹۰ ساعت مصاحبه در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ با زائران پاکستانی، پنجاه روایت به رشته تحریر درآورده است. 

در مقدمه کتاب، پژوهشگر روند گردآوری مصاحبه‌ها را توضیح داده است. در پیشگفتار نیز کشور پاکستان و تعدادی از آیین‌های سوگواری این کشور در ایام محرم معرفی شده است.

این افراد برای حضور در پیاده‌روی اربعین مدتی در شهر زاهدان توقف داشته‌اند. به دلیل توقف کوتاه کاروان‌ها در موکب‌ها، فرصت شناسایی سوژه‌های مناسب فراهم نبوده و بسیاری از زائران به دلایل مختلف حاضر به گفت‌وگو نبوده‌اند. با وجود این، پژوهشگر با همراهی مترجمان و طلاب پاکستانی موفق به انجام گفت‌وگوهای چندی شده است. کمک طلبه خانمی ساکن ایران منجر به مصاحبه‌هایی با زائران خانم پاکستانی شد که البته به دلیل حجم مصاحبه‌های انجام‌شده، در این کتاب صرفاً روایت آقایان منتشر شده و خاطرات بانوان در اثری جداگانه منتشر خواهد شد.

در این کتاب هر زائر پاکستانی از حس‌وحال خود از سفر به کربلا سخن گفته است؛ چه زائر اولی بوده و چه فردی که بیش از انگشتان دو دست به زیارت رفته است. به دلیل زمان اندک برای گفت‌وگو، اغلب روایت‌ها کوتاهند. با این وجود، به دلیل نوع سؤالات و نحوه تدوین، معمولاً اطلاعات مناسبی از راوی به دست می‌دهد؛ از نحوه زندگی و سطح خانوادگی تا انگیزه‌ها و چگونگی آماده شدن برای انجام این سفر.

کتاب روایتی از خلوص و دلدادگی شیعیان پاکستان نسبت به سیدالشهدا^(ع) است و نشان می‌دهد چگونه با وجود تمام مشکلات مالی و امنیتی، سفری سخت را به جان می‌خرند تا در مراسمی که به نام سالار شهیدان است، حاضر شوند. شاید در نگاه اول، به‌ویژه با توجه به عنوان کتاب، تصور شود محتوای آن صرفاً مذهبی است، اما در روایت‌ها تلاش شده به موضوعات اجتماعی جامعه پاکستان نیز پرداخته شود.

در این کتاب از نقش امام حسین^(ع) در زندگی آدم‌هایی صحبت شده است که به خاطر ایشان، عاشقانه و مخلصانه، سختی سفر دو هزار کیلومتری تا کربلا را به جان خریده‌اند؛ انسان‌هایی عادی که هر یک در روستا یا شهر خود مشغول به کار و زندگی بوده‌اند و در میانه راه کربلا از فراز و فرودهای سرنوشت خویش گفته‌اند.

به گفته آنچه پژوهشگر در مقدمه کتاب نوشته است، برای جلوگیری از یکنواختی مطالب، چینش روایت‌ها بر اساس جذابیت آن‌ها انجام شده است.

در روایت‌ها، افراد از انگیزه‌هایشان برای این سفر و نقش و حضور ارادت به اهل‌بیت^(ع) در زندگی روزمره‌شان بسیار گفته‌اند و در خلال این صحبت‌ها به آداب اجتماعی، عزاداری و سبک برگزاری مراسم مذهبی در پاکستان نیز اشاره می‌کنند؛ از توجه زیادشان به امام‌بارگاه ـ اماکنی که برای عزاداری در ماه محرم کاربرد دارند ـ تا انجام ندادن مراسم عزاداری برای افرادی که در ایام محرم تا اربعین از دنیا بروند، به دلیل این اعتقاد که برپایی مراسم عزای امام حسین^(ع) بر هر عزای دیگری ارجحیت دارد.

ارادت خاص شیعیان پاکستان در این روایت‌ها منعکس شده است؛ آنجا که اسامی فرزندانشان اغلب نام اهل‌بیت^(ع)_، به‌ویژه حضرت زهرا^(س) و سیدالشهدا^(ع) است، تا حدی که گاه برای همه فرزندان این اسامی را تکرار می‌کنند. علاوه بر آن، در روایت‌ها اعتقاد عمیق این افراد به حضور و تأثیر امام حسین^(ع) بر زندگی‌شان بسیار برجسته است. افراد از تغییراتی که اعتقاد و ارادتشان بر زندگی‌شان داشته، گفته‌اند؛ از نوع معیشت و سبک زندگی‌شان، از اتفاقاتی که آن را منسوب به اهل‌بیت^(ع) می‌دانند و از علاقه‌شان به این سفر که به دلیل شرایط مالی و اجتماعی، اغلب انجام آن سال‌ها زمان برده است.

در خلال این روایت‌ها شرایط اجتماعی و اقتصادی پاکستان نیز بازگو شده است؛ از جمله حذف آموزش زبان فارسی در مدارس از اواسط دهه هشتاد و مجاز نبودن برگزاری مراسم شیعیان در مدارس. همچنین به وجود گروهی از جوانان داوطلب برای تبلیغ تشیع در این کشور با نام ISO، سازمان دانشجویان امامیه پاکستان، اشاره شده است که در تمام دانشگاه‌های این کشور شعبه دارد.

در ابتدای روایت‌ها مشخصات راوی، از جمله شغل، سن و شهر محل اقامت آمده و در پایان اغلب روایت‌ها تصویر راوی نیز درج شده است. در پایان کتاب، نقشه مسیرهایی که زائران پاکستانی برای رسیدن به کربلا در ایران طی می‌کنند و تصاویری از موکب‌ها و زائرسراها در مرز ایران و پاکستان آورده شده است.

در نگارش کتاب، اصل امانت‌داری در بیان روایت‌ها در اولویت بوده و نویسنده از اغراق فاصله گرفته است. لحن نگارش خبری و گزارشی است و با لحن روایت‌گونه فاصله دارد.

جغرافیای سکونت زائران از شهرهای کراچی و حیدرآباد تا لاهور و کویته گستردگی دارد تا روایت‌ها بتواند همه اقوام شیعه پاکستان را پوشش دهد. البته با توجه به سکونت اغلب شیعیان در دو ایالت سند و پنجاب، سهم بیشتری از زائران اربعین نیز متعلق به این دو ایالت است و بنابراین تعداد روایت‌هایی که از این دو ایالت در کتاب آمده، بیشتر از سایر مناطق است. با این حال، به دلیل تفاوت در سن، محل سکونت و شغل افراد، در روایت‌ها تنوع وجود دارد.

نام کتاب برگرفته از مصرع اول سروده کهن و معروف خواجه معین‌الدین چشتی در تبیین نهضت امام حسین^(ع) است. این سروده، در عین سادگی، به دلیل معانی عمیق آن، با گذشت هشت سده از سرودنش، همچنان در پاکستان مورد توجه بسیاری از محبان امام حسین^(ع) است:

شاه است حسین، پادشاه است حسین
دین است حسین، دین‌پناه است حسین
سر داد و نداد دست در دست یزید
حقا که بنای لا اله است حسین

شعری که بدون ایجاد هیچ‌گونه حساسیت قومی و مذهبی در جامعه پاکستان ـ که علائق مذهبی در آن پررنگ است ـ در مراسم مذهبی و آیین‌های دینی که عموماً از سوی اهل سنت و صوفیان برگزار می‌شود، همواره رایج بوده است.

کتاب با توجه به ارادت ویژه زائران پاکستانی به حضرت رقیه^(س)_، به ایشان تقدیم شده است.

کتاب شاه است حسین از سوی انتشارات سوره مهر، در سال ۱۴۰۴، به قیمت ۳۴۵ هزار تومان منتشر شده است.