گزارش سومین نشست تخصصی خاطره‌نویسی دفاع مقدس

اسناد، کلید حل اختلاف‌نظر‌ها در تاریخ شفاهی‌

سومین نشست تخصصی خاطره نویسی دفاع‌مقدس، عصر(26 آذر 90) با محوریت تاریخ شفاهی این حوزه با حضور «رحیم نیکبخت» نویسنده و کارشناس تاریخ، «مرتضی میردار» مسوول بخش ضبط تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی و «یعقوب توکلی» پژوهشگر و نویسنده، با همکاری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس در سرای اهل قلم برگزار شد.

یعقوب توکلی به عنوان نخستین سخنران این نشست، تاریخ‌نگاری دفاع‌مقدس را دارای تقسیم‌بندی از نظر شکلی و ماهوی دانست و گفت: شناخت این تقسیم‌بندی به نویسنده و محقق کمک می‌کند تا مسیر تحقیقات و مطالعات تاریخی را به نحوه بهتری پیدا و در ارزیابی مسایل تاریخی و گردآوری منابع مسیر آسان‌تری را طی کند.

وی ادامه داد: در حوزه تاریخ شفاهی نیز مانند حوزه پژوهش تعدد دیدگاه و نظرات وجود دارد. اما در حوزه تاریخ شفاهی راوی خاطرات را بر اساس فلسفه ذهنی خود بیان می‌کند که دارای آمیختگی است و از تنوع دیدگاه یک محقق برخوردار نیست.

توکلی افزود: نکته قابل توجه در تاریخ شفاهی توجه به این واقعیت است که متون منتشر شده در این حوزه بر اساس دیدگاه فلسفی راوی خاطره باشد. مانند خاطرات علی امینی (نخست‌وزیر حکومت پهلوی) که وقتی در کنار خاطرات احمد احمد (یکی از مبارزان در راه انقلاب) قرار می‌گیرد، با یکدیگر تفاوت و تعدد برداشت دارند.

وی گفت: متاسفانه هنوز هم بسیاری از افراد متوجه تاثیر‌گذاری بیان خاطره که می‌تواند ماهیت تاریخی داشته‌ باشد، نشده‌اند و ما موظفیم آن‌ها را متقاعد کنیم تا آنچه به عنوان خاطره از دوران جنگ دارند را بیان کنند و این امر به توانایی نویسندگان برای اغنای مصاحبه شونده باز می‌گردد.

توکلی از 5 گونه خاطره شفاهی خام، ویرایشی، تدوینی، تلفیقی و تلفیقی با اسناد نام برد و افزود: کاری که می‌‌توان برای صحت خاطرات در تاریخ شفاهی انجام داد ایجاد تقاطع بین خاطرات نقل شده است که مانع از اشتباه در نقل موضوع می‌شود.

وی گفت: کسی که می‌خواهد خاطره را ضبط کند باید قبل از مصاحبه به فرد نزدیک شود و با فضای ذهنی او آشنا شود. در این صورت می‌‌توان با مصاحبه شونده ارتباط خوبی برقرار و خاطرات را به خوبی استخراج کرد.

رحیم نیکبخت در ادامه درباره اهمیت تاریخ شفاهی اظهار کرد: حوادث تاریخی در کشور ما سازنده هویت همه مردم‌اند. انقلاب و دفاع مقدس نیز فراز‌های مهمی از جلوه‌های هویتی ایران را که منجر به ایجاد همبستگی می‌شود، بیان می‌کنند.

وی در این باره که تاریخ شفاهی را کجا می‌توان حجت دانست، اظهار کرد: راه‌های مختلفی برای سنجیدن خاطرات وجود دارند و استفاده از اسناد به صحت خاطرات کمک می‌کند.

نیکبخت با تاکید بر این‌که می‌توان تاریخ شفاهی را وارد کتاب‌های درسی دانش آموزان کرد،‌ افزود: ارایه کتابچه و CD آموزشی به افراد علاقه‌مند به ضبط خاطرات می تواند به جمع‌آوری خاطرات و جبران کاستی‌ها کمک کند.

وی به فراهم آوردن زمینه برای حمایت از نویسندگان شهرستانی در حوزه تاریخ شفاهی اشاره کرد و افزود: متاسفانه نگاه مسوولان در شهرستان‌ها به نویسندگان خوب نیست و تا از آنها کتابی در تهران چاپ نشده باشد یا لوحی نگیرند، مورد حمایت قرار نمی‌گیرند. اما می‌توان با برگزاری همایش‌ها این افراد را شناسایی و با سفارش کتاب از‌ آن‌ها حمایت کرد.

وی خاطرات افرادی که به طور غیر مستقیم با جنگ درگیر بودند، مانند پزشکان، جهادگران، مهاجران جنگ‌زده و ... را بخشی از خاطرات فراموش شده دفاع‌مقدس دانست و گفت: نهاد‌های دولتی درگیر جنگ و نهاد‌ها و تشکل‌های مردمی نیز بخش دیگر‌ی از گرو‌ه‌ها هستند که خاطرات آن‌ها ثبت نشده‌اند.

مرتضی میردار در ادامه سومین نشست تخصصی خاطره‌نویسی با اشاره به این‌که نگاه امنیتی داشتن به خاطرات هشت سال دفاع‌مقدس باعث می‌شود اسناد لازم و ضروری در اختیار محققان و نویسندگان قرار نگیرند، اظهار کرد: این اتفاق باعث نقص و اختلاف نظر در خاطرات می‌شود. درصورتی که نهاد‌های مربوط برای صحت بخشیدن به تاریخ شفاهی باید این اسناد را در اختیار افراد قرار دهند.

میردار به راوی محور بودن کتاب‌های خاطرات اشاره کرد و اعتماد را یکی از نکات مهم در ضبط خاطرات خواند و گفت: نویسنده نباید با راوی ماجراهای کتابش خداحافظی کند. زیرا ممکن است سال‌ها بعد راوی اطلاعات جدیدی را به نویسنده بدهد که در سال‌های گذشته به دلیل تکرار خاطره در ذهنش، دچار خیال‌پردازی درباره آن‌ها بوده است.

خبرنگار : اکرم دشتبان