ثبت تجربه‌های اقشاری و تخصصی بسیجیان

این راه به آرامی گشوده می‌شود
استقبال مردم ایران برای عضویت در بسیج نوپا در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی، نمادی عظیم از حضور در صحنه را ایجاد کرد، اما برخی از کارکنان سازمان‌ها و پرسنل نهادها به دلیل محدودیت کاری، موفق به عضویت در سازمان بسیج نمی‌شدند. به همین دلیل،‌ تصمیم گرفته شد برای هر قشر و نهاد، یک واحد بسیج فعال شود و بر این اساس در حال حاضر، بدنه جامعه با بسیج عجین شده است.
به طور کلی 20 رده قشری با عناوین بسیج اساتید، سازندگی، جامعه پزشکی، طلاب، هنرمندان، اصناف، ‌کارگری، ‌کارمندی، مهندسین، دانش‌آموزی و فرهنگیان، دانشجویی، علمی، عشایری، ورزشکاران، مداحان، صدا و سیما، جامعه زنان، محلات و مساجد، پیشکسوتان و حقوقدانان در سازمان بسیج مستضعفان و در سراسر کشور فعالند.
گرچه انتشار کتاب درباره عملکرد هر یک از این اقشار در زمان دفاع مقدس، در دستور کار سازمان‌های یاد شده قرار دارد، اما تعداد محدودی از این گروه‌ها در حوزه تدوین کتاب گام‌هایی برداشته‌اند که یکی از آنها «بسیج جامعه پزشکی» است.
حضور پزشکان و پرستاران در صحنه نبرد، یکی از تأثیرگذارترین و تخصصی‌ترین فعالیت‌های صورت گرفته در دوران دفاع مقدس است و انتشارات سازمان بسیج جامعه پزشکی، با هدف بازگویی وانعکاس خدمات این قشر در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تدوین و چاپ کتاب‌های دفاع مقدس را از سال 1379 و در قالب‌های «زندگی‌نامه»، «خاطره» و «سرگذشت‌پژوهی» درباره شهدای شاخص جامعه پزشکی آغاز کرده و بالغ بر 16 عنوان اثر را به چاپ رسانده است. بهترین شیوه استفاده از کمترین وسایل و امکانات برای درمان سریع مجروحان در زمان اوج جنگ، از جمله مهم‌ترین تجربیات پزشکان حاضر در صحنه نبرد بوده و به همین دلیل، تدوین نرم‌افزار جامع اطلاعاتی درباره نقش جامعه پزشکی در طول دفاع مقدس نیز آغاز شده است.
گردآوری و انعکاس ابتکارات پزشکی صورت گرفته در بیمارستان‌های صحرایی و درمانگاه‌های فعال جبهه‌ها برای درج در این نرم‌افزار آغاز شده و تاریخچه بهداری در زمان دفاع مقدس، بخش دیگری از نرم‌افزار جامع اطلاعاتی جامعه پزشکی را شکل خواهد داد که در آینده‌ای نزدیک به ثمر خواهد نشست. همچنین اطلاعات مندرج این نرم‌افزار جامع به عنوان منابعی برای تدوین کتاب مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
از آن‌جایی که نگارش زندگی‌نامه شهدا جزء متداول‌ترین گونه‌های ادبی حوزه ادبیات دفاع مقدس است، باید اطلاعات و اسناد دقیقی درباره شهدا در هر سازمان وجود داشته باشد. اما متأسفانه، آمار کاملی درباره شهدای جامعه پزشکی وجود ندارد. تاکنون 1400 شهید جامعه پزشکی، اعم از امدادگران، پزشکیاران، پرستاران، پزشکان و پیراپزشکان شناسایی و اطلاعات مرتبط با آنان، به صورت بانک اطلاعاتی گردآوری شده و به تدریج تکمیل خواهند شد. با این وجود، تدوین زندگی‌نامه گروهی از شهدای جامعه پزشکی تاکنون در سه استان «یزد»، «گیلان» و «زنجان»‌ آغاز شده که هر یک از این آثار در مجموعه به هم پیوسته‌ای با عنوان «سپید جامگان آسمانی» در حال انتشارند. این کتاب‌ها براساس اسناد گردآوری شده از خانواده شهدا و تاریخ شفاهی ضبط شده از نزدیکان آنان نوشته می‌شوند و هنوز مرکز اسناد ویژه‌ای برای شهیدان جامعه پزشکی شکل نگرفته است. محدودیت‌های ناشی از کمبود زمان و وسایل پزشکی، باعث بروز ابتکاران جالبی توسط پزشکان بسیجی در زمینه درمان مجروحان و عمل‌های جراحی شده که قطعا برای تدریس در دانشگاه‌ها لازم‌اند. اما انتشارات سازمان بسیج جامعه پزشکی، تاکنون به صورت تخصصی به ابتکارات پزشکان نپرداخته و تنها در بعضی از کتاب‌های خاطرات به گوشه‌ای از اقدامات اورژانسی آنان در خط مقدم اشاره شده است.
البته باید توجه داشت که این کار نیازمند یک تحقیق دقیق‌تر و تخصصی‌تر است، چون مصاحبه‌کنندگان کتاب‌های خاطرات و زندگی‌نامه شهدا در سطح عمومی جنگ به گردآوری خاطرات می‌پردازند، در حالی که مصاحبه‌کننده کتاب‌های تخصصی پزشکی، باید در این حوزه مسلط و بر موضوع اشراف داشته باشد. با ورود درس دو واحدی و اختیاری «آشنایی با مبانی دفاع مقدس» به دانشگاه‌های آزاد اسلامی توسط پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس و استقبال دانشجویان از این درس، لزوم طراحی و تصویب درس‌های تخصصی مرتبط با تبیین نقش اقشاری مانند پزشکان و مهندسان در دوران دفاع مقدس، احساس شد که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حال بررسی این پیشنهاد است. آینده‌نگری حکم می‌کند که از همین امسال، اقدامات لازم برای تدوین سرفصل‌های این درس در سازمان بسیج جامعه پزشکی آغاز شود.
حال باید دید که کتاب‌های تدوینی در بسیج جامعه پزشکی، از چه مسیرهای تخصصی برای انتشار عبور می‌کنند؟ به گفته دکتر سیدمحسن نظام‌الدین، کارشناس ارشد فرهنگی بسیج جامعه پزشکی،‌ ضوابط مجموعه‌ای گویاست که سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه و بسیج، وظیفه کارشناسی آثار را برعهده دارد، اما از آن‌جایی که مراحل بررسی و تأیید کتاب‌ها در این سازمان طولانی و وقتگیرند، هنوز عملی نشده است و بسیج جامعه پزشکی با تکیه بر تخصص و تسلط نویسندگان خود به انتشار کتاب می‌پردازد.
این روند در دیگر بسیج‌های اقشاری نیز رواج پیدا کرده است اما این شیوه نقاط مثبت و عوارضی را در پی دارد. تسریع در امر انتشار کتاب‌ها و به دنبال آن تشویق شدن نویسندگان برای ادامه فعالیت، جزو نکات مثبت و موازی کاری و تدوین و چاپ کتاب‌های تکراری درباره برخی از شهیدان، از جمله عوارض فعالیت‌ مستقل بسیج اقشاری در حوزه نشر است.
مصطفی آقامیری، کارشناس ادبیات سازمان حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس سپاه و بسیج، در این باره می‌گوید: «جریان انتشار کتاب‌های بسیج اقشار در سازمان حفظ آثار و همچنین زمینه‌های بررسی این آثار در شورای کارشناسی، از سال گذشته به طور جدی آغاز شده است و مسایلی که توسط سازمان بسیج جامععه پزشکی مطرح شده، درباره دوران قبل از این تصمیم‌گیری است.»
وی تأکید می‌کند: «از سویی ما تمامی کتاب‌های ارسالی در طول یک سال اخیر را به سرعت بررسی کرده‌ایم و این سیر به طور متوسط بیش از 20 روز طول نخواهد کشید. از سوی دیگر، آنان با ارایه فهرست شهدای شاخص و اتفاقات برجسته مرتبط با بسیج سازمان خود در زمان جنگ، نویسندگان پیشنهادی ما را برای تدوین کتاب برمی‌گزینند.» تسهیل تعامل بین سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه و بسیج و بسیج اقشار، انتشار کتاب‌های وزین و برجسته‌تری را درباره نقش بسیج در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در پی خواهد داشت.

مریم اسدی جعفری