اصول و بهترین روش برای تاریخ شفاهی‌

مصوب اکتبر ۲۰۰۹ انجمن تاریخ شفاهی آمریکا

سرفصل ها:

• معرفی
• اصول کلی تاریخ شفاهی
• بهترین روش برای تاریخ شفاهی

اشاره: انجمن تاریخ شفاهی آمریکا متن حاضر را با عنوان «اصول و بهترین روش برای تاریخ شفاهی» به‌روز و جایگزینِ متن «راهنمای ارزیابی تاریخ شفاهی» کرده‌است که در سال۱۹۸۹ به تصویب رسید و در سال۲۰۰۰ بازبینی شد.

مقدمه
تاریخ شفاهی به روش ثبت و حفظ شهادت شفاهی و ماحصل این فرآیند اشاره دارد. تاریخ شفاهی با ضبط صدا یا تصویر اولین فردی آغاز می‌شود که طی مصاحبه‌‌ای رویدادی را شرح می‌دهد. مصاحبه‏کننده و مصاحبه‌شونده (به آن راوی نیز می‌گویند) هر دو آگاهانه قصد دارند با ثبت همیشگیِ رویدادی، به درکِ درست گذشته کمک کنند. سند کلامی یا تاریخ شفاهی، ماحصل این فرآیند است و به گونه‌های مختلف ثبت شده، در دسترس کابران دیگر و پژوهشگران و عامة مردم قرار می‌‌گیرد. در به‌کارگیری تاریخ شفاهی نگرش انتقادی به شهادت شفاهی و برداشت‌ها ضروری است.

انجمن تاریخ شفاهی [آمریکا] افراد و نهادهایی را که در ایجاد و حفظ تاریخ شفاهی شرکت دارند، تشویق می‌کند تا اصول، استانداردهای حرفه‌ای و فنی و نیز تعهداتی را حفظ کنند. این اصول عبارت‌اند از تعهد به راویان، رعایت استانداردهای تخصصی تاریخ و رشته‌های مرتبط و حفظ مصاحبه‌ها و اطلاعات مربوطه برای کاربران فعلی و آینده.

انجمن تاریخ شفاهی [آمریکا] با بازشناسیِ راهنمای روشن و مختصری که برای همة دست‌اندرکاران تاریخ شفاهی سودمند است، از سال ۱۹۶۸ مجموعه‌ای از احکام را با هدف ترسیم مجموعه‌ای از اصول و تعهدات برای تمام کسانی که از این روش‌ها استفاده می‌کنند، منتشر ساخته است. تاریخچة این احکامِ ابتدایی و نیز گزارشی از افراد شرکت‌کننده در تولید آن‌ها، برای دانلود در دسترس قرار دارند.

انجمن تاریخ شفاهی [آمریکا] با تکیه بر آن اسنادِ ابتدایی، به‌غیر از تغییراتی آشکار در زمینة شکل‌گیری، در حال حاضر اصول کلی و بهترین شیوه برای تاریخ شفاهی را به‌عنوان خلاصه‌ای از اصول مهم سازمان و بهترین شیوه برای آماده‌سازی پیش از مصاحبه و برگزاری مصاحبه و حفظ و به‌کارگیری تاریخ شفاهی ارائه می‌کند. قرار نیست این اسناد را کتاب اصول فراگیر تاریخ شفاهی در نظر بگیرند، زیرا کتابچه‌های راهنما و مباحث نظری متعددی برای این منظور وجود دارند. برای راحتی خوانندگان، در تارنمای انجمن تاریخ شفاهی کتابشناسی منابع را به صورت روی‌خطی (آنلاین) مهیا کرده‌اند.

اصول کلی تاریخ شفاهی

تاریخ شفاهی را با توجه به محتوا و دامنة آن از دیگر گونه‌های مصاحبه تمیز می‌دهند. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در پی روایتِ عمق تجربه‌ها و تفکرهای شخصی است و زمان کافی در اختیار راویان قرار می‌دهد تا داستان خود را تا آنجا که مایل‌اند، کامل شرح بدهند. محتوای مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بر پایة اندیشه‌های گذشته و برخلاف تفسیر رویدادهای صرفاً معاصر قرار دارد.

مورخان شفاهی دربارة ماهیت و هدف مصاحبة تاریخ شفاهی به‌طور کلی و هدفِ خود مصاحبه به طور خاص راویان را آگاه می‌سازند. مورخان شفاهی اطمینان می‌دهند که راویان داوطلبانه رضایت خود را برای مصاحبه اعلام می‌کنند و آگاه‌اند که می‌توانند در هر زمانی از مصاحبه دست بکشند یا از دادن پاسخ به سؤالی امتناع کنند. راویان می‌توانند پیش از مصاحبه رضایت خود را با امضای برگة رضایت یا ضبط اظهار رضایت شفاهی اعلام کنند. تمام مصاحبه‌ها مطابق با اهداف بیان‌شده و مشخصه‌های رضایت انجام می‌شوند.

مصاحبه‌شونده‌ها حق انحصاریِ مصاحبه‌های خود را دارند، تا زمانی‌که (یا مگر اینکه) این حقوق را به فرد یا نهاد دیگری انتقال دهند. انتقال با امضای برگة واگذاری یا در موقعیت‌های استثنایی با ضبط اظهارنامة شفاهیِ مصاحبه‌شونده انجام می‌شود. مصاحبه‌کننده باید تضمین کند که راویان از میزان حقوق خود به مصاحبه و درخواست تسلیم این حقوق به مخزن یا دیگر بخش‌ها و نیز حقِ محدودساختن به‌کارگیری اطلاعات آگاه هستند. به‌کارگیری و انتشار محتوای مصاحبه‌ باید با رعایت هرگونه محدودیتی باشد که راوی برای آن مقرر کرده است.

مورخان شفاهی به راویان و همچنین به انسجام پژوهش احترام می‌گذارند. مصاحبه‌کننده‌ها موظف هستند پرسش‌های تاریخی مهم بپرسند که حاکی از آماده‌سازی دقیق برای مصاحبه و فهم مسائلی باشد که به آن‌ها پرداخته می‌شود. مصاحبه‌کننده‌ها همچنین باید به قدرت برابرِ راویان در مصاحبه‌ها و حق‌ آن‌‌ها در پاسخ به پرسش‌ها به شیوه و زبان خودشان احترام بگذارند. مورخان شفاهی هنگام استفادة مصاحبه‌ها می‌کوشند تا با صداقت تمام از مهارت‌های خود در رشته‌شان به بهترین نحو بهره ببرند و از کلیشه‌ها یا ناراستی‌ها یا دستکاری واژه‌های راویان دوری ‌کنند.

به سبب اهمیت فحوای کلام و همسانی در شکل‌گیری محتوای روایت تاریخ شفاهی، عرف است که راویان با نام مشخص شوند. ممکن است در بعضی از موقعیت‌های استثنایی نام فاش نشود، اما بهتر است پیشاپیش، به عنوان بخشی از فرایند رضایت‌دهی آگاهانه، دربارة این مسئله با راوی مذاکره کنند.
مصاحبه‌های تاریخ شفاهی اسنادی تاریخی هستند که آن‌ها را حفظ می‌کنند و در دسترس پژوهشگران آینده و اعضای جامعه قرار می‌دهند. حفظ و دسترسی ممکن است به اشکال گوناگون صورت بگیرد که حاکی از تغییرات در فناوری است. اما مورخان شفاهی در انتخاب مخزن یا شیوة حفظ مصاحبه‌ها در نظر دارند که چگونه به بهترین روش ضبط ابتدایی و هرگونه رونوشت از مصاحبه‌ها را حفظ و از قابلیت دسترسی و استفادة مصاحبه‌ها محافظت کنند. برنامه‌ریزی برای حفاظت و دسترسی، به‌علاوة هرگونه انتشار از طریق تارنما یا سایر رسانه‌ها را در فرایند رضایت‌دهی آگاهانه یا برگه‌های واگذاری شرح می‌دهند.

برای هماهنگی با اهداف بلندمدت حفظ و دسترسی، مورخان شفاهی باید بهترین تجهیزاتِ ضبطِ دردسترس را با توجه به محدودیت‌های منابع مالی‌شان به کار گیرند.
مصاحبه‌کننده باید مراقب باشد وعده‌ای ندهد که نتواند برآورده کند، مانند تضمین کنترل بر تفسیر‌ها و ارائة مصاحبه‌ای فراتر از دامنة محدودیت‌های مندرج در برگة رضایت، واگذاری آگاهانه، پیشنهاد منافع مادیِ خارج از کنترل مصاحبه‌کننده یا تضمین رابطه‌ای نامحدود بین راوی و مورخ شفاهی.

بهترین روش‌ برای تاریخ شفاهی

پیش از مصاحبه

۱. مصاحبه‌کنندگان و دیگر افراد دخیل در طرح تاریخ شفاهی چه در حال اجرای پژوهشی شخصی‌ باشند، چه اجرای پروژه‌ای سازمانی، باید ابتدا در پی آموزش‌هایی باشند که آن‌ها را برای تمام مراحل فرایند تاریخ شفاهی آماده می‌سازند.

۲. در مراحل ابتدایی آماده‌سازی، مصاحبه‌کننده باید مخزنی (آرشیو) مناسب بیابد که برای حفظ تاریخ شفاهی و قراردادن آن در دسترس عموم ظرفیت داشته باشد.

۳. مورخان شفاهی یا دیگر مسئولان برنامه‌ریزی طرح تاریخ شفاهی باید بر اساس ارتباط تجارب خود با موضوعِ در دسترس، راویان احتمالی را انتخاب کنند.

۴. برای آمادگی پرسیدن پرسش‌های آگاهانه، مصاحبه‌کننده باید دربارة پیشینة فرد و موضوع و بافت فراگیرتر منابع اولیه و ثانویه پژوهش کند.

۵. هنگامی‌که مورخان شفاهی برای تماس با راوی آماده بودند، باید از طریق پست عادی یا رایانامه نامه‌ای مقدماتی برای راوی ارسال کنند که به طور خلاصه تمرکز کلی بر مصاحبه و هدف از مصاحبه را ترسیم می‌کند و سپس با تماس تلفنی یا رایانامه درخواست خود را پیگیری کنند. در پروژه‌هایی که شامل گروه می‌شود و در آن‌ها باسوادی معیار نیست، یا در موقعیت‌های مناسب دیگر، می‌توانند از راه دیدار‌های چهره‌به‌چهره درخواست مشارکت کنند.

۶. پس از جلب رضایت راوی برای مصاحبه، مصاحبه‌کننده باید دیداری را بدون ضبط گفت‌وگو برنامه‌ریزی کند. این جلسة پیش از مصاحبه سبب می‌شود که مصاحبه‌‌کننده و راوی دربارة پرسش‌ها و موضوع‌های احتمالی، دلیل اجرای مصاحبه، فرایندی که شروع خواهد شد و نیز لزوم پُرکردن برگة رضایت آگاهانه و واگذاری قانونی، با یکدیگر تبادل نظر کنند. در طول مباحثة پیش از مصاحبه، مصاحبه‌کننده باید مطمئن شود که راوی به نکات زیر توجه کند:

• هدف‌ها و روش‌های کلی تاریخ شفاهی و هدف‌های مصاحبة ارائه‌شده و کاربردهای پیش‌بینی‌شده.
• آگاهی از حقوق خود دربارة مصاحبه، مانند ویرایش، محدودیت‌های دسترسی، حقوق انحصاری اثر، به‌کارگیری قبلی، حق امتیاز، حق تصرف و انتشار محتمل تمامی اَشکال ضبط، همچون توزیع احتمالی الکترونیکی یا روی‌خطی (آنلاین).
• محرمانه‌بودن گفت‌وگوی ضبط‌شده‌ تا زمانی‌که بارضایت برگة واگذاری قانونی امضا شود.

۷. مورخان شفاهی باید بهترین تجهیزات ضبط دیجیتال خود را به‌کار ببرند تا با دقت صدای راوی و در صورت لزوم دیگر صداها و نیز تصویرها را بازآفرینی کنند. پیش از مصاحبه، لازم است که مصاحبه‌کننده با تجهیزات و طرزکار آن‌ها آشنا شود.

۸.. مصاحبه‌کننده باید طرح کلیِ موضوع‌ها و پرسش‌های مصاحبه را به‌عنوان راهنمایی برای گفت‌وگویی که ضبط می‌شود، آماده کند.

مصاحبه

۱. مگر اینکه بخشی از فرایند تاریخ شفاهی شامل گردآوری صداهای محیط، رویدادهای صوتی تاریخی مهم یا سروصدای محیط باشد، واِلا مصاحبه باید در اتاقی آرام با کمترین میزان سروصدای پس‌زمینه و مزاحمت‌های ممکن صورت بگیرد.

۲. در ابتدای هر جلسه برای کمک به تمرکز بر افکار راوی و اهداف جلسه، مصاحبه‌کننده باید «راهنمای مصاحبه» را ضبط کند. «راهنمای مصاحبه» باید دست‌کم شامل نام راوی و مصاحبه‌کننده، روز و سال جلسه، محل مصاحبه و نیز موضوع پیشنهادی باشد.

۳. هر دو طرف مصاحبه باید پیشاپیش دربارة زمان تقریبی گفت‌وگو توافق کنند. مصاحبه‌‌کننده مسئول ارزیابی وضعیت راوی است، که اگر در زمانی خاص نشانه‌های خستگی را در وی مشاهده کرد، از او بپرسد آیا مایل به ادامة مصاحبه هست یا خیر. اگرچه بسیاری از مصاحبه‌ها حدود دو ساعت زمان می‌برند، اگر راوی بخواهد به مصاحبه ادامه بدهد، در صورت امکان باید به این خواستة او احترام گذاشت.

۴. همراه با پرسش‌های نوآورانه و معنی‌دار و نیز گوش‌دادن به پاسخ‌ها برای ادامة پرسش‌های بهتر، مصاحبه‌کننده باید نکات زیر در نظر بگیرد:

• مصاحبه‌ها باید هماهنگ با توافق‌ پیشین با راوی انجام شود و لازم است برای روشن‌شدن مطلب مستند شود.
• مصاحبه‌کننده باید سعی کند بین اهداف پروژه و دیدگاه مصاحبه‌شونده توازن برقرار کند. مصاحبه‌کننده باید تمام جوانب پرسش‌هایی را که از مصاحبه‌شونده می‌پرسد، کاملاً بررسی کند و با پاسخ‌های سطحی راضی نشود. هم‌زمان، لازم است راوی را برای پاسخ به پرسش‌ها به شیوه و زبان خود ترغیب کند و از او بخواهد به مسائلی بپردازد که منعکس‌کنندة علاقه‌مندی‌‌های‌شان است.
• مصاحبه‌کننده باید به حقوق مصاحبه‌شونده برای امتناع از بحث دربارة موضوعی خاص، دسترسی محدود به مصاحبه یا تحت شرایطی خاص، انتخاب گمنام‌بودن احترام بگذارد. مصاحبه‌کننده باید به‌روشنی این انتخاب‌ها را برای همة مصاحبه‌شونده‌ها شرح دهد.
• مصاحبه‌کننده باید بکوشد پرس‌وجو را فراتر از تمرکز ویژه بر پروژه بگسترد تا بتواند در حد امکان گزارشی کامل تهیه کند که دیگران از آن بهره ببرند.
• در به‌‌رسمیت‌شناختنِ اهمیتِ تاریخ شفاهی برای درک گذشته و هزینه‌ها و تلاش‌های صورت‌گرفته، مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده باید برای ثبت اطلاعات صادقانه دربارة ارزشی پایدار متقابلاً بکوشند.

۵. مصاحبه‌کننده باید برگة واگذاری را فراهم کند تا راوی بعد از ضبط هر جلسه یا در پایان آخرین مصاحبه، حقوق خود به مصاحبه و مخزن و گروه تعیین‌شده را با امضای آن برگه تفویض کند.

پس از مصاحبه

۱. مصاحبه‌کننده‌ها و مؤسسه‌های پشتیبان و مؤسسه‌هایی که حفاظت از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی را برعهده دارند، باید متوجه باشند که مراقبت‌های مناسب و ذخیره‌سازی ضبط‌های ابتدایی بلافاصله پس از ضبط‌شدن آغاز شوند.

۲. مصاحبه‌کننده‌ها باید آماده‌سازی و روش‌های‌شان و نیز شرایط مصاحبه را مستندسازی کنند و این اطلاعات را برای هر مخزنی مهیا کنند که آن‌ها را محافظت خواهد کرد و امکان دسترسی به‌آن‌ها را فراهم خواهد آورد.

۳. اطلاعات مربوط به تفسیر تاریخ شفاهی توسط کاربران آینده، مانند عکس‌ها، سندها یا دیگر پیشینه‌ها را باید گردآوری کرد و لازم است که بایگان‌ها موجودیت و ارتباط این اطلاعات با مصاحبة ضبط‌‌شده را برای کاربران روشن سازند.

۴. با توجه به استانداردهای بایگانیِ تعیین‌شده برای ساختارهای رسانه‌ای، مصاحبه‌های ضبط‌شده باید نگهداری و پردازش و بازبینی شوند و در دسترس قرار بگیرند. در هر زمانِ ممکن، لازم است با کوشش فراوان فایل‌های الکترونیکی به صورت چندسکویی(1) و غیرانحصاری حفظ شوند. در نهایت، باید کهنگی تمام ساختارهای‌ رسانه‌ای را در نظر گرفت و برای آن برنامه‌ریزی کرد.

۵. به منظور افزایش دسترسی به این مصاحبه‌ها، مخزن‌ها باید رونوشت‌ها، فهرست‌ها، برچسب‌های زمان، توصیف‌های دقیق یا دیگر راهنمایی‌های کتبی مربوط به محتوای مصاحبه‌ها را تهیه کنند.

۶. مؤسسه‌هایی که مسئول نگهداری مصاحبه‌های تاریخ شفاهی و دسترسی به آن‌ها هستند باید به شرایط توافق‌های پیشین با مصاحبه‌‌کننده‌ها یا نهادهای حمایت‌کننده، مانند محدودیت دسترسی و روش توزیع احترام بگذارند.

۷. متابعت مخازن باید به میزان آگاهی آن‌ها از نامه و شیوة توافق مصاحبه‌شونده با مصاحبه‌کننده و مؤسسة حامی باشد. اگر اسناد کتبی، مانند برگة رضایت و واگذاری وجود ندارند، مؤسسه باید سعی کند با حسن‌نیت با مصاحبه‌شونده‌ها ارتباط برقرار کند. وقتی رسانه‌هایی در دسترس باشند که در زمان مصاحبه وجود نداشتند، کسانی‌که در زمینة تاریخ شفاهی کار می‌کنند باید با دقت کارایی عرضة اَشکال جدید را ارزیابی کنند و طبق آن پیش بروند ـ یا نروند.

۸. همة کسانی‌که از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی استفاده می‌کنند، می‌کوشند تا با صداقت تمام از مهارت‌های خود در رشته‌شان به بهترین نحو بهره ببرند. آن‌ها باید از کلیشه‌‌ها و تحریف‌ها و دستکاری واژه‌های راوی دوری کنند. و با توجه به معیارهای حرفه‌ای رشته‌های پژوهشی عملی، این امر مستلزم بیشترین کوشش برای حفظ یکپارچگی دیدگاه راوی و شناخت ذهن‌گرایی مصاحبه و نیز تفسیر و ایجاد بافتار برای روایت است. در پایان، اگر پروژه به تاریخ جامعه می‌پردازد، مصاحبه‌کننده باید به جامعه حساس و مراقب باشد تا کلیشه‌های ناشی از بی‌توجهی را تقویت نکند. مصاحبه‌کننده باید بکوشد مصاحبه‌ها را در دسترس افراد جامعه قرار بدهد و در وقت مناسب، نمایندگان جامعه را در برنامه‌های عمومی یا معرفی اطلاعات تاریخ شفاهی بگنجاند.

ترجمه زهرا حسینیان