حقوق مادی و معنوی آثار تاریخ شفاهی-3

«قرارداد خرید اثر» با شرایط دشوار نشر، بهترین رویکرد است

گفت‌وگو و تنظیم: مریم اسدی جعفری

14 آبان 1402

در ادامه طرح مسأله حق مالکیت مادی و مالکیت معنوی آثار تاریخ شفاهی و یادداشت میراثی بدون نظام حقوقی، با انتشارات سوره مهر و انتشارات فاتحان گفت‌وگو کردیم. خبرنگار سایت تاریخ شفاهی این بار با مدیرمسئول انتشارات سوره سبز درباره حقوق مادی و معنوی مصاحبه کرده است:

■

دکتر محسن صادق‌نیا، مدیرمسئول انتشارات سوره سبز که بیش از یک دهه از فعالیتش در حوزه ادبیات دفاع مقدس می‌گذرد، درباره خط‌مشی این ناشر حوزه جنگ در قبال حقوق مادی و معنوی نویسندگان، اظهار داشت: «روش انتشارات سوره ‌سبز از ابتدا به این صورت بوده که با نویسندگان حوزه دفاع مقدس؛ چه در حوزه تاریخ شفاهی، چه در حوزه خاطرات، زندگی‌نامه، شعر و حتی آثار مستند، قراردادِ خرید اثر تنظیم می‌‌شود و بدون قرارداد کتبی، سفارش کاری به هیچ نویسنده‌ای داده نمی‌شود. قطعاً وقتی‌ قرارداد کتبی بین ناشر و نویسنده منعقد می‌شود و به امضای هر دو می‌رسد، جزئیات همه احتمالات، در آن مشخص می‌شود. به ‌عنوان مثال مواردی مانند اینکه در زمان تجدید چاپِ اثر یا هنگام خودداری ناشر یا نویسنده از ادامه همکاری و تعهداتشان چه اتفاقی خواهد افتاد، در آن مشخص می‌شود. در نتیجه، با این روش هیچ‌وقت، اعتراضی پیش نمی‌آید، چون در صورتی که هر کدام از طرفین معترض باشند یا ابهامی ایجاد شود، طرف دیگر، او‌ را به قرارداد ارجاع می‌دهد. ما به دلایل مختلف، قرارداد خرید اثر می‌بندیم و هنوز هم این شیوه را مناسب می‌دانیم.»

وی در تشریح جنبه‌های مثبت قرارداد خرید اثر گفت: «در قرارداد خرید اثر، نویسنده پس از انجام و تحویل کامل موضوع قرارداد، در ازای دریافت مبلغ مشخصی به‌ عنوان حق‌التألیف یا حق التحقیق، دستمزد خود را تمام و کمال دریافت می‌کند و در مقابل، حق چاپ و انتشار اثر را در دفعات مختلف و به هر شکل و صورت، از جمله کاغذی، صوتی و الکترونیک، به ناشر واگذار می‌کند. یعنی نویسنده، تمام حق و حقوق خود را بعد از تحویل کار به ناشر و تأیید آن توسط کارشناسان معاونتِ‌ فرهنگی انتشارات، پیش از نشر کتاب دریافت می‌کند. جامعه فرهنگ و ادب کشور که تا‌ کنون  با سوره سبز همکاری داشته‌اند، به خوبی می‌دانند که سوره سبز به خوش‌حسابی معروف است و محالِ ممکن است که حق‌الزحمه نویسنده، دیرتر از تاریخ مندرج در قرارداد پرداخت شود، ولی این کار، فقط یک‌بار صورت می‌گیرد. البته در چاپ‌های بعدی، تعدادی از مجلدات کتاب به نویسنده هدیه داده می‌شود. تجدید چاپ کتاب می‌تواند، انگیزه مضاعفی در نویسنده ایجاد کند، چون کتابش در شمارگان بالاتری منتشر و تبلیغ می‌شود و در‌ نتیجه، اثر، بیش از پیش، دیده خواهد شد. البته در صورتی که در جشنواره‌های مختلف ادبی به عنوان اثر برگزیده انتخاب شود، قطعاً مورد تجلیل قرار خواهد گرفت و هدایایی تقدیمشان خواهد ‌شد، اما درباره علت عدم پرداخت حق‌التألیف در چاپ‌های بعدی به نویسنده، علل مختلفی قابل عرض است؛ تورم موجود در بازار کاغذ و ملزومات چاپ و متعاقبِ ‌آن، افزایش قیمت پشت جلد کتاب، به ‌ویژه در سال‌های اخیر، از یک‌سو و تعدد راویان و آثار تأیید ‎‌شده‌ای که در نوبت چاپ قرار‌دارند از ‌سوی دیگر، ما را به این نتیجه می‌رساند که منابع موجود را به سمت چاپ آثار ‌جدید یا تجدید ‌چاپ آثار پر‌طرفدار سوق دهیم. این‌ روش در ارتقای انگیزه نویسندگان نیز مشکلی ایجاد نمی‌کند، چون هر نویسنده‌ای از تجدید چاپ و فراهم شدن زمینه تبلیغ، ترویج و توزیع کتابش خرسند می‌شود؛ حتی اگر حق‌التألیفی در چاپ‌های بعدیِ اثر به او تعلق نگیرد.»

رئیس پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس نزاجا درباره پرداخت حق‌الزحمه به راوی اظهار داشت: «سوره سبز، اقدامی در خصوص پرداخت هزینه به راوی، چه به صورت مبلغ ثابت یا درصدی از پشت جلد انجام نداده و برنامه‌ای نیز در این ‌خصوص ندارد. اما در زمان رونمایی کتاب، حتماً راوی دعوت خواهد شد و با تقدیم هدایایی مورد تجلیل قرار خواهد‌گرفت، اما اگر در مسیر کار، هزینه‌هایی مثل ایاب و ذهاب و ... صرف شده باشد، به طور کامل پرداخت خواهد شد. اکثر ناشران دولتی و خصوصی هم با همین روش کار می‌کنند و تا این لحظه، هیچ‌کدام از راویان و پیشکسوتان حوزه دفاع مقدس هم، چنین درخواستی از ما نداشته‌اند. راویان نیز مانند نویسندگان، ازتجدید چاپ و توزیع روایتشان خوشحال می‌شوند و صد البته که راویان حوزه جنگ، معمولاً با انگیزه‌های معنوی و با هدف ثبت، ضبط و انعکاس خاطرات و رشادت‌هایشان در حافظه تاریخ و همچنین جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ با ما همکاری می‌کنند؛ نه به خاطر انگیزه‌های مالی. به همین دلیل، تاکنون چنین درخواستی نداشته‌ایم.»

دکتر محسن صادق‌نیا بر محدودیت‌های موجود در حوزه اعتبارات، حتی برای ناشران دولتی، تأکید کرد و افزود: «هزینه‌های قابل توجهی بر چاپ کتاب مترتب است؛ چه برای ناشران دولتی و چه خصوصی. حتی برای ناشران دولتی هم محدودیت‌های حوزه اعتبارات، فراوان است. حال، مشکلات موجود در زمینه توزیع و فروش کتاب، زودبازده نبودنِ حرفه نشرِکتاب، عدم بازگشت سریع سرمایه برای نشر کتاب‌های دیگر و همچنین تعدد راویان، پیشکسوتان و رزمندگان علاقه‌مند برای روایت و نشر خاطراتشان را هم به آن اضافه کنید. وجود همه این عوامل در کنار هم، سبب شده که سوره سبز، رویکرد ذکر شده را در پیش بگیرد و با توجه به شرایط موجود، از آن راضی است.»