محقق تاریخ‌شفاهی، روی‌کردی انتقادی داشته باشد

دیدگاه‌هایی درباره گویاسازی

وقتی کتاب‌های با عناوین «تاریخ شفاهی»، «خاطرات شفاهی» و «خاطرات» را از جهت نوع گویاسازی، حجم متونی که به‌ عنوان گویاسازی استفاده شده و میزان ارجاعات، بررسی می‌کنیم، تفاوت بسیاری در موارد مذکور مشاهده می‌کنیم که از نقطه صفر شروع شده‌اند. در برخی موارد، حجم زیرنویس‌ها و مطالبی که در پایان فصل‌های کتاب نقل شده‌اند، به ‌مراتب بر متن اصلی، پیشی گرفته‌اند!

مصاحبه برای تهیه زندگی‌نامه – بخش نخست

مصاحبه‌هایی که سبب پیدایش تاریخ شفاهی شدند

گفتن ماجراهای زندگی‌مان به قدری در سرشت ما آمیخته است که تا حد زیادی از اهمیت آن بی‌اطلاع هستیم. ما داستان‌وار می‌اندیشیم، داستان‌وار سخن می‌گوییم و از طریق داستان‌‌‌ها به زندگی خود معنا می‌بخشیم. مردم، در هر جای دنیا، روایت‌هایی از بخش‌هایی از زندگی خود را، چه برای دوستان و چه غریبه‌ها، به یک صورت بیان می‌کنند.

قلم و مصلحت در تدوین تاریخ شفاهی

تاریخ شفاهی از تئوری تا عمل و تدوین، حاصل تلاش مستمر علاقه‌مندانی است که تجربیات ارزنده‌ای در این زمینه دارند. طی دو دهه اخیر، شرایط و بسترها سبب شده است تا شاهد تدوین و انتشار مجموعه‌های متعدد تاریخ شفاهی در داخل کشور باشیم. اهمیت موضوع نیز موجب شده تا یازدهمین همایش تاریخ شفاهی در نهم اسفند ماه سال جاری، به موضوع «تدوین» اختصاص داشته باشد.

سنّت خاطره‌نویسی آیت‌الله

اولین بار در اوایل دهه هفتاد، کتاب «هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه» که حاوی مصاحبه‌هایی با او درباره سال‌های قبل از انقلاب و اوایل تاسیس نظام جمهوری اسلامی است در دو جلد منتشر شد که جلد دوم آن را اسناد این دوران در بر‌ می‌گرفت. پس از آن، روزنوشت‌های او در اواسط دهه 1370 در برخی روزنامه‌ها به صورت پاورقی منتشر و در ادامه، برای هر سال از زندگی آیت‌الله، یک کتاب با عنوان کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی تالیف شده است.

درباره‌ اثر اِلیکیا ام بوکولو و فیلیپ سِنتنی و تاریخ صوتی آفریقا (2000-1960)/ بخش دوم

آرشیوهای صوتی، فراتر از رویدادهای تاریخی

نوارهای صوتی جمع‌آوری شده بخش مهمی از رویدادها را دربرمی‌گیرند؛ اکثر آرشیوهای رادیویی، رویدادهای تاریخی را که مربوط به تاریخ معاصر است، تداعی می‌کنند. از این رو، این آرشیوها ارزشمند هستند، چون نزدیک‌ترین نسخه رویدادهایی را ارائه می‌کنند، که الزاما آگاه‌کننده‌ترین و یا کامل‌ترین نسخه نیستند، بلکه آموزنده‌ترین آنها در خصوص تأثیر اخبار روز بر تاریخ معاصر هستند. بدین سان، رویدادها اغلب بدون گزارش‌های مکتوب، در بُعد روان‌شناختی و عاطفی خود دوباره بازسازی می‌شوند.

درباره‌ اثر اِلیکیا ام بوکولو و فیلیپ سِنتنی و تاریخ صوتی آفریقا (2000-1960)/ بخش نخست

آرشیوهای صوتی، منابع رادیویی و تاریخ سیاسی آفریقای معاصر

در بهار 2002 مجموعه‌ لوح‌های فشرده، کاری از اِلیکیا ام بوکولو و فیلیپ سنتنی با عنوان «تاریخ صوتی آفریقا (2001-1960)» منتشر شد. این مجموعه که به کمک رادیوی بین‌الملی فرانسه و نهاد ملی سمعی‌ - بصری تهیه و تدوین شده بود، برای نخستین بار بخشی از آرشیو رادیویی مربوط به اخبار و رویدادهای حال حاضر آفریقا را آشکار می‌کرد. این اثر خیلی زود مورد توجه و استقبال رسانه‌های تخصصی مربوطه قرار گرفت.

چشم‌اندازهای بین‌المللی

رشد تاریخ شفاهی در کتابخانه‌های چین

در مقایسه با تاریخ شفاهی در کشورهای غربی، نظریه و عمل تاریخ شفاهی در سرزمین اصلی چین هم از نظر پژوهش و هم در عمل عقب است. این مقاله تجارب فعالیت‌های تاریخ شفاهی در کتابخانه‌های دانشگاه شانتو و انواع و خصوصیات تاریخ شفاهی که این کتابخانه جمع‌آوری کرده را طرح می‌کند. مقاله همچنین مسائل رشد و استفاده از تاریخ شفاهی را در کتابخانه‌های سرزمین اصلی چین ارزیابی می‌کند و پیشنهادهایی برای رشد تاریخ شفاهی در این کتابخانه‌ها و دیگر کتابخانه‌های کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد.

وقتی مصاحبه پایان می‌یابد(2/ پایانی)؛ نجات تاریخ شفاهی از دخمه آرشیوها

تاریخ شفاهی و پیوندهای ملموس بین تاریخِ زیسته، یادآمده و تولیدشده

با توجه به اینکه کار ما عمدتاً وابسته به مخاطبان، نیت آنها، و رابطه ما با راویان‌مان است، لذا پاسخ قطعی به این پرسش‌ها به نظر من غیر ممکن است. نگارش ما در کسوت محقق بر این فرض استوار است که تفسیر مطلب با خودِ‌ ما باشد؛ و در واقع، احتمال به زحمت افتادن، لطمه دیدن، یا ناراحت شدن راویان و منسوبان‌شان از خواندن گفته‌‌های ما پایین بیاید.

وقتی مصاحبه پایان می‌یابد(1)

نجات تاریخ شفاهی از دخمه آرشیوها

مقصود من از نشر/ انتشار عموماً مکتوباتی در قد و قامت کتاب است که از آبشخور تاریخ شفاهی سیراب می‌شوند نه متن‌های پیاده‌شده‌ای که هر چند ویراسته و پیراسته‌اند اما بدون هدف و غرض مشخصی در اختیار مردم قرار گرفته‌اند. مقاله کوتاه حاضر را با اعتراف به این موضوع می‌نویسم که معرفی تاریخ شفاهی به مردم تنها با نشر مکتوب صورت نمی‌گیرد. من برای سایر روش‌هایی که مورخان شفاهی در زمانه کنونی با توسل به آنها تاریخ شفاهی را به دنیا عرضه می‌کنند، احترام فوق‌العاده زیادی قائلم.

کشفیات و غفلت‌ها(2)؛ تأمل عمیق در سنت سندی و تحول نگاه نظری در تاریخ شفاهی

رابطه بین «منِ» مصاحبه و «ما»ی بقیه دنیا

به بحث تحول نگاه نظری در تاریخ شفاهی می‌پردازم که با تغییر نگرش از درک مصاحبه به عنوان یک سند به سمت درک آن به عنوان متن آغاز شد. این تحول از علل سهل و ممتنعی نشأت می‌گیرد: ممتنع است زیرا تحول مورد نظر ما لابه‌لای تغییر و تحولات فراگیر اندیشه‌ایِ دهه‌های 1980 و 1990 به وقوع پیوست؛