کتاب‌های تاریخ شفاهی با محوریت شهید طهرانی مقدم

از خط مقدم تا فاتح قدس

ملیحه کمال‌الدین

21 آبان 1399

در ظهر بیست و یکمین روز از آبان‌ماه سال1390، مردم تهران و کرج لرزش انفجاری را احساس کردند و بعد از آن این خبر رسانه‌ای شد که سردار حسن طهرانی مقدم رئیس سازمان خودکفایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌همراه چند تن از پاسداران در پادگان شهید مدرس و بر اثر انفجار زاغه مهمات به شهادت رسیدند. او که از فرماندهان هشت سال دفاع مقدس بود، به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران برنامه موشکی در سپاه پاسداران شناخته می‌شد.

طهرانی مقدم در ششم آبان 1338 در تهران زاده شد. او در نخستین روزهای تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عضویت این نهاد درآمد و بنیان‌گذار واحد توپخانه در سپاه و نخستین فرمانده این واحد بود. او همچنین در تشکیل و بنیان‌گذاری فرماندهی موشکی سپاه پاسداران تأثیرگذار بود. وی پس از پایان دفاع مقدس، وارد حوزه تحقیقات و توسعه فعالیت‌های موشکی در سپاه پاسداران شد و مسئولیت ریاست سازمان جهاد خودکفایی سپاه را برعهده گرفت. از آن‌جا که او وظیفه مدیریت بر پروژه ساخت چند موشک را در واحد موشکی سپاه برعهده داشت، به او لقب «پدر موشکی ایران» را نیز داده‌اند.

در این نوشتار سعی شده به معرفی برخی از کتاب‌های تاریخ شفاهی که با محوریت این سردار دفاع مقدس به رشته تحریر درآمده است پرداخته شود.

خط مقدم

اولین گام‌های پژوهشی این کتاب که روایتی داستانی و مستند از تشکیل یگان موشکی ایران با محوریت زندگی شهید طهرانی مقدم است، در سال 1384 برداشته شده که در آن زمان هدف، جمع‌آوری خاطرات و مستندات دوران دفاع موشکی بوده است. از این کتاب که به کوشش فائضه غفار حدادی و با پژوهش محمدحسین پیکانی منتشر شده، در هفدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس تقدیر به عمل آمده است. این اثر برشی مستند است از مردادماه سال 1363 تا دی‌ماه 1365 که شهید طهرانی مقدم در مصاحبه‌های آن بیش از آن که از خود بگوید، از یاران شهیدش گفته است و علاقه‌مند بوده که زحمات رزمندگان گمنام یگان موشکی در تاریخ ثبت و ضبط شود.

آن‌چنان که در مقدمه کتاب آمده است برای نگارش این کتاب با بیش از 50 نفر مصاحبه های عمیق و مفصلی صورت گرفته شده و در مواردی برای تکمیل و رفع تناقضات و ابهامات، مصاحبه با برخی افراد بیش از 20 بار تکرار شده است. این کتاب در قطع رقعی و 528 صفحه توسط انتشارات شهید کاظمی به تازگی به چاپ ششم رسیده و با قیمت 65 هزار تومان عرضه شده است.

یادگاران

«یادگاران» عنوان کتاب‌هایی است که تصاویری از سالیان جنگ را در قالب خاطره‌هایی بازنویسی شده برای افرادی که این سال‌ها را ندیده‌اند بازگو می‌کند. بیست و پنجمین کتاب از این مجموعه به بیان یکصد خاطره کوتاه از شهید حسن طهرانی مقدم بر اساس روایاتی از زبان برادر، همسر، فرزندان و دوستان شهید به قلم فرزانه مردی می‌پردازد.

در بخشی از کتاب آمده است: «در قید و بند میز و صندلی و اتاق کار فرمانده نمی ماند. گاهی کانکسی پیدا می‌کرد و کار را از همان جا شروع می‌کرد. چند طرح مهم را این طوری کلید زد. رابطه‌اش با نیروهایش، فرمانده و فرمانبری نبود. بیش‌تر رفیق بودند تا رئیس و مرئوس. برای همین هم هر چه می گفت از دل و جان برایش انجام می‌دادند».(ص41)

 کتاب «یادگاران؛ شهید طهرانی‌مقدم» در 112 صفحه با قطع رقعی و شمارگان 2200 نسخه و قیمت 11000 تومان از طرف انتشارات روایت فتح روانه بازار نشر شده است.

پاییز 63

پاییز 63 روایتی است داستانی از حماسه‌ها و رشادت‌های رزمندگان گمنام نیروی هوافضای سپاه که به قلم رضا قلی‌زاده و با پژوهش محمدحسین پیکانی با مشارکت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور، مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس نیروی هوافضای سپاه و شهرداری منطقه 11 منتشر شده است. در این اثر خاطرات سیزده جوانِ نخبه‌ ایرانی به فرماندهی حسن طهرانی‌ مقدم را می‌خوانیم که برای آموزش علم موشک به کشور سوریه می‌روند. مؤلف در این کتاب سعی کرده برخی از حماسه‌های فرماندهی موشکی سپاه را با خاطرات شهید طهرانی مقدم و همرزمانش تلفیق و بازآفرینی کند.

این کتاب در 166 صفحه و در قطع رقعی توسط نشر نیلوفران منتشر شده است. آن‌چنان که مدیر مسئول این انتشارات گفته، این کتاب به سفارش شخص شهید طهرانی ‌مقدم به ‌نگارش درآمده بود و دقیقاً روزی که کتاب چاپ شد، انفجار صورت گرفت و وی به ‌شهادت رسید و متاسفانه موفق نشد این کتاب را ببیند.

فاتح قدس

این کتاب که شامل روایتی از زندگانی پدر موشکی ایران است با تلاش محمدحسین علیجان‌زاده روشن و توسط نشر معارف به چاپ رسیده است و به بررسی زندگی این شهید بزرگ از زبان خانواده (مادر، همسر، فرزندان، برادران)، همکاران و هم‌رزمان و فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و برخی از چهره‌های ورزشی و فرهنگی کشورمان می‌پردازد.

مباحث این اثر در هفت بخش سامان یافته است. در ابتدا زندگی‌نامه و گاه‌شمار زندگی سردار شهید آورده شده و پس از آن صحبت‌های مادر، همسر، خواهر، برادر و فرزندان شهید، درباره سردار نقل شده است. در ادامه سردار طهرانی مقدم از منظر هم‌رزمان و همراهانش توصیف شده و در بخش چهارم، خاطرات و کلمات سردار شهید آورده شده است. در بخش پنجم گزارشی از رسانه‌های خارجی پس از شهادت سردار طهرانی مقدم ارائه شده و سپس اسامی شهدای انفجار مرکز تحقیقات واحد خودکفایی سپاه در پادگان ملارد ذکر شده و یادی از شهدای غدیر شده است. در نهایت گزیده‌ای از پیام‌های تسلیت به مناسبت شهادت این سردار شهید آورده شده است. نشر معارف چاپ دوم این اثر را در ۲۷۲ صفحه و به قیمت ۱۲ هزار تومان منتشر کرده است.

با دست‌های خالی

در این کتاب که به کوشش مهدی بختیاری و توسط انتشارات یازهرا^(س) در 30 بخش و 120 صفحه منتشر شده، از محسن رفیق‌دوست، محمدباقر قالیباف، محسن رضائی، همسر و فرزند شهید طهرانی مقدم و برخی از هم‌رزمان وی خاطراتی نقل شده است. استفاده درست از عکس‌ها و گاهی احکام و نامه‌های مهم، خواندن این اثر را دل‌نشین و ساده می‌کند. از ویژگی‌های مثبت این کتاب این است که تصویری کامل ولی کوتاه را از این شهید بزرگ در ذهن خواننده مجسم می‌کند. بسیاری از خاطرات و اطلاعات تاریخی در این کتاب، به دلایل امنیتی و سیاسی ناگفته یا ناقص گذارده شده‌اند؛ جمعی نیز گفتنی های خود را مشروط به نبردن نامشان بیان کردند که از آنان با عنوان «محفوظ» یاد شده است. این کتاب در سال 1394 با قطع رقعی و قیمت 14000 تومان روانه بازار نشر شده است.

مردی با آرزوهای دوربرد

این کتاب که در قالب خاطره به زندگی شهید طهرانی مقدم پرداخته به قلم فائزه غفار حدادی و توسط نشر لوح‌نگار منتشر شده است و دربردارنده مستندنگاره‌هایی از این شهید بزرگوار می‌باشد. در این اثر علاوه بر بیوگرافی زندگی شهید به صورت مستند، فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و مبارزاتی او پیش از انقلاب و نیز فعالیت‌های بعد از انقلاب او در کمیته انقلاب، جهاد سازندگی و حضور فعال و حماسه آفرینش در جنگ و عملیات‌های مختلف جنگ تحمیلی به طور مختصر بازگو شده است. از دیگر مطالب کتاب، بیان سجایای اخلاقی، اهداف خداپسندانه، دلاوری‌ها و رشادت‌های او و نحوه شهادتش و نیز حضور مقام معظم رهبری در مراسم تشییع وی می‌باشد. این کتاب در قطع رقعی با قیمت 7500 تومان در سال 1391 به چاپ رسیده است.