تاریخ‌نگاران، نخستین خبرنگاران

شیما دنیادار رستمی

17 مرداد 1397

«مزار شریف سقوط کرد. هفدهم مردادماه ۱۳۷۷، اینجا محل کنسولگری ایران در مزار شریف است، من محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران هستم، گروه طالبان چند ساعت پیش وارد مزار شریف شدند. خبر فوری، فوری. مزار شریف به دست طالبان سقوط کرد، عده‌ای از افراد طالبان در محوطه کنسولگری دیده می‌شوند به من بگویید که چه وظیفه‌ای...» خبر ناتمامی بود که ثبت روز خبرنگار را در تقویم رقم زد.

گروه تکفیری طالبان به کنسولگری ایران هجوم بردند و محمود صارمی، خبرنگار و چند دیپلمات ایرانی را به شهادت رساندند. خبرنگار وظیفه‌شناسی که خودش لحظه شهادتش را برای همیشه در یادها ماندگار کرد.

شورای فرهنگ عمومی کشور 17 مرداد 1378در نخستین سالگرد این واقعه، این روز را به عنوان «روز خبرنگار» نام‌گذاری کرد. از آن روز تاکنون هر نهاد رسانه‌ای برنامه‌های متنوعی را برای پاسداشت مقام خبرنگاران برگزار می‌کند تا یادآور شوند خبرنگاری بیش از هر چیز، ایثارگری و شجاعت است.

هرچند امروزه استانداردهایی را برای حرفه خبرنگاری بر می‌شمارند اما می‌توان گفت خبرنگاری در ایران، حرفه‌ای امروزی نیست و در گذشته این امر بر عهده تاریخ‌نگاران و پژوهشگران بوده است.

بنا بر کتاب «تاریخ مطبوعات» نوشته سید فرید قاسمی، «میرزامحمدصالح شیرازی» را به عنوان نخستین روزنامه‌نگار ایرانی می‌شناسند اما با توجه به شیوه تاریخ‌نگاری در کتاب «تاریخ بیهقی» می‌توان از ابوالفضل بیهقی به عنوان یک خبرنگار تمام عیار ایرانی در قرن پنجم هجری قمری یاد کرد.

توانایی بیهقی در «مشاهده»، «ثبت جزئیات»، «به تصویر کشیدن وقایع»، «استشهاد به تاریخ و قصه»، «آفرینش واژه‌ها و ترکیبات بدیع»، «حذف افعال و حتی گاهی قسمتی از یک عبارات به قرینه بنا به اقتضای بلاغت کلام»، «زیبایی و خوش‌آهنگی کلام»، «توصیف دقیق و جذاب وضعیت ظاهری و باطنی افراد»، «تجسم و تصویر هنرمندانه صحنه‌ها و اشیا و ایجاز و اطناب به‌جا و طبیعی» سبکی از تاریخ‌نگاری از او به جای گذاشت که نه‌تنها امروزه جذاب به نظر می‌رسد، بلکه به عنوان سبکی از خبرنگاری معرفی شده است.

اصول و استانداردهای خبرنگاری از آن زمان تاکنون بارها و بارها دچار تغییر و تحول شده‌اند اما شرط اساسی برای خبرنگاران در هر حوزه‌ای همواره «جست‌وجوگری»، «نگارش منصفانه و به‌دور از جبهه‌گیری» و «جسارت در بیان حقیقت» بوده است.

همچنین از «خبرنگار» به عنوان وجدان بیدار جامعه و از «رسانه» به عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می‌شود. در جریان سال‌های جنگ تحمیلی و حتی پس از آن، خبرنگارانی چون «غلامرضا رهبر»، «یوسف نصوحی‌پور»، «ایرج ایزدپناه»، «فتح‌الله ژیان‌پناه»، «حسین فرهادی»، «محمدصادق نیلی‌ احمدآبادی»، «محمدعلی بخشی»، «اسماعیل عمرانی»، «علیرضا افشار» در همین راه جان خود را از دست داده‌اند.

سازمان‌های رسانه‌ای و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برای پاسداشت مقام خبرنگاران و شجاعت قلم‌شان هر سال برنامه‌های مختلفی را برگزار می‌کنند و معمولا بر فراز پوسترهای تبریک، آیه شریفه «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ» از قرآن کریم به چشم می‌خورد. امسال (1397) هم سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با نصب بیلبوردهایی بر سردر رسانه‌های مختلف این روز را به خبرنگاران رسانه‌ها تبریک گفت.

هر چند چنین اقدام‌هایی به مذاق خبرنگاران خوش می‌آید اما همچنان انتظار دارند که پاسخ‌گویی در دستور کار نهادها و سازمان‌ها قرار گیرد تا خبرنگاران نیز بتوانند در ایفای رسالت خود موفق باشند.