مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 6

اهمیت اطلاعات پیش از مصاحبه

حمید قزوینی

27 اردیبهشت 1396

یکی از ضرورت‌های مرتبط با مصاحبه تاریخ شفاهی، داشتن معلومات و اطلاعات کافی درباره موضوع مصاحبه و مسائل پیرامون آن است. متأسفانه بعضاً دیده می‌شود که مصاحبه‌گر با کم‌ترین اطلاعات، وارد جلسه شده و مصاحبه مطلوبی را به انجام نرسانده است. این وضعیت، چند آسیب جدی را به دنبال دارد که برخی از آنها به شرح ذیل است:

1- پرسش‌ها دقیق نبوده و مصاحبه در چارچوب اهدافِ تعیین شده نخواهد بود.

2- محقق نمی‌تواند در فعال‌سازی ذهنِ راوی، موفق عمل کند.

3- فهم مطالب راوی در طول مصاحبه با مشکل همراه می‌شود.

4- مصاحبه از محتوای غنی برخوردار نخواهد بود.

5- عدم رضایت راوی و محقق از مصاحبه انجام شده.

به همین دلیل، محقق باید از اطلاعات و دانش مناسبی برخوردار باشد.

بخشی از این اطلاعات، عمومی است. مثلاً اگر موضوع مصاحبه درباره دفاع مقدس است، باید مصاحبه‌گر، زمان شروع و پایان جنگ را به ذهن بسپارد. اینکه جنگ در غرب ایران بوده یا در شرق و یا چه استان‌هایی درگیر آن بوده‌اند را بداند و خلاصه اطلاعاتی کلی و عمومی درباره جنگ ایران و عراق که ممکن است در طول مصاحبه به آنها اشاره شود را مطالعه کند.

بخش دیگری از اطلاعات، تاریخی است. یعنی محقق باید از تاریخ و روند حوادث مرتبط مطلع باشد. مثلاً محققی که در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی به ثبت خاطرات می‌پردازد، باید درباره تاریخ حکومت پهلوی و روند مبارزات جریان‌های مختلف سیاسی و فرهنگی علیه آن مطلع باشد. این که مصاحبه‌گر، درک درستی از ساختار حکومت پهلوی و یا چگونگی تشکیل گروه‌های سیاسی و مبارزاتی نداشته و تنها متکی به اطلاعات راوی باشد، قطعاً غلط است.

یکی دیگر از حوزه‌هایی که محقق تاریخ شفاهی باید نسبت به آن ورود داشته باشد، شرایط اجتماعی دورانی است که قرار است درباره آن بحث شود. مثلاً  اگر راوی درباره زندگی و بستر اجتماعی مقطعی از تاریخ حیات خود سخن می‌گوید، ضروری است، محقق تاریخ شفاهی، درک واقع‌بینانه‌ای از آن دوران داشته باشد.

اطلاعات تخصصی

محقق تاریخ شفاهی، پیش از مصاحبه باید به حداقلی از اطلاعات تخصصی پیرامون موضوع، دسترسی پیدا کرده و با آنها آشنا شود. مثلاً برای مصاحبه با یک نیروی نظامی که خاطرات دوران دفاع مقدس را نقل می‌کند، ضروری است اجمالاً از فرآیند آماده‌سازی نیروها تا ورود به منطقه و شرایط زندگی در جنگ و سلاح‌ها و چگونگی عملیات‌ها اطلاعاتی به دست آورد. متأسفانه گاهی مشاهده می‌شود که محقق از مطالبی نه چندان تخصصی هم بی‌اطلاع است و همین امر با تعجب راوی همراه شده و موجب طرح این پرسش می‌شود که «شما چگونه حاضر شدید بدون داشتن حداقلی از اطلاعات با من مصاحبه کنید؟!»

گاهی ممکن است مصاحبه درباره یک موضوع علمی و یا تاریخچه تولید و اختراع یک محصول خاص باشد، بالطبع در چنین شرایطی، داشتن حداقلی از اطلاعات فنی و تخصصی یک امر ضروری است.

اطلاعات درباره راوی

بدیهی است هنگامی که موضوع مصاحبه، زندگی و عملکرد یک فرد خاص است باید به صورت اجمالی درباره او تحقیق شده و محقق بداند که با چه کسی و دارای چه ویژگی‌هایی مصاحبه دارد. آشنایی با ویژگی‌های شخصیتی و فکری و روحی راوی در طول مصاحبه اهمیت زیادی دارد. همچنین باید با رویدادها و قضایای حاشیه‌ای که راوی با آ‌نها سروکار داشته، اجمالاً آشنا شد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 1- تاریخ شفاهی، راهی برای تعامل فرهنگی

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 2ویژگی‌های مصاحبه‌گر

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 3 انتخاب موضوع

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن – 4 شناسایی و انتخاب راوی

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن – 5 تعیین هدف