نظریه تاریخ شفاهی (7)

نویسنده: لین آبرامز | مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

نظریه تاریخ شفاهی-۷
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

متقابلاً کتابی موسوم به «داستان دونا ماریا: تاریخ زندگی، خاطرات و هویت سیاسی»(1) به قلم دانیل جیمز(2) که در سال 2000 منتشر شده است، یک جامعة کوچک کارگری در آرژانتین عصر مدرن را مورد مطالعه قرار داده و حول محور اقاریر یک زن می‌چرخد. چند مقالة تفسیری نیز به این اثر افزوده شده که همگی به اصلی‌ترین سؤالات نظری پرداخته و کوشیده‌اند تا نگاه خواننده را به عمق موضوعاتی نظیر عاملیت فردی،(3) تجربه‌های جنسیتی(4) و سیاست‌های کارگری در این کشور ببرد. قلب این تحقیق را اطلاعات تجربی جدید دربارة شاغلین کارخانة بسته‌بندی گوشت و همچنین مبارزات کارگری و نظام حکومتی پرونیستی در آمریکای لاتین به تپش وامی‌دارد و البته دانیل جیمز اطلاعات مذکور را با تحلیل پیچیده و ماهرانة تاریخ شفاهی از منظر یک متدولوژی ممتاز و متمایز به خواننده منتقل می‌سازد. از نظر او:
«داستان زندگی ذاتاً برساخته‌ای فرهنگی است که از گفتمانی عمومی کمک می‌گیرد یعنی گفتمانی که ساختار خود را مدیون طبقات اجتماعی و قراردادهای جنسیتی است. مقولة یادشده در توسل به طیف وسیعی از نقش‌های ممکن، خودانگاره‌ها و روایت‌های موجود تردیدی به خود راه نمی‌دهد. پس اگر می‌خواهیم به عمق معنای این داستان‌ها راه یابیم و دربارة پیچیدگی‌های زندگی و تجربیات تاریخی روایتگران آنها منصفانه به قضاوت بنشینیم باید راه و روش خواندن داستان‌های مذکور و کشف نمادها و منطقِ مستتر در آنها را بیاموزیم.»(5)
دانیل جیمز در کتاب خود از فن تاریخ شفاهی برای پرده‌برداری از شواهد جدید استفاده کرده و بدین لحاظ در نوع خود شاهکار آفریده است، اما به ما نشان می‌دهد که ارائة یک تحلیل ظریف از اقاریر شخصی چگونه می‌تواند فهم عمیق‌تر و پرمایه‌تری از نحوة یادآوری، بازآرایی و بازسازی گذشته توسط مردم در زمان اکنون را موجب شود.
اما رابرترز و جیمز هر دو عضوی از رشتة تاریخ شفاهی هستند و هر چند شیوه‌های تحلیلی‌شان وجوه مشترکی با هم ندارند، اما از این نظر که خود را نسبت به حفظ ارزش اقاریر شخصی و فنون عملی تاریخ شفاهی متعهد می‌دانند، در یک جبهه فعالیت می‌کنند. تاریخ شفاهی در زمانة کنونی به مثابة «کشکولی»(6) است که عوامل اجرایی رشته‌ها و دستگاه‌های متنوع و متعددی شامل دانشگاهیان، فعالان مردمی، مددکاران و داوطلبان کشورهای در حال توسعه را در آن ریخته‌اند. در واقع یک جنبش بین‌المللی است که به همه کشورها تسری یافته و، فراتر از مرزها و محدوده‌ها، همه کشورهای عصر پساصنعتی تا فقیرترین کشورهای جهان سوم را با خود درگیر ساخته است. وجه مشترک همه مورخان شفاهی در این است که نسبت به انجام مطلوب و دقیق مصاحبه، پیاده کردن روایت راویان و تعامل با آنها احساس مسئولیت می‌کنند. هیجانِ ناشی از قبول انجام مصاحبه‌های متعدد برای یک پروژة جدید، لذت ناب ارتباط با مردم و استخراج خاطرات‌شان از گذشته را نیز نباید دست کم گرفت، مضاف بر اینکه خیلی‌ها به خاطر علاقه به تغییرات سیاسی و اجتماعی نیز انرژی خود را صرف این کار می‌کنند. شاید بعضی از جریان‌های تفسیری فلسفی یا مرموز آن طور که انتظار می‌رود از جذابیت‌های لازم برای جلب توجه همه عوامل اجراییِ فعال در تاریخ شفاهی برخوردار نباشند، با این وجود، همه می‌دانند که حقیقت‌یابان و نظریه‌بافان بدون هیچ مشکلی در جامعة تاریخ شفاهی جای خود را پیدا و محکم کرده‌اند.

آنچه که ما تفسیر می‌کنیم
چهار شکل برای تاریخ شفاهی بیان کرده‌اند: اصل مصاحبة شفاهی، قالب ضبط‌شده مصاحبه (صوتی یا صوتی-تصویری)، متن پیاده‌شدة مکتوب مصاحبه، و تفسیر مطالب مصاحبه. اینها با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که در این میان ضبط مصاحبه، متن پیاده‌شده و تفسیر آن در واقع نسخه‌های باواسطه و ویراستة اصل مصاحبه می‌باشند. لذا مورخ اَشکال متفاوتی از روایت را می‌شنود و می‌خوانَد و از هر تفسیر با طی مراحلی زنجیروار برای تولید نسخة بعدی استفاده می‌کند. هر یک از حلقه‌های این زنجیره به خودی خود به سؤالات و ابهاماتی دامن می‌زند که البته عوارضش گریبان تفسیر را هم می‌گیرد.
پژوهشگر پیش از انجام مصاحبه باید تصمیمات مقدماتی مهمی را اتخاذ نماید که طبیعتاً بر نوع مواد و مصالح گردآوری‌شده و نهایتاً بر انتخاب رویکردهای تفسیری او تأثیر می‌گذارند. ما در اینجا به همه موارد فوق نمی‌پردازیم. دستورالعمل‌های مفیدی برای طراحی پروژة تاریخ شفاهی می‌توان یافت که توصیه‌ها و رهنمودهایی دربارة انتخاب مصاحبه‌شوندگان، تعیین قالب مصاحبه و تجهیزات مورد نیاز به شما می‌دهند. برخی از این موارد را در قسمت منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر در انتهای کتاب فهرست کرده‌ایم.

1-Dona Maria’s Story: Life History, Memory and Political Identity
2-Daniel James
3-individual agency
4-gendered experiences
5-D. James, Dona Maria’s Story: Life History, Memory and Political Identity (London, 2000), p. 124.
6-broad church