نظریه تاریخ شفاهی (3)

نویسنده: لین آبرامز | مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

نظریه تاریخ شفاهی-۳
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

تاریخ شفاهی توانسته است نظریه‌پردازان و عوامل اجرایی رشته‌های مختلف را با وجود دیدگاه‌های گوناگون‌شان به هم نزدیک سازد. بزرگ‌ترین توفیق تاریخ شفاهی در عرصة علوم انسانی و اجتماعی و در بیرون از فضای آکادمیک، همین تأثیر فوق‌العاده سودمندش است زیرا متخصصان هر رشته طبیعتاً نظرات تخصصی خود را به این عرصه تزریق می‌نمایند. در نتیجه، یک رویة پژوهشی زنده و دائماً رو به تکامل پدید می‌آید که از چشمه‌سار یافته‌های علمی و مبتکرانة رشته‌های مختلف سیراب می‌شود. پس ما نیز به خود حق دادیم که در این کتاب، علاوه بر تاریخ، مصادیقی از سایر رشته‌ها نیز بیاوریم. مورخانِ شاغل در رشته تاریخ شفاهی در استفاده از دیدگاه‌های نظری و وامگیری از فنون تحلیلیِ رشته‌هایی همچون ادبیات، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، مردم‌شناسی، ادبیات عامیانه و هنرهای نمایشی هیچ حد و مرزی برای خود قائل نشده‌اند. پورتلی در این باره تاریخ شفاهی را به موجودی بیکرانه و دورپرواز، و «گونة مرکبی»(1) تشبیه می‌کند که به شرط انعطاف اندیشه و توجه به رشته‌‌های مختلف می‌توان از چشمة گوارا و شیرین آن رفع تشنگی نمود. ( 2)
این را گفتیم اما لازم است مورخ نیز با دیدگاه مشخص و متمایزی دربارة تاریخ شفاهی بیندیشد. مخاطب اصلی کتاب ما مورخان و پژوهشگرانی هستند که پای‌شان را در کفش سایر رشته‌ها و بسترهای غیر آکادمیک کرده‌اند؛ منظورمان رشته‌ها و فعالیت‌هایی است که از منابع تاریخ شفاهی استفاده می‌کنند؛ همچنین افرادی که مزة اجرای مصاحبه را چشیده‌اند اما با رویکردهای تفسیری به تجزیه و تحلیل آشنایی ندارند. ما شیوه‌نامه‌ای راحت‌الحلقوم برای آموزش نحوة اجرای پروژه‌ها یا مصاحبه‌های تاریخ شفاهی درست نکرده‌ایم؛ زیرا می‌پنداریم که خوانندگان مطالب ما خودشان به سراغ دریایی از منابع دسته اول چاپی و اینترنتی در این زمینه خواهند رفت. اما محض خالی نبودن عریضه، تعدادی از این منابع را در آخر کتاب معرفی کرده‌ایم. جان کلام ما این است که رویة عملی و تحلیل را نمی‌توان از هم جدا دانست؛ نمی‌توان فرایند مصاحبه را از محصول نهایی (روایت تاریخ شفاهی و تفسیر آن روایت) منعزل کرد.
اصطلاحاتِ مورد استفاده در این کتاب را باید برای‌تان روشن کنیم. شیوة اجرای مصاحبه و کلیة مراحل بعد از آن مانند پیاده‌سازی(3) نوار و تفسیر گفته‌های مصاحبه‌شونده را «تاریخ شفاهی» می‌گویند. به خاطر تنوع هم که شده گاهی اوقات از واژة «پژوهشگر/محقق» به جای «مصاحبه‌گر» و «پاسخگو»(4) یا «راوی» به جای «مصاحبه‌شونده» استفاده خواهیم کرد. جایی که یک شاهد زنده را وارد گفتگویی عمقی(5) دربارة گذشته می‌کنیم عملاً یک «مصاحبه» را شکل داده‌ایم. مصاحبه‌ای که با دستگاه‌های صوتی یا صوتی-تصویری روی نوار یا محصولات دیجیتالی ذخیره می‌شود در واقع «ضبط»(6) شده است. «متن پیاده‌شده»(7) به قالب نوشتاری مصاحبة ضبط‌شده اطلاق می‌شود. تعریف اصطلاحات نظری را در فصل‌های بعدی بیان خواهیم کرد.

حقیقت‌یابی و نظریه‌بافی(8)
در چند دهة اخیر شاهد تغییرات گستردة تاریخ شفاهی بوده‌ایم. جنبش بین‌المللی، چندرشته‌ای،(9) چندصدایی،(10) محکم و بالندة تاریخ شفاهی در قرن بیست و یکم قوم و خویش دور حوزة تاریخ شفاهی در بعد از جنگ جهانی دوم است که تلاش می‌کرد در میان سنت‌های متصلب رشته‌های گوناگون برای خودش مشروعیت دست و پا کند.(11) در دهه‌‌های 40، 50 و 60 میلادی در آمریکا، انگلیس و خصوصاً اسکاندیناوی جایگاه ویژه و محدودی به تاریخ شفاهی اختصاص یافته بود. دو طرح ابتکاری در آمریکا که معرف دو وجه مشخص تاریخ شفاهی در این کشور است در همان سال‌ها به اجرا درآمد. «پروژة نویسندگان فدرالی طرح نوین»(12) که برای اشتغال هنرمندان و نویسندگان بیکار آمریکا در خلال کسادی بزرگ(13) این کشور طراحی و پیاده شد زمینة گردآوری داستان زندگی مردم معمولی آمریکا را در دهه 1930 فراهم ساخت. ضبط‌صوت در اختیار کسی نبود اما همین مجریان توانستند مستندات جامعی از شرایط زندگی روزمرة هزاران آمریکایی تهیه کنند به طوری که «یکی از عظیم‌ترین پروژه‌های تاریخ شفاهی آمریکا» توصیف شد؛ افزون بر شش‌هزار نویسنده برای این کار اجیر شدند و بیش از ده‌هزار زن و مرد آمریکایی از اقشار مختلف داستان زندگی‌شان را در مصاحبه‌ها روایت کردند.(14) از آن طرف نیز مورخی به نام آلِن نِوینز(15) در سال 1948 به منظور مستندسازی خاطرات کسانی که «خدمات شایانی به جامعه نموده یا وابستگان نزدیک رهبران جهان محسوب می‌شدند» پروژة تاریخ شفاهی دانشگاه کلمبیا را به جریان انداخت. رویکرد او در این پروژه به رویکرد «رجال بزرگ»(16) نیز شهرت یافت.(17)

1 -composite genre
2-A. Portelli, ‘Oral History as Genre’, in M. Chamberlain and P. Thompson (eds), Narrative and Genre: Contexts and Types of Communication (London, 2004), pp. 23-45, here p. 23.
3 -transcription
4 -respondent
5 -in-depth conversation
6 -recording
7 -transcript
8 -theory-bagging
9 -multi-disciplinary
10 -multi-vocal
11 -P. Thompson, The Voice of the Past (3rd edn, Oxford, 2000), pp. 25-81. All future references to this book refer to the 2000 edition unless stated otherwise.
12 -New Deal Federal Writer’s Project (FWP)
13 -Depression
14 -The FWP archive is held at the Library of Congress, Washington, DC; a selection of the materials are available online at http:memory.loc.gov/ammem/wpaintro/wpahome.html (accessed 21 July 2009). See R. Rozenweig and B. Melosh, ‘Government and the Arts: Voices from the New Deal Era’, Journal of American History, 77 (2) (1990): 596-608, and a re-evaluation of the FWP, see J. Hirsch, ‘Before Columbia: The FWP and American Oral History Research’, The Oral History Review, 34 (2) (2007): 1-16.
15 -Allan Nevins
16 -great men
17 -See www.columbia. Edu/cu/lweb/indiv/oral/about.html (accessed 10 July 2009).