نشست تخصصی تاریخ محلی در ایران با تأکید بر محلی نگاری در قوچان

روز یکشنبه 30 فروردین ماه 1394به همت «انجمن ایرانی تاریخ، شعبه خراسان رضوی» و مشارکت شهرداری و شورای شهر قوچان و دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، نشست تخصصی تاریخ محلی ایران با تأکید بر محلی نگاری در قوچان با حضور تعدادی از پژوهشگران، اساتید دانشگاه و مسئولان شهر قوچان در تالار شادروان دکتر احمد علی رجایی بخارایی برگزار شد.

در ابتدای مراسم پس از قرائت آیاتی از کلام‏الله مجید، غلامحسین نوعی نماینده انجمن در خراسان رضوی به هدف گذاری این دفتر در ورود جدی به مقوله محلی‏نگاری در استان اشاره نمود که اولین نشست تخصصی در این حوزه را به شهر قوچان و ظرفیت‏های بالای آن اختصاص داده‏ایم. ایشان ضمن تشکر از همکاری مناسب انجمن علمی دانشجویان تاریخ از همراهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات خراسان رضوی در اجرای این برنامه علمی تقدیر نمود. سردبیر فصلنامه تاریخ پژوهی به برنامه نشست‏های بعدی محلی‏نگاری در مشهد، نیشابور و خواف اشاره کرد که به زودی شرایط برگزاری آن اعلام خواهد شد.

در ادامه این نشست دکتر رهنما رئیس دانشکده ادبیات در سخنانی کوتاه ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان نشست چنین بیان داشت: «بی‏شک قوچان نیازمند پژوهش‏های گسترده‏ای ‏است‏ چرا که این منطقه دارای پتانسیل فرهنگی فراوانی است‏ و این امر نیازمند حظور گسترده محققین در این عرصه است‏.»

دکتر محمدتقی ایمان‏پور مدیر گروه تاریخ دانشگاه فردوسی از دیگر سخنرانان نشست تاریخ محلی قوچان بود. ایشان ضمن سپاس‏گذاری از انجمن ایرانی تاریخ شعبه خراسان رضوی بابت برگزاری این نشست و تشکر از حضور دانشجویان عضو انجمن علمی تاریخ در همراهی با این گروه، ‏چنین اشاره داشت: «قوچان یکی از نقاط مهم ایران در دوره ی ایران باستان است‏ و پس از آن نیز در دوره اسلامی بر اهمیت آن افزوده شد و هم اکنون نیز این جایگاه ماندگار پابرجا است‏ و به حق پرداختند درباره ی گذشته آن کاری غنی محسوب می‏گردد.»

همچنین جلیل قصابی عضو انجمن ایرانی تاریخ و ‏دبیر علمی این نشست درباره اهمیت توجه به تاریخ‏نگاری محلی در سخنانی فرمودند: «تاریخ‏نگاری محلی به واقع از قرن 3 هجری آغاز شد و از آنجایی که در تاریخ محلی به بررسی یک نقطه اهمیت داده می‏شود و مطالعات جزیی مد نظر قرار دارد، نقشی عمده در شناسایی تاریخ ملی دارد و از انگیزه‏های اصلی در نگارش تاریخ‏ها‏ی محلی تقابل گرایش‏های بومی و محلی است‏.» وی افزود: «پژوهش‏های کنونی نشان می‏دهد که مورخان به طور معمول در گذشته ایران، تاریخ را به خاطر مخاطبین خاص خود می‏نوشته‏اند و این امر یکی از نقصان‏ها‏ی تاریخی به شمار می‏رود، اما با تاریخ‏ها‏ی محلی می‏توان به خوبی این خلاء را در تاریخِ ایران جبران نمود.

نقی لطفی، استاد تاریخ از دیگر سخنرانان افتتاحیه نشست تاریخ محلی قوچان بود. قسمت‏ها‏یی از مطالب ایشان توسط مجری همایش قرائت شد. وی در مطالبی کوتاه و انتقادی بیان داشت: «در کشورهای اروپایی حتی دورترین نقاط دارای تاریخ محلی می‏باشند، اما متأسفانه در ایران شاهد این امر هستیم که توجه به این گونه از تاریخ در‏ها‏له‏ای ‏از ابهام قرار دارد و این امر مایه تأسف برای سرزمینی با این تاریخ کهن است‏.»

دکتر صالحی‏فر شهردار قوچان هم در سخنانی به ظرفیت‏ها‏ی گردشگری در شهر قوچان پرداختند. پس از آن دکتر یوسف متولی حقیقی، پژوهشگر تاریخ محلی استان و عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد بجنورد با تأکید بر جایگاه ویژه تاریخ محلی در ایران افزود: «تاریخ محلی ابعاد مختلفی دارد و یکی از این ابعاد آن شناخت مشاهیر و رجال است که باید به نگاهی موشکافانه داشت، امری که امروزه متأسفانه کمتر مورد توجه قرار می‏گیرد. به عنوان مثال فردی به نام جعفرقلی زنگلی(1) ، شاعر برجسته قوچان، اکنون در وادی فراموشی به سر می‏برد و این رسالت تاریخ محلی است که می‏باید به این موضوع بپردازد. دکتر متولی حقیقی با بررسی سنت‏ها‏ی تاریخ‏نگاری در دیوان جعفرقلی فرمودند. ایشان به حوادث تاریخی توجه ویژه ای داشتند. و برخی از اتفاقات اواخر دوره قاجار در اشعارش منعکس شده است.

دکتر ابوالفضل حسن‏آبادی مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی از دیگر سخنرانان این نشست بود. ایشان در سخنانی پژوهش‏ها‏ی انجام شده در تاریخ محلی را بسیار اندک دانسته و بیان نمود: «معمولاً کتاب‏ها‏یی که در حوزه تاریخ‏نگاری نوشته می‏شود در حوزه شهر نگاری است و باید این دیدگاه را تغییر داد و بهتر است به محلی‏نگاری با محوریت مناطق بومی و نقاط کمتر مورد بررسی قرار گرفته توجه نمود و این امر در دستور کار مورخان قرار گیرد.

استاد محمد جابانی پژوهشگر حوزه تاریخ قوچان و مؤلف کتاب درسخنانی در ارتباط با ماهیت تاریخ محلی گفت: «تاریخ محلی دارای محدوده مشخصی است‏ و کوچکترین امور در هر شهری نیز در حوزه مطالعات تاریخ محلی قرار دارد و این امر شامل تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی می‏گردد و می‏باید با دیدی همه جانبه در این حوزه گام نهاد.»

وی همچنین افزود: «بهتر است برای نگارش تاریخ‏ها‏ی محلی افرادی اقدام کنند که خود ساکن آن نقطه یا بومی آن مکان باشند، چرا که در این صورت تمامی امور مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ حتی کوچکترین امور. از این رو تاریخ‏ها‏ی محلی دارای توانایی بالایی در زمینه اجرایی و عملیاتی شدن هستند که می‏تواند در صورت توجه مسئولین به این امر، موجبات رشد و ترقی هر منطقه و سرانجام در سطح ملی را رقم زند.»

«راهکارها و ضرورت‏ها‏ی تدوین تاریخ شفاهی ایلات و طوایف کرمانج شمال خراسان» موضوع سخنرانی غلامرضا آذری خاکستر در نشست تخصصی تاریخ محلی قوچان بود. وی با تأکید بر جایگاه مغفول مانده تاریخ محلی قوچان به اهمیت تاریخ شفاهی ایلات و طوایف کرمانج پرداخته و در این باره بیان داشت: «متأسفانه عدم انسجام منابع و پراکندگی اسناد جمع‏آوری شده در تاریخ محلی، پرداختن به این گونه از تاریخ را مبدل به کاری سخت و طاقت‏فرسا نموده است و همین امر را شاید بتوان دلیل عدم رغبت مورخان به این حوزه دانست. در تاریخ‏نگاری محلی می‏باید از نگاه‏ها‏ی غرض‏ورزانه پرهیز نمود، چرا که این امر در آثار نگارش یافته در گذشته به روشنی مشهود است و بی‏شک این امر مشکلی بسیار بزرگ در این عرصه است‏. از این رو شایسته است تا مورخان این حوزه با دیدی بی‏طرفانه و به دور از دغدغه‏ها‏ی روزمره به تاریخ‏نگاری در عرصه تاریخ محلی بپردازند.

وی با اشاره به تاریخ مهاجرت کرمانج‏ها‏ی خراسان و جمعیت ایلات و طوایف خراسان چنین گفت: «روان‏شاد سیدعلی میرنیا مؤلف کتاب ایل‏ها‏ و طایفه‏ها‏ی عشایری خراسان از 264 ایل و طایفه در خراسان یاد کرده است که 125 گروه از ایلات و طوایف اختصاص به کردهای کرمانج دارد. جمعیت کردهای کرمانج در کل خراسان یک میلیون و هفتصد هزار نفر هستند و از جمعیت هشت صد هزار نفری خراسان شمالی 37 درصد کرمانج و بقیه گروه‏ها همچون فارس‏ها‏ 29 درصد، ترک‏ها‏ 27 درصد، ‏5 درصد ترکمن‏ها‏ و 2 درصد سایر گروه‏ها و اقوام را تشکیل می‏دهند. فرهنگ و ادبیات شفاهی ایلات و طوایف کرمانج خراسان به خاطر نداشتن رسم‏الخط نوشتاری در معرض از بین رفتن است. دلایلی همچون مدرن شدن جامعه، زبان گریزی و عدم بهادادن به زبان مادری و بومی، عدم استفاده از یک رسم‏الخط خاص (لاتین یا عربی) و عدم بسترسازی‏ها‏ی آموزشی مهمترین عوامل تشدید این موضوع هستند. با توجه به مسائل یاد شده ثبت تاریخ شفاهی کرمانج‏ها‏ی شمال خراسان راهکاری مهم جهت حفظ و ثبت میراث شفاهی است.»

آخرین مقاله ارائه شده در این نشست با عنوان «سنت ورزش پهلوانی در قوچان» توسط خانم میترا نجاتی پژوهشگر تاریخ شفاهی انجام شد. اجرای موسیقی سنتی و دوتار نوازی توسط یکی از هنرمندان از دیگر برنامه‏ها‏ی نشست تخصصی تاریخ محلی قوچان بود.

در پایان این نشست، نماینده انجمن ایرانی تاریخ در خراسان رضوی از انتشار مجموعه مقالات نشست تاریخ محلی قوچان توسط این نمایندگی و با حمایت شهرداری و شورای اسلامی شهر قوچان خبر داد که این مهم تا پایان خرداد ماه اجرایی خواهد شد.

_______________________

[1]- جعفرقلی زنگلی شاعر و عارف کرمانج که از او به عنوان ملک‌الشعرای کرمانج یاد می‌شود، از طایفه زنگلانلو تیره ایل زعفرانلو در روستای گوگان چشم به جهان گشود. سال تولدش مشخص نیست همانطور که از سال وفات، محل دفن و بخش زیادی از زندگی او اطلاعی در دست نیست. از آنجایی که وی شعر می‌سرود، در یکی از اشعارش به نام فتنه سالار در خراسان وقایع را به گونه‌ای توصیف می‌کند که نشان می‌‌دهد خود او شاهد وقایع بوده است ‏)مذاکرات روز ۳ شنبه ۳ رجب مجلس شورای ملی در رابطه با اسرای ایل باشکانلوی قوچان) در می‌‌یابیم جعفرقلی در فاصله سال‏ها‏ی 1229 تا 1266ش شعر می‌‌سروده است. چنان که از اشعارش بر می‌آید به چهار زبان احاطه داشته است. وی در اوایل جوانی عاشق دختری به نام «ملواری» می‌شود که نام او را در بسیاری از اشعارش آورده است. این ‏عشق ‏مسیر زندگی او را عوض می‌کند. جعفرقلی علاوه بر هنر شاعری، که بنا به گفته او هنر اصلی‏اش است، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آهنگ دوتار زمزمه می‌کرده است. او با تخلص‏ها‏ی گوناگون مانند جعفرقلی، جعفر، جعفرقلی بیچاره، جعفرقلی عندلیب، جعفرقلی مختار، جعفرقلی زنگلی و کرد را برای خود اختیار کرده است. از جعفرقلی دیوان اشعاری به جای مانده است که به کوشش کلیم‌الله توحدی و احمد عضدی با عنوان «دیوان عرفانی جعفر قلی رنگلی، ملک شعرای کرمانج» منتشر شده است.

http://hamshahrionline.ir/details/167626

غلامرضا آذری خاکستر