اسناد ساواک، امکان تهیه روزشماری از وقایع را فراهم می‌کند

ششمین نشست از مجموعه نشست‌های «پنجاهمین سال آغاز نهضت امام خمینی (ره)» در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.

به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، این نشست چهارشنبه 28 فروردین ماه و با حضور دکتر اسحق صلاحی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و جمعی از مورخان، متخصصان و علاقه مندان برگزار شد و هدایت الله بهبودی، روزنامه نگار و تاریخ نگار انقلاب اسلامی به بررسی نقش و اهمیت اسناد ساواک در شناخت تاریخ انقلاب اسلامی پرداخت.

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران گزارش داده که در این نشست هدایت الله بهبودی طی سخنانی به تعریف اسناد ساواک پرداخت و اظهار داشت: آنچه که به عنوان «اسناد ساواک» در کشور ما معروف شده است، فعالیتی است که مرکز بررسی اسناد تاریخی وابسته به وزارت اطلاعات از اواسط دهه 1370 با گشایش بایگانی سازمان اطلاعات و امنیت کشور شاهنشاهی(ساواک) آغاز کرد و این کار همچنان ادامه دارد. البته انتشار این اسناد خودش داستانی دارد، زیرا ابتدا با مخالفتهایی رو به رو بود و در نهایت به این نتیجه رسیدند که این کار می‌تواند مفید باشد و بخش‌هایی از تاریخ ایران را روشن کند. از جمله کارهای این انتشارات کتاب 25 جلدی اسناد ساواک بود که توانستم اسناد را از اول آبان 1356 تا 23 بهمن 57 را در آنها تدوین کنم. البته نتایج حاصل از کارها نسبی است و نمی‌توانم بگویم تمام نتایج قطعی است.

وی با بیان اینکه در یک دسته بندی غیرعلمی می‌توانیم سه مرکز عمده که اسناد را به دست محققین می‌رسانند را نام ببریم، افزود: یک گروه، اسناد دیپلماسی و سیاسی ایران در دویست سال اخیر است که وزارت خارجه آنها را منتشر می کند، دوم مرکز آرشیو ملی ایران است و بخش بعدی اسناد امنیتی است که در دست وزارت اطلاعات بوده و با شیوه خاص خود منتشر می‌کند. بخش‌های دیگر مانند اسناد نظامی(در اختیار ارتش) و اسناد قضایی همچنان در اختیار محققان قرار نگرفته است.

بهبودی یادآور شد: من سراغ ندارم کشوری را که حتی بعد از تحولات بزرگ اجتماعی مانند انقلاب، اقدام به انتشار اسناد امنیتی دوران گذشته کرده باشد. همین کار بی سابقه ناخودآگاه سوالاتی را ایجاد کرده است که انسان گاهی از شنیدن آنها تعجب می‌کند. مثلا می‌گویند از کجا معلوم این اسناد همان زمان برای انتشار تهیه نشده باشد! در حالی که آن اسناد برای اقدام تهیه شده بود و نه انتشار.

وی در تشریح انواع مختلف اسناد ساواک گفت: آنچه که ما تحت عنوان «اسناد ساواک» یاد می‌کنیم، یک دسته‌شان «بولتن» هستند که تک برگی یا چند برگی هستند و شامل اخبار از یک فرد یا جریان بوده و بعد از پرداخت و حروفچینی برای اشخاص مختلف مانند شاه و نخست وزیر فرستاده می‌شد. دسته بعدی «تلفنگرام‌ها» هستند؛ این اسناد وقتی تولید می‌شدند که حادثه‌ای باید سریعا به مرکز گزارش می‌شد و از طریق تلفن یا تلگراف گزارش می‌شد که سری و گاهی محرمانه بودند. دسته بعدی اسناد که حجم عمده اسناد ساواک را شامل می‌شود، «گزارش خبر» است که منبع رسمی ساواک (دارای یک شماره) یا منبع افتخاری یا منبعی که به اجبار وادار به کسب خبر شده بود، آن را تهیه می کرد. این اخبار به صورت شفاهی یا کتبی به ساواک آورده می‌شد و مورد استفاده قرار می‌گرفت. دسته چهارم اسناد، «نامه‌ها»ست که شعب ساواک در نقاط مختلف کشور برای هم می فرستادند. بخش پنجم اسناد، «کشفیات» است که از طریق ماموران تجسس در پست و... کتب و مجلات، اعلامیه‌ها، اطلاعیه‌ها، کاریکاتورها، نوارهای صوتی، پوستر، بریده جراید و... مورد بررسی قرار می‌گرفتند. نوع آخر اسناد هم «بازجویی‌ها» بود و قطعا از اسناد مورد توجه ساواک محسوب می‌شود.

بهبودی ادامه داد: ما لابه‌لای اسناد ساواک، اسناد شهربانی را هم می‌بینیم، زیرا ساواک در همه شهرها شعبه نداشت و دسته دیگر هم اسناد اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران است و اولین بار در اسناد سال 1357 آنها را دیدم. زیرا وقتی در شهرها حکومت نظامی برپا شد باید گزارش تهیه می‌شد که از ستاد بزرگ ارتشتاران به ساواک داده می‌شد. دسته دیگر اسناد بیرون از ساواک، اسناد ژاندارمری بود. این اسناد عمدتا از روستاها یا نقاط مرزی بود. در انتها هم اسناد دفتر ویژه اطلاعات است که حسین فردوست مسئول آنها بود.

این پژوهشگر تاریخ در خصوص کاربرد و فایده این اسناد برای محققان اظهار داشت: اولین کاربرد این اسناد، امکان تهیه یک روزشمار از وقایع تاریخی است، استفاده بعدی زندگی نامه نویسی است، زیرا ساواک برای همه افراد جز شخص محمدرضا پهلوی پرونده دارد و این پرونده فقط شامل مخالفین نیست. استفاده دیگر این است که تاریخ عمومی کشور را نیز می‌توان با تکیه بر این اسناد نوشت و مثلا برای نگارش تاریخ نهضت 15 خرداد، این اسناد مناسب است. همچنین می توان تاریخ محلی(مانند یزد، اصفهان و...) و تاریخ منطقه‌ای را هم می توان نگاشت. زیرا ساواک در کشورهای مختلف منطقه ایستگاه اطلاعاتی داشته است و آنها دائما اطلاعات ذی قیمتی را تهیه می‌کردند و ضمن آنکه با سایر سازمان‌های اطلاعاتی(مانند اسرائیل) بده و بستان اطلاعاتی داشتند. حتی برای جامعه شناسی انقلاب هم می‌توان از این اسناد استفاده کرد که در این صورت، بر خلاف روش رایج تا امروز، تاریخ از پایین به بالا نوشته خواهد شد.

وی در پایان سخنان خود به پرسش‌های حضار پاسخ داد.