نهمین کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس برگزار شد

به گزارش سایت تاریخ شفاهی،‌ نهمین کارگاه تاریخ شفاهی دفاع مقدس،  دوم مرداد 1390،  با حضور جمعی از محققان و نویسندگان این حوزه و به همت پژوهشگاه علوم و معارف دفاع‌مقدس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی در ساختمان گنجینه اسناد سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران در دو نوبت صبح و عصر برگزار شد.
سرهنگ کاظم فرامرزی، رییس مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع مقدس در آغاز برگزاری این همایش با اشاره به اینکه به دلیل وقوع ناگهانی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و نبود آمادگی برای ثبت وقایع آن روزها، از رویداد‌های جنگ، اسناد محدودی گردآمده است، اظهار داشت: "بیش از آنکه اسناد مکتوبی درباره روز‌های جنگ تحمیلی داشته باشیم، افرادی را داریم که شاهدان عینی و اقعی بودند و حرف‌های ناگفته بسیاری در دل خود دارند. که همه آن حرف‌ها و خاطرات می‌تواند بستری برای تولید اسناد موثق برای تاریخ کشورمان باشد."
رییس مرکز ملی اسناد و کتابخانه دفاع مقدس با تأکید بر لزوم استخراج و واکاوی خاطرات شاهدان عینی جنگ خاطرنشان کرد: "با گذشت بیش از دو دهه از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، آیینه تمام نمایی از وضعیت اسناد و تاریخ شفاهی جنگ در دسترس داریم که با توجه به کارنامه موجود باید تلاش بیشتری را صرف بهره‌وری از این منابع کنیم." 

فرامرزی با تبیین تهدیدات و آسیب‌های موجود در امر نگارش تاریخ شفاهی تأکید کرد: "فراموش شدن حوادث دوران جنگ توسط شاهدان عینی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های متولیان حوزه اسناد دفاع مقدس ‌است. ما در تنگنای زمانی قرار داریم و به همین سبب باید این میراث ملی را در کمترین زمان ممکن به ثبت برسانیم."

فرامرزی از برگزاری همایش پژوهشی اسناد دفاع مقدس در شهریور سال گذشته یاد کرد و افزود: "دستاوردهای آن همایش باعث شد که برای رفع دغدغه‌های یاد شده رویکرد تازه‌ای در پیش گیریم و با گرایش به شکل کاربردی و آموزشی تاریخ شفاهی، تمام تلاش خود را برای آموزش چگونگی استفاده از تاریخ شفاهی برای دوران دفاع مقدس به کار گیریم.  تاکنون کارگاه‌های آموزش تاریخ شفاهی دفاع مقدس در هشت استان کرمان، خراسان رضوی، تبریز، فارس، خوزستان، سمنان، رشت و خراسان جنوبی برگزار شده‌اند و امروز نهمین دوره این همایش به منظور تحقق چهار هدف برگزار می‌شود."
کاظم فرامرزی، روش ضبط مصاحبه در حوزه تاریخ شفاهی دفاع مقدس را نه سهل و نه دشوار ارزیابی کرد و گفت: "سخت‌گیری و آسان‌گرفتن این کار باعث ضرر رسیدن به روند ثبت خاطرات می‌شود و از غنا و عمق مصاحبه‌ها می‌کاهد. ورود مصاحبه‌گر با معرفت تاریخی به عرصه ضبط مصاحبه، کم کردن فاصله بین صاحبان قلم و صاحب‌نظران این عرصه، تقویت ظرفیت‌های استانی و ایجاد باور جمعی در نویسندگان از جمله اهداف ما در برگزاری کارگاه‌های آموزش تاریخ شفاهی دفاع مقدس اند. این کارگاه‌ها بعد از ماه مبارک رمضان و هر هفته در یک استان برگزار خواهند شد."

در ادامه نهمین کارگاه تاریخ شفاهی دفاع مقدس، اسحاق صلاحی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران، قدمت تاریخ شفاهی در خارج از کشور را از زمان جنگ جهانی دوم دانست و اظهار داشت: "تاریخ شفاهی در ایران همزاد انقلاب اسلامی و یک روش علمی است که در دوران قبل از انقلاب بسیار ضعیف بوده ‌است  و امروز با پیشرفت هایی که در حوزه تاریخ شفاهی ایجاد شده، باید بیش از پیش در جمع‌آوری اسناد تاریخی از آن بهره برد. مصاحبه تنها ابزار اصلی ثبت رویداد های مهم در تاریخ شفاهی است. به این ترتیب داشتن اطلاعات عمیق و دقیق و تسلط بر مهارت‌ها و فنون مصاحبه در آن بسیار اهمیت دارد.
رییس سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی، از استقبال مردم از کتاب‌هایی مانند «دا»، «بابا نظر» و «خاک‌های نرم کوشک» یاد کرد و اظهار داشت: "جنبه‌های ارزشی و الهی دفاع مقدس در روش‌های ثبت مصاحبه در جذب مخاطب اهمیت بیشتری دارد. اگر امروز برای دفاع مقدس قلم نزنیم دیگران با اهداف شوم خود برای ما الگوسازی خواهند کرد. سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی برای همکاری در زمینه آموزش چگونگی ثبت و ضبط در تاریخ شفاهی و نگهداری اسناد دفاع مقدس آمادگی خود را اعلام می‌کند."

در بخش دوم از نهمین کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس علی فروزفر، استاد دانشگاه درباره فنون مصاحبه،  حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری درباره چگونگی ثبت وضبط مصاحبه در تاریخ‌شفاهی دفاع‌مقدس و سیده اعظم حسینی، نویسنده کتاب «دا» درباره چگونگی آغاز تا پایان گردآوری خاطرات سیده زهرا حسینی، در ساختمان گنجینه اسناد سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران صحبت کردند.
سیده اعظم حسینی درباره شرح تدوین کتاب «دا»، اظهار داشت: "من قبل از ورود به واحد زنان دفتر ادبیات و هنر مقاومت، معلم بودم و کتاب‌های حوزه‌هنری را برای دانش‌آموزان در کلاس می‌خواندم. اما کمبودها و نقص‌هایی در آن‌ها دیده می‌شد که با مطالعه دیگر آثار، سعی می‌کردم به پرسش های دانش‌آموزان پاسخ دهم.  ناخودآگاه این موضوع به ذهنم رسید که در زمان ثبت مصاحبه و نگارش کتاب نباید سوالی برای مخاطب باقی بماند. زمانی که واحد زنان دفتر ادبیات و هنر مقاومت در مرداد ماه سال 1379 تشکیل شد، مصاحبه با سیده زهرا حسینی به من پیشنها شد و گفت‌وگو با وی را از اردیبهشت ماه 1380 آغاز کردم."
این نویسنده با تاکید بر لزوم آمادگی ذهنی مصاحبه‌شونده و آشنایی مصاحبه‌گر ‌با موضوع، خاطرنشان کرد: این ویژگی در عمق‌بخشی به بیان خاطرات کمک خواهد کرد. چون راوی نمی‌داند که از او چه می‌خواهیم، چه باید بگوید و چگونه باید خاطرات خود را بیان کند. در جریان جمع‌آوری خاطرات خانم سیده زهرا حسینی سفر‌های متعددی به خرمشهر داشتم. زمان مصاحبه با سیده زهرا حسینی تمام تلاش خود را برای نگارش اثری شفاف به کار گرفتم تا دانش‌آموزانی که خود را نسل سوخته جنگ می‌دانستند، متوجه باشند که چه گذشته پر افتخاری داشتند."
نویسنده کتاب «دا» بر لزوم روشن کردن ذهن مصاحبه شونده درباره سبک گفت‌وگو در تاریخ‌شفاهی تاکید کرد و افزود: "سیده زهرا حسینی، راوی کتاب «دا» تصور می‌کرد که یک مصاحبه مطبوعاتی خواهیم داشت. اما حدود 30 ساعت با هم گفت‌وگو کردیم و حاصل آن حدود 350 صفحه شد. پس از مطالعه آن توسط علیرضا کمری، پژوهشگر تاریخ و ادبیات دفاع مقدس، به نقاط ضعف و خلاءهای آن پی بردیم و وی خواستار حذف بخش‌هایی از کتاب بود. اما من مخالفت می‌کردم. درست است که متصل نبودن پرسش‌ها و رعایت نکردن نظم زمانی، از آسیب‌های تاریخ‌شفاهی‌اند، اما خلاءهای تاریخ‌شفاهی را، نباید با مطالب خلاف واقع پُر کرد."
سیده اعظم حسینی در ادامه، از مشاوره برخی صاحب‌نظران حوزه ادبیات دفاع‌مقدس در سیر تدوین کتاب «دا» یاد کرد و گفت: "برای رفع نواقص کتاب، نیازمند انجام گفت‌وگوهای تکمیلی بودیم. اما به دلیل وضعیت جسمی سیده زهرا حسینی (راوی)، دست نگه داشتیم و در این فاصله، چند کتاب با حجم کم مانند «عروس جنوب» نوشته شمسی خسروی و درباره خاطرات سیده زهرا حسینی به چاپ رسیدند.
وی اضافه کرد: از تیر ماه سال 1384 تا مهر ماه سال 1385، حدود 5 ماه با سیده زهرا حسینی گفت‌وگوهای تکمیلی را ضبط کردم. اما فضای رابطه ما مانند گذشته نبود و مانند دو دوست و خواهر با هم برخورد می‌کردیم."
حسینی با اشاره به نقدهای وارد شده به کتاب «دا» مانند رمان شدن آن، اشاره کرد و اظهار داشت: "هیچ‌گاه، خواندنی‌تر شدن کتاب «دا» را به استناد آن ترجیح ندادم و پُررنگ بودن صحنه‌پردازی بخش‌هایی از کتاب، به دلیل ضرورت یا اوج گرفتن موضوع در کتاب بوده است. از همکاری مرکز پژوهش‌های دفاع‌مقدس نیروی زمینی ارتش، در زمینه استفاده از اسناد منتشر نشده در مجموعه کتاب‌های «تقویم تاریخ دفاع‌مقدس»، در سیر نگارش کتاب «دا» تقدیر و تشکر می‌کنم."

در بخش پایانی نهمین کارگاه تاریخ شفاهی دفاع‌مقدس سیده اعظم حسینی، علیرضا کمری، سعید فخرزاده و نادر ادیبی، رییس اداره حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس استان البرز، به پرسش های حاضران درباره مباحث مربوط به تاریخ‌نگاری و تاریخ‌شفاهی دفاع‌مقدس پاسخ دادند.

گزارش: فاطمه نوروند