شماره 164 «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا»

میراث تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک بررسی شد

شماره 164 «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا» با رویکرد «تاریخ ایدئولوژی» به کوشش موسسه خانه کتاب منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان تاریخ ایران قرار گرفت. این ماهنامه تخصصی در این شماره به چیستی تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک پرداخته است.

دکتر داریوش رحمانیان، استادیار دانشگاه تهران در سرسخن این ماهنامه با عنوان «تخت پروکرست» نوشته است: اگر ایدئولوژی را به مثابه مرام و آیین در نظر آوریم، ایدئولوژی‌هایی نظیر لیبرالیسم، سوسیالیسم، ناسیونالیسم، فاشیسم، نازیسم، مارکسیسم و... هر یک با تاریخ به مثابه جریان و رویداد و با تاریخ به مثابه گزارش و پژوهش، پیوند و رابطه ویژه‌ای دارند و کارنامه هر یک در زمینه تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری نیز به طور ویژه قابل سنجش و بررسی است.

در بخش گفت‌وگو «نسبت‌های تاریخ و ایدئولوژی» در گفت‌وگو با دکتر سیمین فصیحی، استادیار دانشگاه الزهرا (س) و علیرضا کمری، پژوهشگر تاریخ مطرح شده است. فصیحی معتقد است که ایدئولوژی از جمله واژه‌هایی است که باید از تعریف آن ابهام‌زدایی شود، چون یک تعریف غلط مصطلح از آن رایج شده و یک اجماع همگانی روی این واژه و مفهومش در ایران و در خارج شکل گرفته که اگر به خاستگاه تاریخی آن بازگردیم دقیقا خلاف آن چیزی است که امروز می‌بینیم.

کمری نیز می‌گوید: همه ما در فضای ایدئولوژی تنفس می‌کنیم، بدانیم یا ندانیم، بخواهیم یا نخواهیم، منتزع از ایدئولوژی نیستیم، به همین دلیل تعریف ایدئولوژی به خودی خود ذیل تأثیر و بلکه تصرف ایدئولوژی ممکن می‌شود. ایدئولوژیک بودن تعریف ایدئولوژی، پدیداری است که مصادیقش را می‌توان در طیف‌های متنوع اهل اندیشه ملاحظه کرد.

در بخش نظرگاه، «چیستی تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک» نوشته دکتر ناصر صدقی و عارف نریمانی، «اسطوره و تاریخ‌نگاری» اثر سعید عابدپور، «تاریخ‌نگاری فایده‌گرایانه و ایدئولوژیک» اثر سید رضا وسمه‌گر، «ایدئولوژی؛ مورخ و تاریخ» نوشته رحیم شبانه، «تاریخ به مثابه گزارش اخلاقی؛ ایدئولوژی و مسوولیت‌های اخلاقی خاطره» اثر توماس کورتنی با برگردان حسین حاتمی بررسی شده‌اند.

سعید عابدپور در نوشته‌ای با نام «اسطوره و تاریخ‌نگاری» می‌گوید: از زمان پیدایش علم تاریخ‌نگاری، کوشش مورخان بر ایجاد خط فاصله با اسطوره و نمایش مغاریت علم تاریخ با اسطوره است. هدف علم تاریخ برداشتن پرده اسطوره و ناآگاهی از وقایع گذشته و پرداختن به واقعیت تاریخی توصیف می‌شود. این مسأله همواره امکان‌پذیر و آسان نیست. علم تاریخ نتوانسته و نمی‌تواند به بسیاری از سوالات انسان پاسخ دهد و حتی گاهی به نظر می‌رسد، لازم نیست پاسخگوی همه سوالات باشد، اسطوره کماکان در تمامی ابعاد زندگی انسانی حضور دارد و در مطالعه تاریخ، حضور اسطوره اجتناب‌ناپذیر است.

«زیان کسان از پی سود خویش» نوشته مریم دارابی، «راز پایداری ایران» اثر زهیر صیامیان گرجی، «مشروطه؛ روایتی ناتمام» اثر محمد حسن‌نیا، «چالش پایدار» نوشته داوود باوفا و رضا صفری، «ایران در جنگ بزرگ» اثر علی سلطانی شایان، «کارگزاران شیعی امامی در دستگاه خلافت عباسی» اثر سجاد جمشیدیان و «احزاب ایرانی» نوشته حمید اشرفی خیرآبادی از بخش‌های کنکاش ماهنامه تخصصی کتاب ماه تاریخ و جغرافیاست.

در بخش بازتاب هم مطالب «تبریز، سنگر مشروطیت» اثر نادر پروانه، «رویاها و کابوس‌ها» نوشته مرضیه سلیمانی، «بازیگران آسیای میانه» اثر وحیده بصیری، «نامه مازندران» به قلم صباح خسروی‌زاده، «نبرد ورشو» نوشته داوود حقی دانالو و «فراز و فرود یک حزب» اثر محبوبه خلیلی آمده‌اند.

«روح علمی و محدویت‌های مسلکی» نوشته سید مسعود رضوی در بخش تاریخ‌نگاران ارایه شده‌ است و در بخش پرتوهای تلاش نیز «گونه‌های مشروطه‌خواهی» نوشته صغری یاریقلی، «رویارویی ایران و آمریکا» اثر زینب امیدیان، «سیستان معاصر» اثر محرم قلی‌زاده، «روایت انگلیسی خلیج فارس» نوشته مریم شاه‌حسینی آمده است.

همین ماه، کوتاه از تاریخ، رهاورد دیگران، پیشخوان تاریخ و چکیده انگلیسی نیز پایان‌بخش این ماهنامه تخصصی است. شماره 164 کتاب ماه تاریخ و جغرافیا به سردبیری حبیب‌الله اسماعیلی همراه لوح فشرده فهرست کتاب‌های منتشر شده آذر 90 با بهای 1200 تومان به کوشش موسسه خانه کتاب به چاپ رسیده است.