قهرمانان در تاریخ (Heroes)

الهام فتحی

پل جانسن از نویسندگان معاصری است که در زمینة ‌مسائل تاریخی و اجتماعی مقالات و کتابهایش شناخته شده است. اساساَ روزنامه‌نگار بوده و مدتها سردبیری هفته‌نامة معتبر نیواستیتسمن را در عهده داشته است.
پل جانس کتابهای متعددی منتشر کرده که می‌توان به تولد جهان مدرن و زمانه نو و روشنفکران اشاره کرد.
پل جانسن در «تولد جهان مدرن» به حوادثی که تحولات جهان مدرن را به وجود آورد می‌پردازد. و در «زمانه نو» به برخی از جنبه‌های تاریخ قرن بیستم اشاره می‌کند.
جانسن در زبان فارسی به کتاب «روشنفکران» معرفی شد که بسیار بحث‌انگیز بود. در این کتاب زندگی: «ژان ژاک روسو، کارل مارکس، هنریک ایبسن، لئو تولستوی، ارنست همینگوی، برتولت برشت، برتراندراسل، ژان پل سارتر، ادموند ویلسون، لیلیا هلمن و...» پرداخته است.
پل جانسن در کتاب روشنفکران به نوع خاصی از روشنفکران می‌پردازد و پرده از زندگی و عقاید آنها نسبت به مسایل ساده و پیچیده برمی‌دارد. جانسن با تشریح دقیق روحیات و زندگی خصوصی پاره‌ای از روشنفکران نشان می‌دهد که روشنفکران چگونه می‌توانند بیش از سایر افراد بشری گرفتار ضعف‌ها و توهم‌های انسانی باشند!
پل جانسن در کتاب قهرمانان به موضوع قهرمان‌پروری در تاریخ می‌پردازد و به برخی از زنان و مردانی که در طی قرون و اعصار در تاریخ نقش ایفا کردند می‌پردازد. زنان و مردانی که نه تنها در حوزة‌ تاریخی و فرهنگی زادگاه خود بلکه در عرصه جهانی تأثیرگذار بودند.
در مقدمه کتاب در تعریف «قهرمان کیست؟» می‌خوانیم: «در منطقه کویری غرب مصر که فاصله طولانی با نزدیکترین جاده دارد به تک مقابر سنگی برمی‌خوریم که در اثر وزش باد فرسایش پیدا کرده‌اند. قدمت این مقابر به سه تا چهار هزار سال می‌رسد و شاهدی است بر احترام آن مردگان که این مقابر را برایشان ساخته و برافراشتند. ممکن است گذشت قرن‌ها و عوامل طبیعی نام آنان را از روی سنگ‌ها کمرنگ کرده یا زدوده باشد ولی نوعی تقدس هنوز در این مقابر حفظ شده است.
دکتر پل جانسن در کتاب «سفری به جزایر غربی» داستان سفر خود به لونا را به تصویر کشیده است. به ویژه قبرستانی را توصیف می‌کند که معتقد است به شاهان اسکاتلندی و مشاهیر آن عصر تعلق داشته است. این قبرستان نویسنده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. و می‌نویسد: «نمی‌دانم چه کسانی در اعماق این مقابر به خاک سپرده شده‌اند. با مشاهده انبوه قبرها این حدس را می‌زند که بدون شک مردگان این مقابر تصور نمی‌کردند که به این زودی از خاطره بروند.»
من نیز به لونا سفر کردم و همچون دکتر جانسن دربارة مقابر این بزرگان گمنام اندیشه کردم. اصولاً چنین اماکنی ذهن را تحریک می‌کند و از جمله به سرنوشت بشر اندیشیدم. چنین مقابری را در یونان هم دیدم، که برخی از آنها به دوران پیش از زندگی یونانی‌ها در این سرزمین بازمی‌گردد. هومر با افتخار و تحسین از اینان یاد می‌کند و در تعریف «قهرمان» می‌نویسد که قهرمان کسی است که دارای قدرت فوق بشری، شجاعت و توانایی بی‌نظیر بوده و مورد توجه رب‌النوع قرار داشته و واسطه بین انسان و خدایان بوده است.
مقابر پادشاهان همیشه برایم جذاب و دیدنی بوده است: مقبرة چهارمین سلسله فرعونها و یا مزار امپراتور روم باستان در کلیسای جامع پالرمو یا مقبرة هنری ششم. اجساد پادشاهان فرانسه روزگاری با دقت بسیار در صومعه پادشاهی سنت دونی به خاک سپرده می‌شد. البته قلب آنها به طور جداگانه در محفظه شیشه‌ای نگاه داشته می‌شد. در جریان انقلاب فرانسه این قبرها مورد بی‌حرمتی قرار گرفت. اشیاء ‌ارزشمند آنها فروخته شد و بسیاری مورد دستبرد قرار گرفت. قلب خشکیدة لویی شانزدهم به «سانتن هارکوت فرستاده شده و یک استاد کمبریج با بی‌حرمتی آنرا بلعید. پادشاهان انگلستان در «وست مینستر» وضعیت بهتری داشتند هنوز بازمانده سازنده‌اش شاه ادوارد و بسیاری دیگر از اخلاف دست نخورده خوابیده‌اند. در این صومعه مردم عادی در کنار پادشاهان به خاک سپرده شده‌اند. سراسر سنگ‌هایی که نام‌های دریاسالاران و ژنرالها به خود دارد. از زمان شولر مرسوم شد که شاعران و نویسندگان را نیز در گوشه‌ایی از این مقابر به خاک می‌سپردند.
اما کسانی که دو «وست مینستر» آرمیده‌اند الزاماً مسیحی نیستند. حتی چارلز داروین که به شک و تردید در بسیاری از اعتقادات شهرت داشت در آنجا آرمیده است.
در پاریس کلیسای قدیمی سنت زنویو روحانی شهر به دست کلاویس ساخته شد و لویی هشتم آن را بازسازی کرد. در سال 1791 انقلابیون این مکان را به آرامگاه قهرمانان غیرمذهبی تغییر دادند و نام آنرا «پانتئون» گذاشتند. این کلیسا در سال 1885 مجدداً به صورت مکانی مقدس بازسازی شد. در قرن نوزدهم زمانی به عنوان کلیسا و زمانی دیگر به عنوان معبد کاربرد داشت.
در سال 1885 این کلسیا دوباره تقدس خود را از دست داد. جسد ویکتور هوگو در آنجا به خاک سپرده شد و در سالهای بعد بیشتر بزرگان فرانسه در آنجا به خاک سپرده است در واقع «پانتئون» یک آرامگاه است که به صورت یک سمساری کهنه از مردگان به شمار می‌آید که این آنها اهمیتی ندارد.
آنچه که پل جانسن در کتاب «قهرمانان» مورد بحث قرار داده است مجموعه کوچکی از قهرمانان زن و مرد است که هنوز شگفتی برانگیزند یا احترام دارند و یا گاهی موجب ترحم هستند. در انتخاب «قهرمانان» زنان جایگاه بالاتری دارند. البته به دلیل وفاداری و شهرتشان بلکه منش‌های قهرمانانه آنان و اقبال عمومی مردم مورد نظر جانسن بوده است.
کتاب قهرمانان از جمله به مباحثی:
قهرمان کیست؟ ـ نماد قهرمانان ـ قهرمان‌گرایی در عصر روشنگری‌ ـ قهرمان‌گرایی به مسلخ برده شده و آیا قهرمان‌گرایی برای آینده باقی می‌ماند. می‌پردازد.