وضعیت آموزش و بازتاب فعالیت های انجمن اسلامی دانشجویان مسلمان در پونای هند

حسین روحانی صدر

چکیده:

 شبه قاره هند پس از حضور کمپانی هند شرقی یکی از مراکز نفوذ و استیلای همه جانبه بریتانیای کبیر مراکز آموزش عالی نوین منطبق با پیشرفت های روز دنیا را به خود می بیند از این رو ایرانیان مشتاق به تحصیل از اواسط دوره قاجار به علت ارزانی و اشتراکات مذهبی و زبانی از آن استقبال نمودند این استقبال در آخرین دهه های نزدیک به انقلاب 1357 افزایش چشمگیری یافت و در حاشیه تحصیل، ایرانیان به ترویج اندیشه های خود و یا گرایش به برخی گروههای فکری متمایل گردیده از این رو یک نظام آموزشی و فرهنگی موازی با تحصیل در تشکل های ویژه خود به وجود آوردند. در این جا یکی از آن تشکل ها انجمن اسلامی پونا از سال 1360 تا1354  خورشیدی را بررسی و در آن پاسخ هایی را در توجیح تشکیل و اجرای برخی دورههای آموزشی از زبان اعضا ارائه خواهیم نمود. 

 روش کار در این پژوهش میدانی و تحلیل محتوا خواهد بود.

کلید واژه:

آموزش نظامی

حزب جمهوری اسلامی

کلاس های عقیدتی

کنفرانس ها و نشست های عملی

مجله قیام

روزنامه فریاد

سوال های تحقیق:

شیوه ارتباط با مساجد

روابط انجمن اسلامی پونا با انجمن های اسلامی در شبه قاره هند، اروپا وامریکا

شیوه انتقال محصولات آموزشی و فرهنگی از ایران به پونا

نوع اختلاف در دانشجویان انجمن اسلامی

راه های تامین هزینه های آموزشی در انجمن

مقدمه

از آن زمان که خواندن و نوشتن بیاد دادن و یاد گرفتن را بشر به تجربه آموخت در سرنوشت خود و آیندگانش تاثیرگذار گردید. لذا شیوههای آموزشی و تبادل استاد و دانشجو، به طور رسمی و غیر رسمی در سرنوشت علمی جوامع نقشی جدی ایفا نمود.

لذا روشن می گردد که تاریخ آموزش از دو اصل کلی جریان و پیوستگی امور حاصل گردیده است و انتقال آن از یک نسل به نسل دیگر غیر قابل اجبناب می باشد زیرا پیشرفت و تعالی و نیک و بد مسائل آموزشی و فرهنگی امروز، با تازیخ گذشته عجین و همراه است و هویت هر فرد و جامعه در گرو گذشته تاریخ تعلیم و تعلم آن است.بنابراین گذشته از اهمیت تاریخ مراکز آموزشی در عصر حاضر ، شناخت روش های تحقیقی آن نیز مهم و قابل توجه است .بدین معنی که محصول تحت تاثیر جه عواملی  پرورش یافته.....

روابط دیرینه ایران و هند

شبه قاره هند برای مردم ایران نامی آشناست و روابط ما با آن نیز به گذشته دور بر می گردد. این کشور از لحاظ وسعت هفتمین کشور روی کره زمین به حساب می آید مساحت کل آن بالغ بر3287263 کیلو متر مربع است.

هندوستان پیش از آن که مرزهای سیاسی آن را به سه کشور امروزه هند، پاکستان و بنگلادش تجزیه کند شبه قاره پهناوری بود که کهن ترین تمدن باستانی آن را در دل دره سند کشف کرده اند. بنابراین شبه قاره هند و فلات قاره ایران یک روابط عمیقی را از گذشته باستان با خود به همراه دارند مشترکات فرهنگی بین اقوام ایران و هندباستان و وجود بعضی عناصر سنتی، دینی و تاریخی و سیاسی از عوامل عمده حضور زرتشتیان ایرانی به هند به شمار می رود. بنابراین شبه قاره هند و فلات قاره ایران یک روابط عمیقی را از گذشته باستان با خود به همراه دارندو پس از تسلط کامل امپراطوری هخامنشی در فلات قاره ایران آنان توانستند دره سند و پنجاب را استان بیستم خود اعلام کنند. روابط فرهنگی میان ایران و هند پیوسته رو به گسترش و فزونی بوده و هر دو کشور از قدیم ترین ایام به این مناسبات معنوی ارزش و اعتبار خاصی قائل گردیده اند. پس از تسلط کامل امپراطوری هخامنشی در فلات قاره ایران آنان توانستند دره سند و پنجاب را استان بیستم خود اعلام کنند.

مشترکات فرهنگی بین اقوام ایران و هندباستان و وجود بعضی عناصر سنتی، دینی و تاریخی و سیاسی از عوامل عمده مهاجرت زرتشتیان ایرانی به هند به شمار می رود. روابط فرهنگی میان ایران و هند پیوسته رو به گسترش و فزونی بوده و هر دو کشور از قدیم ترین ایام به این مناسبات معنوی ارزش و اعتبار خاصی قائل گردیده اند.

بعد از هخامنشیان اول سرداری که به تسخیر هندوستان اقدام نمود اسکندر پسر فیلقوس مقدونی که پس از غلبه بر ایران، از راه سیستان به هندوستان راه یافت و البته این منطقه در دو دوره اشکانیان و ساسانیان نیز از حملات و نفوذ این دو امپراطوری نیز مصون نماند.

اسلام بوسیله ایرانیان در سرزمین هند گسترش یافت و نخستین بار گروهی از اهالی فارس دین مبین اسلام را در هند رواج دادند .در سال 398 هجری قمری محمود غزنوی با لشکری انبوه روانه هندوستان گردید و قسمت هایی از هند را در تصرف خویش درآورد وبا لشکرکشی های بعدی خود سبب نفوذ و رواج زبان و شعر و ادب فارسی در هندوستان گردید. در دوران اسلامی بسیاری از هندیان و مهارجه ها مسلمان شیعی بودند.

وبا سقوط خلافت بغداد و حضور غوریان و مغولان هند به یک امنیت و آرامش نسبی دست یافت و زبان و ادب فارسی در آن سامان به صورت رسمی به کار گرفته شد. متاسفانه حمله نادر به هند و حکومت دویست ساله کمپانی هند شرقی موجب دگرگونی نظام فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی هند شد. با همه این احوالات و دگرگونی ها روابط ایران و هند همچنان به قوت خود باقی ماند. در طول این دوران امپراطوری بریتانیا نظام آموزشی هند را منطبق با خود گرداند و این تحول تدریجی آموزشی و توسعه علوم و فنون در موسسات گوناگون ایرانیان را راغب به تحصیل در آن کشور ساخت.از این رو ایرانیان دانشجو و ساکن آن دیار به تدریج با یکدیگر همفکر شدند و چون چاپ و نشر نیز در هند شیوع بیشتری داشت روزنامه ای مانند حبل المتین به سهولت منتشر گردید. بعد از مدتی بندر بمبئی محل استقرار علاقمندان به تحصیل در هند شد. آنان پس از چندی با آموزش های انجمن ها و تشکل های مخالف حاکمیت بریتانیا بر هند آشنا شدند چرا که تلاش مستمر مردم هند برای رهایی از سلطه استعمار و استثمار خارجی شدت گرفت مسلمانان و هندوها به پا خواستند و با تشکیل انجمن ها اتحادیه ها و احزاب کوچک و بزرگ هر یک به روشی گاه تنها و گاه با ائتلاف و اتحاد و از راه طرح ها و تدابیر سیاسی و یا شورش وطغیان علیه حکومت بریتانیا به مبارزه پر داختند. دانشجویان ایرانی که خود یا به علت سهولت تحصیل و ارزانی معاش و یا به علت رویارویی مستقیم یا غیرمستقیم با حکومت ایران، هند را برای تحصیل انتخاب کردند به فراگیری برخی دوره های آموزشی و شرکت در محافل گروه های مبارز توانستند بذر مخالفت با حکومت ایران را در دل جوانان سال های بعد کاشته و آنان را آماده ایجاد تشکل هایی نظیر آن چه که از هندیان آموختند، بشوند.

[1]آموزش برای جوانان ایرانی مسلمانی که وارد فضای خارج از کشورشان شدند با تفاوت های اعتقادی میان این گروه جدید با ساکنان بومی گردید. اولین تفاوت در حوزه اعتقادات است و هندیان که مذاهب مختلفی دارند آرمان ها و سمبل های خود را اجرا می نمایند مسلمانان شیعه نیز در مقابل آن ها به ترویج آموزه های توحیدی و اعتقادی شان بی میل نبوده و کلاس هایی را برای تبلیغ توحید و دیگر مبانی اصول دین برگزار نمودند البته در  هند برخی اماکن مذهبی با فاصله یک دیوار متعلق به یک گروه دینی و یا مذهبی می باشد به طور مثال در کنار مسجد اتاقی  با ماکت و مجسمه های ویژه بوداییان که در آن با یک مراسم خاصی افراد به عبادت می پردازند و در مجاور آن اتاقی با ماکت کعبه یا زریهی یکی از بقا متبرکه شیعه موجود است در نتیجه رقابتی میان آموزه های دینی و مذهبی در میان پیروان به ویژه غیر بومی رواج دارد. از سویی دیگر در بحث غذا های حلال و حرام افرادی که شیوه ذبح شرعی را می دانستند به دیگران هم آموزش میدانند اگرچه تامین غذای حلال در میان مسلمانان کار دشواری نبود.

به هر صورت بندر بمبئی همانگونه که در بالا ذکر آن گذشت، اولین نقطه اجتماع محصلین ایرانی بود. دانشجو های ایرانی در شهر های مختلف تشکلاتی داشته که غالب آنهاً مخفی بود و نمی خواستند به طور صریح توده ای بودنشان فاش شود. ولی وقتی افراد را در بندر بمبئی به خود جذب می کردند ، افکار و نیات خود را به آنها القا کرده و در نهایت کمونیست تحویل می داند. جوانان مذهبی سعی می کردند شبها در مغول مسجد گرد هم جمع شوند. از این رو چون اندیشه های گوناگون و نحله های فرهنگی متعددی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هند و یا در میان برخی گروه های دانشجویی ایرانی رواج داشت افراد مصمم شدند تا دوره های آموزشی متناسب با نیاز به پاسخگویی به مجموعه های غیر اسلامی برگزار نمایند. برای تأمین این دوره ها از درس های علامه طباطبایی در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم استفاده نمودند. [2]

تظاهرات دانشجویان مسلمان پونا در بمبئی

در اواخر سال 1356 جمعی از محصلین مسلمان ایرانی که بتدریج یکدیگر را در دانشکده ها، مساجد ، و یا دیگر اماکن اجتماعی شناسایی کرده با هم بمناسبتهای صنفی و اعتقادی مرتبط شدند. این آشنایی گسترش غیر رسمی یافت. البته در برخی جلسات دوستانه آموزش قرآن نیز صورت میگرفت در میان همین جلسات مسائل سیاسی و دستگیری دانشجویان داخل کشور طرح گردید افراد که راز داری را از گروه های مخالف فراگرفتند با رعایت موازین امنیتی جمعی حدود صد نفره ای را تشکیل داده و برای ابراز همدردی و ابراز وجود در حمایت از نهضت امام با یک برنامه ریزی منسجم خود را به بنبئی رساندند تا در مقابل کنسولگری ایران و آمریکا دست به تجمع اعتراض آمیز بزنند البته برای آن که شناسایی نشوند و دولت ایران اخراجشان را از دولت هند درخواست نکند چهره هایشان را پوشاندند. در این تجمع رفتار شاه و دستگاه امنیت سخت مورد انتقاد قرار گرفت و قطعنامه ای شدید الحن قرائت شد راهپیمایان از مسیر کنسولگری ایران تا کنسولگری آمریکا را با پای پیاده طی نمودند و در این مسیر ازدحام ماشینها باعث بزرگ جلوه دادن صحنه گردید. دانشجویان مسلمان در مقابل کنسولگری آمریکا حمایت آن کشور را از رعایت نکردن حقوق بشر در ایران با قطعنامه ای اعتراض آمیزی اعلام داشتند.[3]     

آموزش زبان انگلیسی

اعضای انجمن اسلامی برای اینکه بتواند بازار جذب داوطلبان  محصل ایرانی به را خود افزایش دهند از روش جذب گروه های چپ استفاده کرده و از خلاء ضعف زبان داوطلبان به نفع خویش بهره برداری نمودند و کلاس های زبان در ساعات و روزهای مختلف ایجاد کرده تا زبان آموزان در میان چپی ها برای خواندن زبان وارد نشوند.

ضرورت تشکیل انجمن اسلامی

چپی ها پیشین عملیات  های سازمانی و ارگانی زیادی داشتند و نوع ارتباطات و تعاملاتشان با داخل خارج هند بیشتر و عمیقتر بود و این گروه روزنامه ای با نام فریاد هند داشتند با آن که تعداد افرادشان کم بود ولی قدرت جذب نیرویشان و تبلیغات وسیعشان گویی یک جمعیتی بالغ بردوهزار نفرند. از این رو علاقمندان به تحصیل را از همان ورود به فرودگاه استقبال کرده تا جذب خویش نمایند. همین حرکت باعث گردید جوانان مسلمان اصیل رانیز جذب خویش نمایند این عامل وابستگی عاطفی شدیدی میان آنان بوجود آورد. بچه های مذهبی با الهام از فعالیت آنان و الگوگیری از انجمن های اسلامی اروپا و امریکا خود را ملزم به تشکیل این انجمن دانستند، که البته در آن نقطه اوج فکری مخالفت با حکومت شاه و پیش بینی آموزش های لازم در این حوزه از اهمیت خاصی برخوردار بود. البته برخی ها به عنوان یک امر واجب شرعی پیگیر شدند آقای غدیر رجب زاده که سابقه حضورش در هند و روابط خوبی که با دیگر انجمن های خارج از هند داشت دانشجویان مسلمان را تشویق به تشکیل انجمن اسلامی نمود.

آموزش های اعتقادی مجاهدین خلق

افراد وابسته به مجاهدین در ابتدا افکار و نیات خود را منطبق با آموزه های اسلامی معرفی کردند دروس عقاید مباحثات دینی نیز توسط آن ها برگزار می گردید به تدریج آنان خود را پلی میان بچه های مسلمان و چپی قرار دادند و به تدریج با شگردهای گوناگون حتی بین بچه های مسلمان نیز تفرق افکنی کردند در دروس آموزه ها نیز به طرح مواضع التقاطی سعی در جذب افراد به خود نمودند به تدریج ماهیت خود را نشان داده و با بچه های مذهبی به مخالفت و چالش رسیدند.[4]

تاسیس انجمن اسلامی پونا

انجمن اسلامی در مقابل فعالیت های حزب توده و مارکسیست های ایرانی در هند چند سالی غیررسمی فعالیت های آموزشی خود را در منازل افراد به طور دوره ای اجرا می نمود و پاسخ هایی را به روزنامه فریاد گروه های چپ ارائه می کرد و این انجمن به طور رسمی با حضور سید غفار سجاد نژاد و قرائت قرآن آقای مشفق با حضور آقایان احد قضایی، مختار کلانتری، کریم مالکی، سید جواد هاشمی، و... کار خود را آغاز کرد[5]. از همان روز اول شاخه دانشجویی حزب توده هند با اعلامیه شدیدالحنی در روزنامه فریاد تهدید به آتش زدن و تخریب انجمن اسلامی کرد. از این زمان به طور ثابت هر دوشنبه و پنجشنبه جلسات در محل انجمن برگزار و در پایان نیز یک شام ایرانی به اعضا با یک هزینه بسیار بسیار پایینی داده می شد. به تدریج انجمن با استقبال دانشجویان ایرانی و ایرانیان مقیم پونا مواجه گردید و جلسات دعای کمیل شب های جمعه با نشاط خاصی برگزار می گردید. از سویی دیگر روز های یکشنبه و دیگر روزهای تعطیل بیش از دویست سیصد نفر در اتاق های مختلف مشغول گذراندن آموزش های مختلف بودند. البته گروهکها چون در آستانه پیروزی انقلاب مواضع خود رابا امام و آموزشها مغایردیدند  نتنها عکسهای امام را از دانشکده بر میداشتند بلکه باافراد شرکت کننده در کلاسها درگیر شده و در برخی موارد پلیس و رؤسل و مسؤلین دانشگاه برای حل درگیری وارد عمل میشدند

روزنامه ایران نیوز

به تدریج به تعداد اعضای انجمن افزوده گردید و در مقابل روزنامه فریاد حزب توده انجمن با انتشار روزنامه ایران نیوز ضمن پاسخ به شبهات فکری آنان به بیان مواضع اعتقادی اسلامی خویش مبادرت ورزید و از اندیشه ها و آرا امام خمینی نیز با استناد به اخبار داخلی ایران دفاع نمود. برای سهولت کارها برخی از اعضا را که زمینه و استعداد نیز داشتند را برای نوشتن مقالات و جمع آوری اخبار آموزشهایی را در راستای بهبود کمیت و کیفیت امور پیشبینی شد. چرا که حرفه روزنامه نگاری و تنوع روزنامه در هند از جایگاه خوبی برخوردار است  این روزنامه خیلی زوداتحاد خوبی را درمیان مجموعه پدیدآورندگان و دست اندرکاران انجمن بوجود آورد. [6]

برنامه های آموزشی متناسب با پیروزی انقلاب

بهر حال پیروزی انقلاب برای همه بویژه دانشجویان علاقه مند به مسائل مبارزاتی فضای جدیدی را بوجود آورد. به موازات پیروزی انقلاب، مواضع اعضای انجمن اسلامی که پیش از این با مجاهدین  نیز ارتباط داشتند تغییراتی بوجود آمد. البته این دگرگونی خیلی سخت قابل پیش بینی و درمان بود از این رو انجمن برای کاهش آسیب در میان جوانان برنامه های آموزشی را مبتنی بر کتابها و سخنرانیهای اساتیدی چون آقایان مطهری ، بهشتی و بخصوص دروس ولایت فقیه امام را پیش بینی نمود. از سوی دیگر گروه هایی را جهت نظارت بر احوال دیگران تربیت نمود تا بطور ثابت از موقعیت روحی و نوع معاشرتها ارائه نمایند ولی باز با همه تلاشها تنوع در جذب کار خود را کرده و برخی اعضا را به کام خود گرفت.[7]  [8][9] البته در تدریس کتاب حکومت اسلامی امام  خمینی افراد انجمن کلاسهای دیگری در نقد و نظر برگزار کردند که همین جلسات درسی در رای دادن به همه پرسی جمهوری اسلامی در پونا مؤثر واقع شد

تفاوت انجمن های اسلامی شبه قاره با اروپا و امریکا

انجمن های اسلامی اروپا و امریکا بین سال های 38و35 کار خود را با جوانان مذهبی از طبقه متوسط ومرفه ایرانی آغاز نمود البته به علت افزایش روزافزون آنان ارتباطات قوی ای نیز با مراجع تقلید مانند آیت الله خویی، امام خمینی و دیگران بوجود آمد حلقه های آموزشی و برگزاری نشست ها و کنفرانس های اعتقادی توسط شهید بهشتی و دیگر روحانیون صاحب نام منتسب به مراجع تقلید در آن مناطق تاثیرات وسیعی را بوجود آورد اما اگرچه در شبه قاره محصلین ایرانی بیشتری وجود داشت چون سطح علمی هند و طبقه مالی دانشجویان پایین بود چندان رابطه عمیقی با مراجع تقلید و دیگر کانون های آموزشی در داخل برقرار نشد.

تصرف سرکنسولگری بمبئی

پس از خروج امام خمینی از عراق و عظیمت به پاریس در یکی از جلسات انجمن اسلامی برخی اعضا مانند آقای احد قضایی مختار کلانتری مشفق به دنبال ابراز همدردی و انعکاس صدای انجمن پونا با یکدیگر تبادل نظر کرده و چون آموزش نظامی در میان اعضا طرفدارانی داشت با یک برنامه ریزی دقیق طرحی جهت تسخیر کنسولگری ایران در بمبئی را پیش بینی نمودند و پی از اجرا اثر قابل ملاحظه ای در داخل و خارج هند از خود به جای گذاشت

تشکیل کتابخانه

آموزش نظامی

یکی از دیدگاه های گروه های مخالف با دستگاه سلطنتی پهلوی همدردی و همراهی با آزادی خواهان جهان به ویژه مردم فلسطین بود و برای این همدردی هر گروهی دوره آموزشی لازم را جهت حضور در جبهه ها برگزار می نمود این امر خود به خود رقابتی میان انجمن اسلامی با مجاهدین خلق با چپی های حزب توده بوجود آورد.[10]

آموزش عکاسی

در انجمن هر کسی که حرفه ای بلد بود طبق یک اطلاعیه قبلی با هماهنگی با مجموعه به دیگران آموزش می داد و آقای قضایی که خود از یک هندی عکاسی و شیوه ظاهر کردن رافراگرفته بود ، این حرفه را  آموزش می داد  . [11] این فعالیتها منجر بشرکت در یک نمایشگاه عکس در محل نمایشگاه دانشگاه پونا و تهران شد

اتحادیه انجمن اسلامی

با گسترش دامنه فعالیت های انجمن های اسلامی در شبه قاره منجر به یک نشست 16 روزه در حیدر آباد شد و پس از تصویب اساسنامه ای که در آن آقای مشفق، مجید مودتی، قاسمی نژاد، سید محمد ملاهی تعیین گردیدند.

شهادت شهید رجایی

پس از انتشار خبر شهادت محمدعلی رجایی رئیس جمهور ارزشی و عضو حزب جمهوری طرفداران مجاهدین خلق در یکی از کالج ها برای ابراز شادی و خرسندی اقدام به توزیع شیرینی می نماید و این بهانه ای برای درگیری میان طرفداران مجاهدین خلق با بچه های انجمن اسلامی شد. پلیس پس از اطلاع از زد و خورد تعدادی از هواداران را دستگیر نمود.