باید‌ها و نباید‌های مصاحبه با بانوان

شکوه‌سادات سمیعی

چکیده

هریک از ما، شاید روزی در جایگاه مصاحبه‌شونده،یا مصاحبه‌کننده قرارگرفته باشیم، اما آیا قبل از مصاحبه به این اندیشیده‌ایم که چه راهبردی را باید در مصاحبه به کار ببندیم تا نتیجه‌ای سازنده و پرثمر به دنبال داشته باشد؟امروزه مهارت ارزیابی روانشناسی،ابزاری است برای انجام یک مصاحبه مفید و قوی که مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده را موفق و راضی از فضای گفت‌وگو خارج می‌سازد، یعنی اولین اصل موفقیت، شناخت مصاحبه‌شونده و روحیات خاص اوست که خطر ایجاد تنش وغافل‌گیری را در مصاحبه به حداقل می‌رساند.

برای مثال شناسایی تفاو‌ت‌های جنسیتی در فرهنگ‌های متنوع، بخش مهمی از یادگیری یک مصاحبه‌کننده‌ مجرب محسوب شده و به عنوان یک ابزار کارامد، اصول حاکم در مصاحبه زنان و مردان را از هم منفک می‌سازد.

مقدمه

زن موجودی است که از قدیم‌ترین ایام تا به حال، درباره او بیش از هر پدیده دیگری سخن گفته‌اند. گاهی او را ستوده و تا مقام نزدیک به الوهیت بالا برده و گاهی همدست شیطان و جادوگرو فریبکارش دانسته‌اند. شاید دلیلش این است که در عمل، شخصیت زن به جهت تاثیرگذاری بسیار حساسی که برسرنوشت و رفتار نسل‌های آینده داشته، طیف بسیار وسیعی از تاثیرات بسیار منفی تا بسیار مثبت را بر جامعه و محیط خود باقی می‌گذاشته است.

همین تاثیرات شگرف، روحیات خاص و حساسیت‌های ذاتی زن است که ایجاب می‌کند با نگرش جنسیتی به مسائل پیرامون او، تفاوت‌های فردی‌اش را با مردان بپذیریم و با بهره‌برداری درست ازآن‌ها در فرصت‌های مناسب، دست‌یابی به اهداف مورد نظر را سهل‌تر نماییم. در این مجال بنا داریم با ارزیابی شرایط انجام مصاحبه با بانوان، تجارب دیگری به مهارت‌ها و فنون مختلف مصاحبه افزوده و ناکامی‌ها و چا‌لش‌‌ها را تا حد امکا‌ن حذف نماییم.

ازآن‌جاکه تا سال‌ها پیش، شرایط اجتماعی ایران، شکل مناسبی برای حضور زنان درجامعه ترسیم نمی‌نمود، افراط و تفریط، زنان را به گوشه‌نشینان منزوی و یا عروسکان خودنما تبدیل کرده بود. در این شرایط تنها تعداد قلیلی از زنان بودند که علی‌رغم شرایط سخت و نامساعد توانستند رسالت واقعی خود را یافته و قله‌های رفیع افتخار، موفقیت، و فرهیختگی را تجربه نمایند. اما در کمتر گوشه‌ای از تاریخ ایران، اثری از جوامع زنان، به آن مفهوم که هویت‌های زنانه در آن متبلور و شکوفا شده باشند، وجود داشته است.این مسئله دشواری‌هایی به وجود آورده که مهم‌ترینش، نبود، یا کمبود منابع و مراجع معتبر و موثق برای پرداختن به نقش زنان است. امروزه این خلاء کیفی را انجام مصاحبه همراه با ظرافت‌ها و پیچیدگی‌هایش، می‌تواند در موقعیت‌های مختلف، جبران نماید.

به وسیله مصاحبه تفکرات انسان گسترش پیدا می‌کند و انعطاف بیشتری می‌یابد تا ضمن دربرگرفتن آن‌چه که در فکر ما است از قدرت تشخیص و تفکر دیگران نیز استفاده کنیم. بی‌تردید در چنین شرایطی همیشه به چیزی بیشتراز آن‌چه که دنبالش هستیم خواهیم رسید.¹

برای نگارنده، تجربه خوب وشیرین انجام مصاحبه از ابتدای سال 1383، با پیشنهاد بخش تا ریخ شفاهی مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، با دو پروژه «مدارس علمیه بانوان در مشهد» و«نقش زنان مشهد درانقلاب اسلامی‌» آغاز شد.

جای خوشنودی بسیار است که به این وسیله فرصت مغتنمی برای آشنایی بیشتر با روحیات و حساسیت‌های زنان وارزیابی تاثیرات آن‌ها در بهبود کیفی و حذف ناکامی‌ها و چالش‌های مصاحبه پدید آمد. امتیاز قابل توجه این دو پروژه، حضور مصاحبه‌شوندگانی از همه اقشار اجتماعی، با مقاطع مختلف تحصیلی و گرایش‌های متفاوت سیاسی و مذهبی بود.

حاصل گفت‌وگو با 30 نفر مصاحبه‌شونده این دو پروژه، قریب به 70ساعت مصاحبه و در مراحل پایانی مستندسازی است و به زودی مورد بهره‌برداری محققان قرار می‌گیرد.

مشاغل این بانوان که بیانگر میزان اعتبار اجتماعی آن‌ها نیز می‌باشد، شامل نمایندگی دو دوره از مجلس شورای اسلامی، موسس، مدیر، و مدرس حوزه‌های علمیه، متخصص بیماری‌های زنان، مبلغ و خانه‌داراست که هر یک از دیدگاه خودبه موضوع مصاحبه پرداخته و تنوع و جذابیت خاصی به مطالب ارائه شده، بخشیده‌اند.

محدوده جغرافیایی این پروژه‌ها، شهر مشهد است. اما میان مصاحبه‌شوندگان، افراد غیربومی هستند که با اطلاعات و خاطرات زادگاه خود، هم به غنای مصاحبه افزوده‌اند و هم ابزاری برای شناخت و ارزیابی بیشتری از زنان و نگارش مقاله حاضر مهیا ساخته‌اند.

گردآوری مطالب واطلاعات مورد نیاز، برای ارزیابی شخصیت زن، در مراحل مختلفی شامل شناسایی سوژه‌ها، مطالعه درباره سوا‌بق آن‌ها، طرح سوالات و تدوین مداخل، تلاش برای تعیین وقت مصاحبه و سپس انجام مصاحبه محقق شد. در واقع قرار گرفتن در هر یک از مراحل فوق کمک شایانی به معرفی مولفه‌های خاصی از شخصیت زن می‌نمود.

در ایران مقاله یا کتابی که به شکل اختصاصی به شرایط مصاحبه با بانوان پرداخته باشد به چاپ نرسیده و یا حداقل دسترسی به آن برای نگارنده مشکل بود. تنها می‌شد از یک سری کتبی که درآن پیرامون وضعیت زنان درایران، مصاحبه‌هایی با افراد مختلف به عمل آمده بود الهام گرفت.²

احتمالا در خارج از کشور که از سال 1982، تاریخ شفاهی جدیدی در ارتباط با گروهی از زنان ایرانی مقیم امریکا، در بنیاد مطالعات ایران آغاز به کارکرده و تا به حال 46 مصاحبه با زنان سرشناس انجام داده، تحقیقات و مطالعاتی درباره ویژگی‌های مصاحبه با زنان به ثمررسیده، اما تا به حال اطلاعی از چاپ و انتشار این مطالعات به دست نیامده است³.

شناخت و بررسی تاثیر ویژگی‌های فردی بانوان، در روند انجام مصاحبه، شرایط و مشکلات موجود در ارتباط با زنان، به‌ویژه در جامعه ایران، هدف نگارش این مقاله می‌باشد که بیان مصادیق و تجارب حاصله، کمک به ملموس‌ترشدن آن خواهد نمود.

ویژگی‌های ذاتی، با همه تبعات مثبت و منفی‌اش، می‌تواند شاخصه کارامدی برای انجام مصاحبه باشد،اگر به درستی ازآن‌ها بهره‌برداری کنیم. تجربه مصاحبه‌های متعدد ثابت نموده، توانمندی‌ها واستعدادهای بالقوه و بافعل زنان، زمینه مناسبی برای اجرای یک مصاحبه موثر و سودمند به حساب می‌آید. زیرا بسیاری از برجستگی‌های روحی آن‌ها با پایه واساس فنون مصاحبه مهارتی، هماهنگ می‌باشد.

تاثیر خصوصیات جنسیتی زنان وارتباط آن با تقویت توانایی در فنون مصاحبه را می‌توان به پنج بخش مجزا تقسیم نمود: ویژگی‌های شخصیتی؛ عوامل اجتماعی؛ شرایط فرهنگی؛ خصوصیات فیزیولوژی؛ تاثیرات محیطی.

ویژگی‌های شخصیتی

عوامل مختلفی مثل زمان، مکان، شرایط موجود و محیط زندگی بر شکل‌گیری شخصیت افراد تاثیر می‌گذارد. جای تاسف است در برخی جوامع، فرایند عوامل و شرایط حاکم، عدم اعتماد به نفس، ایجاد شک به توانایی‌های خود، پذیرش تفکیک نابرابر در مشاغل، احساس در حاشیه بودن، عدم توانایی در تصمیم‌گیری، احساس اضطراب و نداشتن حق کنترل بر زندگی را برای زنان به ارمغان می‌آورد. تبعات این الگوهای رفتاری در حین انجام مصاحبه، اثرات تلخ‌تری به دنبال دارد. چه بسیار زنانی را در سه سال اخیر دیده‌ام که چهره‌های تکیده، پشت‌های خمیده و دست‌های کم توانشان نشانگر سال‌ها تلاش و تجربه می‌باشد، اما با تواضع و شکسته نفسی، زحمات خود را کتمان و در سخنانشان، همواره مردان بزرگ تاریخ را می‌ستایند.آن‌ها علی‌رغم توانایی‌های درخشان، بزرگ‌ترین امتیاز و برتری خود را، انتساب و خویشاوندی با شخصیت‌های مهم اجتماعی می‌دانند.

وجود اضطراب و نگرانی از مطرح شدن، در طول مصاحبه با زنان، از مشکلات همیشگی یک مصاحبه‌کننده است. چرا که همواره از آنان خواسته‌اند دنباله‌رو نظام مردان باشند واز ابراز موجودیت بپرهیزند. برای همین در طول انجام پروژه‌ها و به ویژه در مرحله شناسایی سوژه‌ها، به زمانی بیشتر از حد معمول نیاز پیدا کرده و بعد ازاطلاع یافتن از اقدامات اجتماعی آن‌ها از شدت انزوا و گمنامی‌شان دچار حیرت می‌شدم، در حالی که گستره خدمات آن‌ها شامل ساخت درمانگاه‌های شبانه روزی، استراحت‌گاه برای بیماران خاص که در مشهد سکنی ندارند، تاسیس و اداره موسسه نشر و تبلیغ کتب فرهنگی و مذهبی، تالیف و چاپ کتاب‌های متعدد، اداره شیرخوارگاه، فعالیت‌های وسیع تجاری مثل ساخت کارخانه و گاوداری در جهت فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، راه‌اندازی بنیادهای خیریه در سطح بسیار وسیع، ساخت سالن‌های ورزشی، فعالیت محوری و عضویت موثر در احزاب سیاسی و اجتماعی و ... می‌باشد.

مصاحبه‌کننده برای رفع اضطراب و تردید زنان در مصاحبه، باید آرام، غیرعجول و مهربان باشد. گفت‌وگو را هرگز با سوالات اساسی و کشف‌کننده حقیقت، آغاز نکند و با اولویت دادن به سوالات ساده و ابتدایی مثل دوران اولیه زندگی، سوابق خانوادگی، والدین، خواهران و برادران، مدرسه و تحصیلات، نگرانی و دغدغه را از مصاحبه‌شونده دور کند. هرگز سخنان مصاحبه‌شونده را تکذیب نکند، وارد بحث‌های داغ نشود و به یاد داشته باشد قرار نیست عقاید او را تغییر داده و اصلاح کند.

از جهت دیگر،این ویژگی، فضای مصاحبه رااز خطر خودبزرگ‌بینی مصاحبه‌شونده که گاهی واقعیات را بی‌رحمانه قلع و قمع می‌کند، دور نگه می‌دارد.

عوامل اجتماعی

عوامل اجتماعی عبارت است از نحوه تعامل افراد و گروه‌ها، توزیع ارزش‌ها و نقش‌ها و تعیین جایگاه و موقعیت اجتماعی که این عوامل به فعالیت افراد در جامعه جهت داده و محدودیت‌های خاصی رابه تشکل‌ها و اجتماعات آن‌ها تحمیل می‌نماید⁴.

در کتاب «زن، معمار جامعه‌ مردسالار» آمده است: «آن چه به «مکرزنان» معروف است، زاییده شرایط تاریخی واجتماعی آنان است، راهی برای ابراز وجود،برای آن‌که بگویند در همان حداقلی که مردان برای کسب هویت انسانی و ابراز وجود به ایشان داده‌اند، هستند و وجود دارند. ترس از نابودی و فراموش‌شدن زنان را به حیطه کنش‌ها و واکنش‌های نامعقول می‌کشاند.⁵» تبعیض و تفاوت در فرایند اجتماعی‌شدن زن و مرد در جامعه، تاکید بر فعالیت‌های خانه‌داری وانزوای اجتماعی زنان، وجود سنت‌ها و باورهای خاص در خانواده، وجود فرهنگ مردسالاری و طرز نگرش جامعه به زن، مواردی هستند که موقعیت زنان را در جامعه، روشن و هدایت می‌کند.

خطری که این شرایط برای انجام مصاحبه ایجاد می‌کند خدشه در انتقال اخبار صحیح و واقعیات موجود است. رقابت‌های منفی، مصاحبه‌شونده را وامی‌دارد از بیان محاسن رقیب خودداری کرده و حماسه‌ها و قهرمانی‌هایش را کتمان کند.

در تجربه انجام دو مصاحبه مجزا، با دو تن از همسران یک شخصیت معروف سیاسی ـ اجتماعی، متوجه شدم، هرگاه ضرورت گفت‌وگو به جایی کشیده می‌شد که از همسر دیگرآن شخصیت، صحبتی به میان می‌آمد، روال عادی مصاحبه از کنترل خارج و از موضوع اصلی منحرف می‌شد. پس خط قرمز و محدوده ممنوعه مصاحبه، در جلسات بعدی برایم مسجل و نسبت به عدم تکرار آن هوشیار شدم. البته زمینه‌های تربیتی، پرورشی و میزان تحصیلات زنان در سال‌های اخیر، این معادله را مخدوش و روابط موجود را منطقی‌تر ساخته است و گاهی نتایج این رقابت‌ها تبدیل به میل به رشد و ارتقاء بیشتر شده تا بهانه‌ای برای کینه‌جویی و انتقام. در ضمن مصاحبه با مردان نیز از این معضلات اجتماعی مبرا نیست.

شرایط فرهنگی

ادوارد برونت تایلر می‌نویسد: «شرایط فرهنگی مجموعه‌ای مشتمل است بر شناخت، باورها، هنر، اخلاق، حقوق، اداب و دیگر ملکات یا عادات اکتسابی انسان به عنوان عضوی از یک جامعه است.»⁶

شرایط فرهنگی ایران، بار سنگینی از محدودیت‌ها را به زنان تحمیل می‌نماید. باورها و سلایق، با نام احکام لایزال، در جامعه جاری و ساری شده و کوچک‌ترین نافرمانی از این احکام، بدترین جرم اجتماعی تلقی می‌گردد.

معذوریت بانوان ایرانی در بیان احساسات واقعی و طبیعی‌شان را می‌توان مانعی برای شناخت اساسی آن‌ها برشمرد. چرا که با احتیاط بیشتری به سوالات پاسخ می‌دهند واعتمادشان برای انجام مصاحبه با تاخیر بیشتری نسبت به مردان، جلب می‌شود. مشکلی که این مسئله برای انجام مصاحبه ایجاد می‌کرد ان بود که روال انجام پروژه، در مرحله تعیین وقت جهت مصاحبه، با ناامیدی و کندی روبه‌رو می‌شد. بسیاری از بانوان که مصاحبه با آن‌ها، لازمه تکمیل اطلاعات پروژه بود، در مقابل این امر مقاومت کرده و هیچ انعطافی دراین زمینه به خرج نمی‌دادند.

برخی از آن‌ها راضی به انجام مصاحبه تصویری نمی‌شدند، در حالی که پیام زمانی به طور کامل به مخاطب انتقال می‌یابد که تصویر و حرکات راوی به اطلاعات گفتاری او نیز اضافه گردد.

تعدادی از بانوان بعد از پایان مصاحبه، نگران انتشار اطلاعات آن و خواستار حذف بخش‌هایی از بیاناتشان بودند. به محض ورود آقایان همکار به محیط مصاحبه، رشته کلام را قطع و از ادامه گفت‌وگو پرهیز نموده یا ان‌قدر آهسته صحبت می‌کردند که تنها زمان کمی از مصاحبه قابل پیاده‌شدن بود. با نگرانی از این‌که تعدادی از آقایان، مسئول مراحل مختلف مستند سازی مصاحبه هستند بسیاری از واقعیت‌های مهم و حیاتی را تنها زمانی مطرح می‌کردند که از خاموش بودن دوربین و ضبط مطمئن می‌شدند.

برای جلب اعتماد و همراهی مصاحبه‌شونده، راه‌حل‌های کوچک و بدیهی مثل ابراز توجه به علایق ذوقی و هنری او،رعایت نظم و وقت‌شناسی در مصاحبه، تقدیم هدایای مناسب، برقراری روابط دوستانه و تشویق‌گرایانه، و تایید و همراهی در بیاناتشان توصیه می‌گردد. طبیعی است اصل امانت و رازداری که شرط اصلی همه مصاحبه‌هاست، در این‌جا نقش مهم‌تر و حیاتی‌تر ایفاء می‌نماید.

در کتاب «مصاحبه موثر به روش گام به گام» برای ترغیب مصاحبه‌شونده به همکاری بیشتر توصیه شده: «مصاحبه‌کننده می‌تواند با طرح سوالات درست واساسی مصاحبه‌شونده را وادار سازد، معانی جدیدی، در وقایع زندگی خود بیابد و شرح تفسیر جدیدی از آن‌چه بر اوگذشته است، بنگارد.»⁷ تجربه‌ای که در این‌باره برای این‌جانب مهیا شد، در جریان مصاحبه با یکی از مدیران مدارس علمیه بانوان در خصوص طرح جزییات واقعه دستگیری همسرش، در سال‌های قبل از انقلاب بود.

با صحبت دوستانه درباره این‌که بیان واقعی رویدادها، چه تاثیر مثبتی بر کیفیت مصاحبه خواهد گذاشت، احساس او را در زمان توقیف همسرش جویا شدم. تفسیرش از آن صحنه، علاوه بر این‌که خیلی لطیف و به یاد ماندنی بود، شاید برای خودش هم تازگی داشت. احتمالاً در هیچ کجا و هیچ زمان دیگری، مثل آن روز، به اتفاق مزبور فکر نکرده و حالت درونی‌اش را ابراز نداشته بود.

از طرفی احتیاط و رعایت حدود در رفتار بانوان، مانع لغزش گفت‌وگوها به ابتذال و عامیانه‌شدن فضای مصاحبه شده و اعتبار و استناد بیشتری به آن می‌بخشد.

خصوصیات فیزیولوژی

شرایط فیزیکی زنان در انجام مصاحبه از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که اغلب، سریع‌تر از مردان، توان خود را برای ادامه مصاحبه از دست می‌دهند و در آن صورت تاخیر و وقفه در تعداد جلسات مصاحبه، یاداوری و بازنگری مصاحبه‌شونده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در هر صورت مصاحبه‌کننده موظف است همواره به میزان خستگی مصاحبه‌شونده، و یا نارضایتی‌اش از روند گفت‌وگو،دقت و توجه کافی داشته باشد.

از سوی دیگر بسیاری از خصوصیات فیزیولوژی زنان، کمک زیادی به مصاحبه‌کننده می‌نماید. چرا که زنان نسبت به مردان جزیی‌نگرترند و ریزترین ابعاد یک واقعه را به خاطر می‌سپارند. هم‌چنین گفته می‌شود، علم ثابت کرده، نیاز زنان به حرف‌زدن و در اختیار داشتن یک گوش شنوا، بیشتر از مردان است.⁸ این دو ویژگی درست همان چیزهایی است که یک مصاحبه‌کننده با تجربه به آن نیاز دارد. البته اگر موفق شود از هر کدام در جای خود و زمان مناسب بهره‌برداری نماید.

زنان از لحاظ روانی، علاقه و تمایل بیشتری به جمع‌آوری، حفظ و نگهداری اسناد و مدارکی دارند که از نظر مردان بی‌مصرف و زائد هستند.این امر قابلیت تحقیق، بررسی واستناد به مصاحبه بانوان رااز دیدگاه محققان افزایش خواهد داد.

تاثیرات محیطی

تاثیراتی که از محیط به انسان منتقل می‌شود نقش مهمی در اعتدال ویا اختلال روحی ان ها ایفا می‌کند. تا آن‌جاکه روانشناسان، بعد از عامل تربیتی، نقش محیط را مهم ترین ابزار شکل گیری شخصیت انسآن‌ها دانسته اند. این مسئله می‌تواند درساختار روحی زنان از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. چرا که امنیت روانی و ارامش روحی، همه توانمندی ها وهویت زنانگی آن‌ها را شکوفا وبالنده می‌سازد.

عدم احساس امنیت زنان در محیط مصاحبه به کیفیت گفت‌وگو لطمه می‌زند باید فضای مصاحبه به گونه‌ای باشد که زن فارغ از دغدغه ونگرانی،همه توجه خویش را به مصاحبه معطوف سازد. چرا که راحتی مصاحبه شنونده یکی ازمشخصه های مصاحبه خوب است.

بهتر است محیط مصاحبه توسط مصاحبه‌شونده انتخاب واو دقایق بیشتری قبل از انجام مصاحبه درمحل حاضر شود تا به محل عادت کرده و ارامش لازم را کسب نماید. رعایت نظافت و آراستگی ظاهر مصاحبه‌کننده نیز از شرایط محیطی مصاحبه است.که با روحیه جزیی‌نگری زنان نیز هماهنگی دارد.

به احتمال قوی رنگ‌های به کار رفته در اتاق مصاحبه، وجود چند شاخه گل زیبا، تابلوهایی از مناظر چشم‌نواز و تنفس در فضایی معطر، از عواملی هستند که ایجاد ارامش خاطر واسودگی رادر مصاحبه‌شونده زن تسریع می‌بخشند.

در بخش نتیجه‌گیری این نوشتار، یادآور می‌شوم که رعایت همه موارد ذکر شده تنها می‌تواند از طریق یک مصاحبه‌کننده خوب انجام پذیرد. لذا باید در انجام مصاحبه بخصوص مصاحبه با زنان، دقت و توجه بسیاری در انتخاب مصاحبه‌کننده اعمال شود. زیرا ظرافت ذاتی زنان در مقابل ناکامی ها حساس تر ازمردان است وآن‌ها را به سرعت ناامید و سرخورده می‌سازد.

به احتمال قوی یک مصاحبه‌کننده زن با درک روحیات زنان قادر است سوالات مناسب برای مصاحبه مطرح کند، در همان دقایق اولیه مصاحبه‌شونده را ارزیابی کرده و تاحد امکان بشناسد و در نهایت مصاحبه را با مهارت، مدیریت وهدایت نماید.

انتخاب مصاحبه‌کننده زن برای مصاحبه با زنان، معایب و مزایایی را به دنبال دارد که به اختصار به آن‌ها اشاره می‌گردد.

مزایا:

ـ مصاحبه‌کننده خوب می‌باید جزییات را تعقیب کند. مرتبا باید جویای مثال‌ها شود. همیشه باید دنبال تصور کردن نکاتی باشد که آن‌ها مطرح می‌کنند. مصاحبه کننده خوب نباید اجازه دهد که اطلاعات مصاحبه‌شونده ضبط شود بدون این‌که به جزییات آن پرداخته شده و اطلاعات آن تکمیل شود واین امر تنها از یک مصاحبه کننده زن که خود نیز جزیی‌نگر است بر خواهد آمد.

ـ با وجود روحیات مشترک بین مصاحبه‌شونده و مصاحبه‌کننده، جو صمیمیت و دوستانه سریع‌تر و راحت‌تر در میان آن‌ها برقرار می‌گردد و نتیجه مطلوب و ماندگاری از مصاحبه حاصل می‌گردد.

ـ در انجام مصاحبه به ارتباط چشمی و سیگنال‌های آرام مثل لبخند و ابراز مهربانی باید توجه نمود تا مصاحبه‌شونده را تشویق به صحبت کرد و این امر زمانی به طور کامل محقق می‌شود که مصاحبه کننده یک زن باشد.

معایب:

ـ روحیات رقیق و حساس یک مصاحبه کننده زن احتمال احساساتی شدن و همدردی او در حین مصاحبه را افزایش می‌دهد غلبه احساسات مشترک بر طرح سوال و همچنین اداره مصاحبه، اعتبار مصاحبه را کم و به یک گفت‌وگوی عامیانه و روزمره تبدیل می نماید.

ـ ممکن است در تدوین مطالب و اجرای مصاحبه نقش جانب‌دارانه و دفاعی ایفا کند و همواره به دنبال اثبات برتری و حقانیت جنس زن نسبت به مرد باشد و هدف مصاحبه را به انحراف و فراموشی بکشاند.

علی‌رغم ضعف‌های مطرح شده، اگر مصاحبه‌شونده و مصاحبه کننده هر دو از یک جنس باشند می توانند ساعات مفید و سازنده‌ای را در کنار هم بگذرانند و متولیان امر را از نتایج به دست آمده خشنود و راضی گردانند. باید برای رشد مهارت‌های مصاحبه‌گری کار را با تمرکز و پیگیری شروع و توانایی اساسی گوش کردن و عمل کردن را کسب کرد و به یاد داشت که تسلط یافتن به این مهارت‌ها تنها آغاز فرایند مصاحبه است و همچنین به خاطر سپرد که مصاحبه کننده خوب هر قدر که با تجربه و ماهر باشد، همواره به جلب مشورت و راهنمایی دیگران نیاز دارد. این مقاله برخی قواعد لازم در مصاحبه سودمند و موثر را بیان نمود. تقویت بیشتر این توانمندی‌ها به همت و تلاش همه ما بستگی دارد.

پی‌نوشت‌ها:

1ـ حسن‌آبادی، ابوالفضل، تاریخ شفاهی در ایران، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1385، ص 80

2ـ برای اطلاع بیشتر ن.ک: عظمی‌نژادان، شبنم ، زن معمار جامعه مرد سالار، تهران، اختران، 1383، ص321

3ـ مجیدی، یوسف، روایت‌گری انقلاب، نشریه کتاب هفته، شماره166، بهمن 1382،16ص 53

و نیز برای اطلاع بیشتر ن.ک: عزیزی، غلام‌رضا، تاریخ سیاسی ایران معاصر ـ آناتومی تاریخ شفاهی، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، سال چهارم، شماره 34، تیرماه1384، ص 12

3ـ نقیب‌زاده، احمد، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، سمت، 1379، ص165

4ـ عظیمی‌نژادان، شبنم، زن معمار جامعه مرد سالار، تهران، اختران، 1383،ص321

5ـ ناجی‌راد، محمدعلی، موانع مشارکت زنان در فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی ایران پس از انقلاب، تهران، کویر، 1382، ص31

6ـ ایوانزو، دیوید، ترجمه احمد میسرجعفری و محمدعلی گودرزی، مصاحبه موثر ـ روش گام به گام، سمت، 1383، ص 17.

7ـ حورایی، م، صمیمیت و تاثیر‌گذاری و نفوذ در 10 دقیقه، دکلمه‌گران، 1377، صص113 و 114.

8ـ نیک‌نفس، شفیقه، مهارت‌های مصاحبه تاریخ شفاهی، گنجینه اسناد، سال پانزدهم، دفتر چهارم، زمستان 1384، ص 90و 91.