معرفی کتاب

مجموعه مقالات دومین همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس

زهرا قاسمی

27 مرداد 1399

مجموعه مقالات دومین همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، عنوان کتابی است که مقاله‌های ارائه شده برای این همایش را در خود جای داده است.

مرداد 1397، فراخوان همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس منتشر و در اسفند همین سال همایش در کتابخانه ملی برگزار شد. مبانی نظری و پیشینه تاریخ شفاهی دفاع مقدس، تاریخ شفاهی دفاع مقدس ضرورت‌ها و فرصت‌ها، سیاست‌گذاری و نقش سازمان‌های لشکری و کشوری در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، آسیب‌شناسی و موانع پیش روی تاریخ شفاهی دفاع مقدس و سایر موضوعات مرتبط با تاریخ شفاهی دفاع مقدس محورهای اصلی این همایش بودند.

از مقاله‌های ارسال شده، 4 مقاله در صحن عمومی در روز همایش و 15 مقاله نیز به‌صورت کارگاهی در سه بخش کارگاهی ارائه شدند. 48 مقاله هم که دارای رتبه علمی و پژوهشی بودند، در این کتاب منتشر شده‌اند. شیوه خاصی در نوشتن مقاله‌ها رعایت نشده و هر مقاله به شیوه شخصی هر مؤلف به نگارش درآمده است. تعداد کمی از مقاله‌ها بی‌ارتباط به تاریخ شفاهی هستند و فقط با موضوع دفاع مقدس ارتباط دارند.

بر اساس موضوع، مقاله‌ها در هفت فصل دسته‌بندی شده‌اند.

فصل اول با عنوان «مصاحبه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس» 4 مقاله را در خود جای داده است. مقاله‌های این فصل، به مسائل مربوط به بخش مصاحبه در تاریخ شفاهی پرداخته‌اند. اثبات ضرورت مصاحبه با فرماندهان جنگ، پیشرفت جنگ به سمت برپایی آرمان‌ها و ایده‌های مقدس با پدیدارشناسی اعتلای اخلاقی، راهبردهای استراتژیک، توان لجستیک و نگرش عقیدتی در جنگ بر اساس مصاحبه‌های انجام شده، توجه به وجوه اختلاف و اشتراک خاطره‌نگاری با تاریخ شفاهی و جزئیات مهم برای پرسش در مصاحبه از جمله نتایجی هستند که در مقاله‌های این فصل به دست آمده‌اند.

مقاله‌های این فصل شامل «ضرورت مصاحبه با فرماندهان جنگ به منظور پاسخ‌گویی به شبهات نسل‌های بعد»، «تحلیل پدیدار شناسی محتوای مصاحبه تاریخ شفاهی جنگ»، «چالش مصاحبه‌گر در تاریخ شفاهی دفاع مقدس: عدم رعایت مرز تاریخ شفاهی با خاطره» و «راه‌کارهایی برای رسیدن به جزئیات در مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با موضوع دفاع مقدس» هستند.

در فصل دوم با عنوان «چارچوب‌های روش‌شناختی تاریخ شفاهی دفاع مقدس» مقاله‌هایی ارائه شده‌ که به بیان روش انجام ابعاد مختلف پژوهش تاریخی در تاریخ شفاهی پرداخته‌اند.

ضرورت آشنایی محقق تاریخ شفاهی با روش‌های تحقیق اجتماعی و مهارت‌های آن، بررسی چارچوب پروژه تاریخ شفاهی فرماندهان دفاع مقدس و بهره‌برداری از اسناد برای تکمیل خاطرات، مرزهای مشترک خاطره‌گویی و تاریخ شفاهی و ضرورت آموزش مبانی مصاحبه در تاریخ شفاهی و نگارش آن به محقق، تبیین معیارهای نقد آثار تاریخ شفاهی دفاع مقدس، اصول و قواعد تدوین و تنظیم تاریخ شفاهی دفاع مقدس، اثبات برتری خروجی نرم‌افزاری برای پروژه‌های تاریخ شفاهی نسبت به خروجی مکتوب، تبدیل خاطره به کالای فرهنگی و صنعتی شدن آن، مقایسه دو رویکرد فردمحور و موضوع‌محور در تاریخ شفاهی، معرفی روش و سبک تاریخ‌نگاری معاصر و تاریخ شفاهی برای ثبت و ضبط وقایع دفاع مقدس به‌صورت علمی، ضرورت تجهیز محقق تاریخ شفاهی به روش‌های کمی و کیفی تحقیق اجتماعی و مهارت‌های آن و شیوه تدوین تاریخ شفاهی مسائلی هستند که مقاله‌های فصل دوم به آن‌ها پرداخته‌اند.

این مقاله‌ها عبارتند از: «درآمدی بر روش‌شناسی در تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «چارچوب‌های روش‌شناختی پروژه‌های تاریخ شفاهی جنگ در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس»، «تاریخ شفاهی و تعامل آن با خاطره‌نویسی»، «معیارهای نقد و تحلیل آثار تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «اصول و قواعد پژوهش در تاریخ شفاهی»، «نحوه ارائه مطلوب تاریخ شفاهی»، «سنخ‌شناسی گفتمان‌های خاطره در ایران»، «مقایسه تطبیق رویکردهای رایج در تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «تاریخ‌نگاری معاصر و تاریخ شفاهی»، «درآمدی بر روش‌شناسی در تاریخ شفاهی دفاع مقدس»و «معیارهای تدوین در تاریخ شفاهی دفاع مقدس».

مقاله‌های فصل سوم با عنوان «نقش هنر و رسانه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس» به بررسی نقش عکس‌های غیرحرفه‌ای جنگ در تاریخ شفاهی و نحوه استفاده از آن‌ها، نقش هنر تصویرسازی کودک به‌عنوان رسانه‌ای قابل توجه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، جایگاه هنر و رسانه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، جایگاه و نقش هنر عکاسی در تدوین تاریخ شفاهی در حوزه ایثار و شهادت و نقش آثار هنرمندان زن در تاریخ شفاهی دفاع مقدس پرداخته‌اند.

عناوین مقاله‌های این فصل عبارتند از: «نقش عکس‌های غیرحرفه‌ای رزمندگان دفاع مقدس در تدوین تاریخ شفاهی»، «نقش تصویرسازی کودکان در بازنمایی تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «نقش هنر و رسانه در تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «نقش هنر عکاسی در تدوین تاریخ شفاهی شهادت و ایثار» و «بررسی تحلیلی نقش تاریخ شفاهی در آثار هنرمندان زن انقلاب».

«نقش زنان در تاریخ شفاهی دفاع مقدس» عنوان فصل چهارم است. تبیین نقش زنان در دفاع مقدس با استفاده از شیوه تاریخ شفاهی، بیان جایگاه و نقش زنان مکتب نرجس(س) بیرجند در دفاع مقدس به شیوه تاریخ شفاهی، ضرورت نشان دادن نقش زنان در دفاع مقدس به شیوه تاریخ شفاهی، جنگ و بهداشت باروری زنان در شهر سرابله، بررسی نقش و جایگاه زنان در دفاع مقدس بر اساس سه خاطره‌نگاشت در مقاله‌های این فصل بررسی شده‌اند.

«تاریخ شفاهی زنان در دفاع مقدس»، «تاریخ شفاهی زنان مکتب نرجس شهرستان بیرجند در دوران دفاع مقدس»، «تاریخ شفاهی دفاع مقدس با رویکرد نقش زنان در ترویج تاریخ دفاع مقدس»، «جنگ و بهداشت باروری زنان در شهر سرابله» و «بررسی نقش زنان در دفاع مقدس بر اساس سه خاطره‌نگاشت من زنده‌ام، دختران اُپی‌دی و دوره درهای بسته» عنوان مقاله‌های این فصل است.

مقاله‌های مرتبط با «نقد و بررسی کتاب‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس» در فصل پنجم گنجانده شده‌اند.

بررسی درون‌مایه و سطح فکری خاطرات آزادگان بر اساس 5 کتاب خاطرات اسارت، جایگاه روایت در کتاب خط‌شکن کویر و بررسی محتوایی آن، خوانش انتقادی و ارزیابی پژوهش‌های انجام شده درباره کتاب دا و اثبات ناکارآمدی آن‌ها موضوع مقاله‌های این فصل است.

«بررسی و تحلیل تاریخ شفاهی دوران دفاع مقدس»، «بررسی و تحلیل کتاب خاطرات خط‌شکن کویر» و «فراتحلیل پژوهش‌های انجام شده درباره دا» مقاله‌های این فصل هستند.

فصل ششم به «آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی دفاع مقدس» اختصاص یافته است.

شناسایی آسیب‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن، شناسایی آسیب‌های بینشی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، شناسایی عوامل اثرگذار در تاریخ شفاهی و ارائه راهکار برای بهبود استخراج اطلاعات تاریخی در تاریخ شفاهی، آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی دفاع مقدس بر اساس کتاب‌های منتشر شده در استان گیلان و ارائه راهکار برای برطرف کردن این آسیب‌ها، آسیب‌شناسی پروژه‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس، بررسی تأثیر سیاست‌گذاری‌های انجام شده در نشر و گویاسازی تاریخ شفاهی دفاع مقدس در تضمین امنیت ملی کشور، بررسی مرزهای تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری و آسیب‌شناسی آن، استفاده از توان فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط برای ضبط تاریخ دفاع مقدس با شیوه تاریخ شفاهی، ضرورت سیاست‌گذاری در حوزه تولیدات دفاع مقدس موضوع مقاله‌های این فصل هستند.  

عناوین مقاله‌های فصل ششم از این قرار است: «ضرورت شناخت و رفع آفات آسیب‌زای تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «آسیب‌شناسی بینشی تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «تحلیل و بررسی چالش‌ها و آسیب‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «چالش‌های خاطرات شفاهی با تکیه بر مستند نگاشته‌های جنگ در گیلان»، «آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی و راهکارهای آن با تأکید بر دفاع مقدس»، «آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری انجام شده در گویاسازی تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی دفاع مقدس در حوزه مرزهای خاطره»، «آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی دفاع مقدس با تکیه بر ساختار روایی خاطره»، «آسیب‌شناسی و راهکارهای کاربردی در تسریع مستندسازی تاریخ شفاهی دفاع مقدس» و «آسیب‌شناسی تحقیق و پژوهش و تاریخ شفاهی در حوزه دفاع مقدس».

سایر مقاله‌هایی که در دسته‌بندی انجام شده جای نمی‌گرفته‌اند، در فصل هفتم با عنوان «سایر محورها» قرار دارند.

به‌کارگیری فضای مجازی برای بیان تاریخ دفاع مقدس، راهکارهای استفاده مؤثرتر از تاریخ شفاهی در زمینه مستندسازی تاریخ جنگ، نقش تاریخ شفاهی دفاع مقدس در نظام آموزشی، اهمیت تاریخ شفاهی در حوزه دفاع مقدس، بیان شاخصه‌های هنجاری اخلاق رسانه در حفظ و ترویج تاریخ شفاهی دفاع مقدس، راهکارهای ترویج فرهنگی و هویت‌بخشی با استفاده از خاطره‌گویی رزمندگان، کاربرد اسناد محلی در تدوین تاریخ شفاهی دفاع مقدس، شناخت و درک صحیح اندیشه، گفتار و عملکرد دفاعی امام خمینی و استفاده از آن، گزارش پژوهش، ضرورت ثبت زندگی پیشکسوتان و بازنشستگان دوران دفاع مقدس به شیوه تاریخ شفاهی موضوع مقاله‌های فصل هفتم هستند.

«تاریخ شفاهی دفاع مقدس و فضای مجازی»، «توصیف، تبیین و فهم در تاریخ شفاهی جنگ»، «شیوه‌های پرورش تاریخ شفاهی دفاع مقدس در نظام آموزشی»، «ضرورت توجه به تاریخ شفاهی دفاع مقدس با نگاهی به مراکز فعال در این حوزه»، «جایگاه اخلاقی رسانه در سیاست‌گذاری‌های رسانه‌ای جهت حفظ و ترویج تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «بازخوانی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، قدرتی نرم از زبان رزمندگان فرهنگی»، «نقش اسناد محلی در تدوین تاریخ شفاهی دفاع مقدس»، «تاریخ شفاهی درس‌آموخته‌های دفاع مقدس در اندیشه، گفتار و عملکرد دفاعی امام خمینی»، «هفتاد روز جبهه تیناب، مهندسی روایت جمعی در روایت مبنایی تاریخ شفاهی» و «ثبت تاریخ شفاهی پیشکسوتان و بازنشستگان دوران دفاع مقدس» عناوین مقاله‌های این فصل هستند.

در پایان کتاب تصاویری از نشست علمی کمیته همایش و برگزاری همایش درج شده است.

کتاب مجموعه مقالات دومین همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، با حجم 702 صفحه در قطع وزیری در سال 1398 توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس با همکاری مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه جامع امام حسین^(ع) منتشر شده است.