بدرقه بزرگ و اهمیت تاریخ‌نگارانه آن

حمید قزوینی

13 خرداد 1399

سوژه‌های تاریخ شفاهی از دل رویدادهایی استخراج می‌شوند که در متن زندگی مردم هستند. به همین دلیل تاریخ را مجموعه‌ای از حوادث فرهنگی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می‌دانند که در گذشته و زمان و مکان مشخص و در ارتباط با زندگی انسان‌ها رخ داده است. به رغم این موقعیت، بسیاری از حوادث در زمان وقوع، چندان مورد توجه مورخان و مستندنگاران نیستند و برخوردی عادی با آن‌ها صورت می‌گیرد اما با گذشت زمان و فرونشست هیجانات، لایه‌هایی از وقایع خودنمایی می‌کند که اهمیت تاریخی آن‌ها را بیشتر نشان می‌دهد.

تاریخ معاصر ایران سرشار از اینگونه رویدادهاست که از جهات مختلف دارای اهمیت تاریخ‌نگارانه هستند و می‌توانند شناخت روشنی از جامعه ایرانی در مقطعی خاص ارائه دهند. یکی از این رویدادها مراسم بدرقه پیکرامام خمینی در روز۱۶ خرداد ۱۳۶۸ است؛ مراسمی که با جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر بزرگترین مراسم تشییع در جهان است.

این موضوع، زمانی اهمیت پیدا می‌‌کند که بدانیم از محبوبیت و نفوذ معنوی رهبران و حاکمان کشورها پس از چند سال به میزان زیادی کاسته خواهد شد، اما تشییع پیکر امام خمینی نه تنها حمایت عمومی از جمهوری اسلامی و رهبران آن را اثبات کرد که تأثیر تعیین‌کننده‌ای در حفظ امنیت ملی و انسجام داخلی داشت.

نکته حائز اهمیت دیگر درباره این مراسم، خودجوش بودن حضور مردم و برهم خوردن بسیاری از ‌برنامه‌های قبلی به دلیل تراکم جمعیت و اندوه شدید مشایعت‌کنندگان بود.

بدیهی است موضوعاتی مانند مراسم وداع با امام در مصلای تهران، عزیمت مردم از دیگر شهرها به تهران، اقامه نماز بر پیکر ایشان، تأمین امنیت مراسم، همراهی مردم و انتقال پیکر امام به بهشت زهرا، پذیرایی از مردم، امداد و نجات مصدومان، موانع موجود بر سر تدفین و تأخیر در برنامه تدفین، بازتاب مراسم در محافل سیاسی دیگر کشورها، تأثیر آن بر فضای سیاسی و فرهنگی کشور، فعالیت اصحاب رسانه‌ در طول مراسم، تأثیر آن در مناسبات دیپلماتیک و... می‌تواند بخشی از بایسته‌های پژوهش در این پروژه به شمار آید.

همچنین به دلیل حضور میلیونی مردم و مشارکت نهادهای مرتبط، تعداد راویان و صاحبان خاطره رقم بالایی را به خود اختصاص ‌می‌دهد که انتظار می‌رود حجم اطلاعات و داده‌های تاریخی، از تنوع و تکثر فراوانی برخوردار شود و بالطبع در شناخت واقعه و فهم ابعاد فرهنگی و سیاسی و اجتماعی آن به لحاظ کمی و کیفی و آشنایی با نگاه مردم به امام خمینی^(ره) و نظام تأثیر شایانی داشته باشد.

با عنایت به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد مؤسسات مختلف تاریخ پژوهی و فعالان تاریخ شفاهی هر یک با ورود به این موضوع، می‌توانند گوشه‌هایی از این بدرقه بزرگ را ثبت و ضبط کنند.