تاریخ شفاهی مخابرات سپاه پاسداران در دفاع مقدس

محمدعلی فاطمی

06 اسفند 1397

کتاب «تاریخ شفاهی دفاع مقدس: روایت مهدی شیرانی‌نژاد: مخابرات» به کوشش یحیی نیازی تدوین و توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در سال 1397 منتشر شده است. این کتاب 494 صفحه‌ای توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با موضوع خاطرات سرداران از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شناسایی شده و همان‌طور که در عنوان کامل کتاب دیدید، ناشر، آن را با موضوع تاریخ شفاهی دفاع مقدس ارائه کرده است.

این مقایسه از آن‌رو صورت گرفت که متوجه این پرسش و نکته شویم که آیا «تاریخ شفاهی» در موضوع‌های مورد نظر کتابخانه ملی برای ارائه اطلاعات نشر کتاب‌ها قرار دارد یا نه؟ اگر هست با چه شرایطی از آن استفاده می‌شود و اگر نیست، جای بررسی دارد که چگونه باید به موضوع‌ها افزوده شود؟ چون تعداد کتاب‌هایی که با عنوان تاریخ شفاهی منتشر می‌شوند، در حال افزایش است.

فهرست کتاب نشان می‌دهد که این اثر حاصل 24 جلسه مصاحبه با سردار سرتیپ پاسدار مهدی شیرانی‌نژاد، جانشین مخابرات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس است؛ البته در نوشته پشت جلد کتاب آمده که این اثر حاصل 27 جلسه مصاحبه است. همین نکته می‌تواند برای خواننده کنجکاو پرسش باشد. مصاحبه و تدوین کننده کتاب در مقدمه خود از چند جلسه تکمیلی در کنار جلسه‌های اصلی نوشته که به نوعی توضیحی برای تفاوت آن دو عدد محسوب می‌شود.

فهرست کتاب، فهرست کامل و نمایه‌گونه‌ای از فرازهای موجود در متن است. چنین فهرست‌نگاری در کنار نمایه پایانی این کتاب، نظر پژوهشگران را جلب خواهند کرد، چون راهی به درون متن می‌گشایند و جنبه منبع و مرجع بودن آن در موضوع مورد نظر اثر را افزایش می‌دهند.

در فهرست کتاب حداقل این دو نکته نظر را جلب می‌کنند: یکی عملیات دفاع مقدس بسیاری که راوی از آنها سخن می‌گوید و دیگر، تأکید بر جنبه‌های تخصص راوی (مخابرات) در هر عملیات؛ یعنی راوی با توجه به آن تخصص از مشاهداتش گفته است.

هر فصل کتاب که در این اثر جلسه نام گرفته، با این ترتیب آغاز شده است: عدد جلسه با اشاره به محل برگزاری آن در پی‌نوشت صفحه، تاریخ برگزاری جلسه، عنوانی برای مقطعی که در آن جلسه مورد گفت‌وگو قرار گرفته است و چکیده جلسه. با چنین مقدماتی طبیعی است که متن کتاب، متن کامل و شامل تک‌تک پرسش‌ها و پاسخ‌های بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده باشد. عکس‌ها، مدارک یا اسناد متناسب با هر فراز متن هم نزدیک به آن فراز قرار گرفته‌اند. پی‌نوشت‌های صفحه‌های متن کتاب نیز شامل گویاسازی مختصر (معرفی اشخاص و مکان‌ها، شرح اسامی خاص و لوازم مخابراتی و...) است.

تدوین کننده کتاب با استفاده از روش آوردن تک‌تک پرسش‌ها و پاسخ‌ها بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده، خواسته تاریخ شفاهی بودن متن را نشان دهد، اما خود را هم در دید و در برابر قضاوت کارشناسان تاریخ شفاهی قرار داده است. در بررسی این کتاب، می‌توان از این منظر با کارشناسان به گفت‌وگو نشست.

متن کتاب «تاریخ شفاهی دفاع مقدس: روایت مهدی شیرانی‌نژاد: مخابرات» دارای مشاهدات و تجربیات راوی از شکل‌گیری، توسعه و تجهیز و مأموریت‌های یکی از مهم‌ترین واحدهای یگان‌های رزم سپاه پاسداران در سال‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است؛ در این شکی نیست، اما در نوع خود شروعی است برای مصاحبه‌ها با فرماندهان و رزمندگان مخابرات در جنگ. این کتاب، دری به روی این موضوع باز کرده است تا پرسش‌های بیشتری مطرح شوند و به مرور اطلسی از نقش مخابرات در شبکه ارتباطی بخش‌های گوناگون سازمان رزم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شکل گرفته و تکمیل شود.