پیوند تاریخ شفاهی و تاریخ محلی در یک پایان‌نامه

مریم اسدی جعفری

29 بهمن 1397

جلسه دفاع از پایان‌نامه دکترا با عنوان «تحلیل تاریخی تحولات ناشی از مهاجرت به شهر اصفهان و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن (1357-1304 هـ.ش)» به همت معصومه گودرزی، بیست‌وسوم بهمن ماه 1397 در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان برگزار شد.

به گزارش سایت تاریخ شفاهی ایران، این پایان‌نامه با راهنمایی دکتر مرتضی نورایی و دکتر ابوالحسن فیاض انوش و به کوشش معصومه گودرزی، فارغ‌التحصیل رشته تاریخ ایران اسلامی- گرایش محلی تدوین شده است. دکتر علی اکبر کجباف، دکتر سید محمد سیدبنکدار و دکتر سهیلا ترابی فارسانی نیز داوری این پایان‌نامه را بر عهده داشتند. گودرزی پس از دفاع از این پایان‌نامه، نمره عالی کسب کرد.

محقق در این پایان نامه دکترا، با تکیه بر اسناد، منابع کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی، پیامدهای فرهنگی- اجتماعی مهاجرت به شهر اصفهان، طی سال‌های 1304 تا 1357ه.ش/ 1979-1925میلادی و تاثیر مهاجرت بر مؤلفه‌های خوراک، پوشاک، آموزش و آئین‌ها را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است.

نمونه‌های مورد مطالعه در این پژوهش، دوگروه «مهاجرین داخلی شامل: ایلات بختیاری، اقوام بلوچ، کرد و معاودین عراقی» و «مهاجرین خارجی شامل: مستشاران روسی، انگلیسی، فرانسوی، آمریکایی، آلمانی و پناهندگان لهستانی» است.

گودرزی، همزمان با مطالعات کتابخانه‌ای و اسناد، با تعدادی از گروه‌های مهاجر در اصفهان هم گفت‌وگو کرده و نتایج مصاحبه‌ها با گفته‌های سایر مهاجران و البته افراد بومی اصفهان، مورد مطابقت قرار گرفته است.

بر اساس گفته‌های محقق، مشکلات زیادی برای انجام مصاحبه‌ها وجود داشت. زیرا یافتن افرادی که در مقطع زمانی موردنظر، به اصفهان هجرت کرده و حاضر به گفت‌وگو باشند، کار دشواری بود. به‌طوری که مهاجران بسیاری شناسایی ‌شدند، اما پس از مراجعه به آن‌ها مشخص ‌شد، زمان هجرت این افراد با دوره زمانی پژوهش حاضر تناسب ندارد. برخی از این افراد نیز حاضر به مصاحبه نشدند. حتی برخی از مصاحبه ‌شوندگان به دلیل پاره‌ای از ملاحظات شخصی، اجازه ضبط صوت و یا ثبت هویت واقعی خود را ندادند. احساس ناامنی در برخی از مهاجران نیز از دیگر مشکلات پژوهش‌گر در مطالعات میدانی بوده است.

برای انجام گفت‌وگوهای متوالی با اقوام مهاجر ساکن در اصفهان، از مکان‌ها، محلات و مراکز آموزشی- فرهنگی متعلق به مهاجران بازدید به ‌عمل آمد. به‌طور مثال برای درک بهتر نحوه زندگی برخی از معاودین، ناگزیر به قهوه‌خانه‌ای که متعلق به این افراد بود، مراجعه شد و همچنین با هماهنگی برخی از مهاجرین، در سور و سوگ آن‌ها حضور یافته و اجرای مراسم این افراد، مورد مشاهده و مطالعه قرار گرفت.

فصل سوم از پایان نامه خانم معصومه گودرزی، به بررسی تعاملات فرهنگی مهاجران داخلی و جامعه بومی اصفهان و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن پرداخته و فصل چهارم، تعاملات فرهنگی مهاجران خارجی و جامعه بومی اصفهان و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن را بررسی کرده است.

فصل پنجم نیز پدیده‌ حاشیه‌نشینی و تأثیر مناطق حاشیه‌ای بر ساختار فرهنگی – اجتماعی شهر اصفهان را کنکاش کرده و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی مسجل شد که شرایط مناسب جغرافیایی - طبیعی اصفهان، رشد صنایع و اشتغال‌‌زایی و تغییرات ساختار شهری، از جمله عوامل کلیدی جذب مهاجر به این شهر بوده‌اند.

از دیگر یافته‌های این پژوهش می‌توان به تاثیر احداث مدارس نوین، استقرار دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی، در جذب مهاجر از راه‌های دور و نزدیک به این شهر اشاره کرد. همچنین عدم وجود امکانات خدماتی- رفاهی و درمانی در مناطق روستایی و شهرستان‌ها، درگیری‌های قومی- قبیله‌ای، افزایش تعاملات میان روستاییان با شهرنشینان، عدم وجود امکانات آموزشی برای ادامه تحصیل و ضد ارزش تلقی شدن واژه‌هایی همچون دهاتی و شهرستانی، ارزش تلقی شدن شهرنشینی، گسترش خدمات بهداشتی- آموزشی و رفاهی در شهر اصفهان موجب شده تا موجی از مهاجرت به این شهر را در دوره پهلوی به دنبال داشته باشد.

با استناد به مطالعات میدانی، اغلب مهاجرین درصدد بودند تا در محیط جدید و در فرایند نوگرایی، عادات، احساسات و عقاید قدیمی خود را حفظ کنند و کمتر دست‌خوش تغییرات قرار گیرند. در واقع، نسل دوم و سوم مهاجرین، فرهنگ جدید را همانند یک بچه بومی فرا گرفتند. اما تطبیق کامل با محیط جدید حداقل برای نسل اول مهاجرین امکان‌پذیر نبوده است.

با استناد به مطالعات میدانی پایان‌نامه دکترا با عنوان «تحلیل تاریخی تحولات ناشی از مهاجرت به شهر اصفهان و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن (1357-1304 هـ.ش)» می‌توان گفت: «حضور گروه‌های قومی در کنار یکدیگر، به افزایش پیوستگی‌های بین گروهی و کاهش شکل‌گیری فرهنگ‌‌های بسته و درون‌گروهی انجامیده و منجر به تقویت پشتوانه‌های ملی شده است.»