دبیر کارگروه تاریخ‌شفاهی انجمن ایرانی تاریخ:

می‌توان از تاریخ شفاهی برای توسعه پایدار کشور بهره برد

شیما دنیادار رستمی

24 بهمن 1397

فائزه توکلی در گفت‌وگو با خبرنگار سایت تاریخ شفاهی ایران اظهار کرد: کارگروه تاریخ‌شفاهی انجمن ایرانی سلسله نشست‌هایی درباره حوزه مطالعاتی تاریخ شفاهی که ماهیتی میان‌رشته‌ای دارد، طراحی کرد که نشست‌های «پیوند تاریخ شفاهی با تاریخ فرهنگی»، «پیوند تاریخ شفاهی با تاریخ اجتماعی» و «پیوند تاریخ شفاهی با علوم سیاسی» برگزار شدند.

دبیر کارگروه تاریخ‌شفاهی انجمن ایرانی تاریخ ادامه داد: هدف من این است که بعد از کتاب «تاریخ شفاهی: مباحث (مبانی) نظری، روش‌شناسی» که سال 1396 توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد، کتابی در زمینه «تاریخ شفاهی و مطالعات بین رشته‌ای» منتشر کنم.

او با اشاره به این‌که مبانی نظری تاریخ شفاهی در ایران خیلی ضعیف است، افزود: بیشتر به عنوان یک رویکرد و روش با این مقوله برخورد می‌شود، من قصد دارم به تاریخ شفاهی به عنوان یک رشته علمی بپردازم. همان‌طور که در دانشگاه کلمبیا «تاریخ شفاهی» به عنوان رشته‌ای علمی مطرح شده و تا مقطع دکتری هم فارغ‌التحصیل دارند، امیدوارم روزی در کشورمان برسد که مراکز آکادمیک، تاریخ شفاهی را به عنوان یک رشته دانشگاهی معرفی کنند.

به گفته توکلی، ما فقر مبانی نظری در حوزه تاریخ شفاهی داریم. پژوهشگران تاریخ‌شفاهی‌کار اکنون به صورت پراگماتیک و عملیاتی از ابزار مصاحبه استفاده می‌کنند. ما به دنبال تعمیق این رویکرد عملیاتی هستیم تا به سمت تحلیل گفتمان و تحلیل روایت‌ها پیش برویم. در حوزه‌های جنگ تحمیلی، از خاطرات متعدد افراد سیاسی و طبقات مردم، دستاوردهایی داریم که می‌توانیم این خاطرات ثبت و ضبط شده تاریخ شفاهی را به فراتحلیل تبدیل کنیم.

او با تاکید بر این که فراتحلیل تاریخ شفاهی در مقطع کنونی (چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی) بسیار مهم است، گفت: وقایع و حوادث کشور در این مدت نیازمند بازکاوی است و تاریخ شفاهی می‌تواند در این زمینه‌ها به واکاوی بپردازد.

دبیر کارگروه تاریخ‌شفاهی انجمن ایرانی تاریخ ادامه داد: از سوی دیگر، ثبت تاریخ شفاهی صنایع ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. من صنعت فرش را بعد از صنعت نفت، مهم‌ترین صنعت ایران می‌دانم. در زمان پهلوی از جمعیت 30 و چند میلیونی ایران، 10 میلیون نفر به این صنعت اشتغال داشتند. باید بحث تاریخ شفاهی صنایع در شهرستان‌ها از طریق کارگروه‌های تاریخ شفاهی و مخصوصاً دفتر پایداری حوزه هنری استان‌هاتقویت شوند.

او با اشاره به سخنان مهندس زنگنه، وزیر نفت گفت: ما تا بیش از100 سال آینده منابع نفتی در اختیار نداریم و منابع گازی ما نیز تا 300 سال آینده به پایان می‌رسد. این در حالی‌ است که انسان‌های هنرمند، ثروت اصلی کشور هستند و صنعت فرش دوباره می‌تواند احیا شود. متاسفانه آن‌قدر در این زمینه ضعیف شده‌ایم که با رقیبانی چون هند و چین در سطح بین‌الملل در حال دست‌و پنجه‌ نرم کردن هستیم. واقعیت این است که از  قدمت چند‌هزار ساله صنعت فرش که با سرانگشتان زنان ایرانی شکل‌ گرفت، تاریخ شفاهی ثبت نشده است. زنان در دالان‌های زیرزمینی، در پستو‌ها و در شرایط بسیار دشواری فرش‌های باشکوهی آفریدند و این صنعت را تجلی دادند؛ به گونه‌ای که ایران را در سطح جهان با زیباترین صنعت باستانی‌اش یعنی «فرش» می‌شناسند. واکاوی این حوزه صنعت برای احیای آن خیلی اهمیت دارد. بنابر این تاریخ‌شفاهی از نظر اُبژه‌ای محدودیتی ندارد.

توکلی تاکید کرد: معتقدم که حتی از نظر اشتغال هم که در نظر بگیریم، اگر ساختمان عظیمی در اختیار تاریخ‌شفاهی‌کاران قرار گیرد، می‌توانند با مقوله «تاریخ شفاهی» چند میلیون انسان بیکار را شاغل کنند. چون تاریخ شفاهی جایگاه بسیار ارزشمندی دارد و جزو اسناد و منابع بسیار مهم تاریخی محسوب می‌شود. اگر به سکه‌ها و کوزه‌های قدیمی به عنوان سند مورد وثوق در تاریخ رجوع می‌شود، اکنون با توجه به تکنولوژی، با انسان‌ها به عنوان سند‌های زنده و سندهای گفتاری سروکار داریم که می‌توانند در تمامی حوزه‌ها برای دگرگونی سازمان‌ها، آموزش و پرورش، محیط زیست و... به کار آیند. بنابراین می‌توان از تاریخ شفاهی برای توسعه پایدار کشور بهره برد. باید برای ایجاد پیوند نسلی، کاری کنیم که این پیوند از طریق تاریخ شفاهی ایجاد شود.

توکلی در باره ضرورت ثبت تاریخ شفاهی در سازمان‌ها یادآور شد: کارگروه تاریخ شفاهی انجمن ایرانی تاریخ طرحی را مصوب کردند (که به دنبال آن این طرح در دولت تصویب شد) مبنی بر این‌که تمامی سازمان‌ها بخشی را به عنوان تاریخ شفاهی تشکیل دهند. ما به تعداد انسان‌ها می‌توانیم شفاهی‌کارانی داشته باشیم که دستاورد‌ها را مبتنی بر ذوق و سلیقه خودشان ثبت و ضبط کنند. آن‌چنان که مثلا تاریخ شفاهی ورزش باستانی نیز در حال ثبت است.

او با بیان این‌که متولی رسمی تاریخ شفاهی در کشور اکنون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است که زحمت بسیاری در این زمینه کشیده ‌است، گفت: ما باید از حوزه تاریخ شفاهی صرف عبور کنیم و از سوبژه وارد ابژه شویم. یعنی به صورت موضوع‌محور و نظام‌مند به این کار بپردازیم و زوایایی را در حوزه‌های تاریخی بگشاییم؛ نه‌آن‌که فقط آثار تاریخ شفاهی را در کتابخانه کنار هم بچینیم. باید انگیزه‌ها و برون‌داد‌های تاریخ شفاهی به صورت نظام‌مند بیرون بیایند.