معرفی کتاب از زبان مترجم

نگارش «گل‌های سرخ سارایوو» با روش تاریخ شفاهی

اکرم دشتبان

06 شهریور 1397

«گل‌های سرخ سارایوو: به سوی راهی برای حفظ یاد» اثر عذرا یونسوویچ با ترجمه محمد کریمی، توسط دفتر ادبیات و هنر مقاومت و انتشارات سوره مهر منتشر شد. این کتاب با 1110 نسخه شمارگان و 213 صفحه، در سال 1396 روانه بازار نشر شد. کتابی که موضوع آن چاله‌های انفجاری در سطح خیابان‌های سارایوو است که با خون سرخ مردم این سرزمین پر شد. درباره این کتاب با مترجم اثر، محمد کریمی به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

کریمی درباره چرایی انتخاب این کتاب برای ترجمه گفت: ترجمه کتاب را به پیشنهاد مرتضی سرهنگی پذیرفتم. در واقع علت این انتخاب معرفی یادمان‌‌های جنگ دیگر کشورها بود. یادمان‌های جنگ یکی از موضوعاتی است که در کشور ما کمتر به آن پرداخته شده و تنها بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کارهایی در این زمینه انجام داده است.

وی در ادامه افزود: موضوع جنگ بوسنی برای ما حساسیت‌زا بود. زیرا فاصله چندانی با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نداشت و از سویی در بحث مسلمان بودن مردم بوسنی، این قرابت حفظ می‌شد. در واقع این کتاب یک اثر پژوهشی است که در بخشی از این پژوهش با مردم عادی درباره یادمان‌ها صحبت و دیدگاه آنها مطرح شده است.

کریمی در پاسخ به این که کتاب در چه قالبی نوشته شده است توضیح داد: کتاب قالب پژوهشی دارد و از تکنیک و روش‌های تاریخ شفاهی بهره برده است که آن هم یک روش پژوهشی است. در طرح پژوهشی «گل‌های سرخ سارایوو» بوسنی و هرزگوین یادمانی است که محقق در پی تاثیرگذاری آن بر ذهن و روان مردم است. کسانی که در این کتاب با آنها مصاحبه شده است به روایت اتفاق‌هایی که در آن دوران رخ داده نپرداخته‌اند و تنها تاثیرگذاری یادمان‌های بعد از جنگ را شرح داده‌اند.

وی ادامه داد: هدف این پژوهش نگاهی به نقش خاطره عمومی و فعالیت‌های یادمانی با محوریت چاله‌های انفجاری در سطح خیابان‌های سارایوو و نگاهی جنبی به جریان کلی فعالیت‌های یادمانی در بوسنی و هرزگوین است. به عبارت دیگر هدف از این اثر کشف فرایند‌هایی است که از میان گزارش‌های حاصل از مصاحبه‌ها در جریان این پژوهش به دست آمد و نیز شیو‌ه‌ها و میزان تلفیق میان گذشته و امروز این کشور.

کریمی درباره ضرورت نگارش این نوع کتاب‌ها گفت: در کشور ما، در حوزه یادمان‌های جنگ، کتاب‌های پژوهشی چندانی نداریم. کارهای یادمان بیشتر سفارش‌ مراکز دولتی یا مراکز نظامی‌اند که در حوزه دفاع مقدس انجام می‌شود. مانند یادمان‌های ادوات جنگی که در شهر تهران و همدان وجود دارد. اما این‌که بعد از گذشت 30 سال از پایان جنگ با یادمان‌های آن چه کردیم و یادمان‌های جنگ برای امروز چه ضرروتی دارند سؤالاتی است که مولفان باید به سراغ آ‌نها بروند. تاثیر حوادث تاریخی با یادمان‌ها به نسل‌های بعد منتقل می‌شود زیرا گاه معنایی که امروز از جنگ مطرح می‌شود با معنایی که در دوران هشت سال دفاع مقدس مطرح می‌شد تغییر دارد. این تاثیرات، خود را در یادمان‌ها نشان می‌دهند. یادمان‌هایی که در ذهن مردم هستند و هویت ملی ما را می‌سازند.

کریمی افزود: این اثر با آنکه حجم چندانی ندارد، حاوی اطلاعات مغتنمی درباره موضوع خود برای خوانندگان ایرانی است. توجه به مباحث نظری در زمینه مطالعات مربوط به مکان‌های گرامیداشت و خاطره نکته مثبت دیگری در این کتاب است و نویسندگان می‌توانند از این اثر به عنوان یک الگو استفاده کنند.

این مترجم در توضیح بیشتر درباره کتاب به فصل‌بندی موضوعات آن اشاره کرد و توضیح داد: فصل نخست کتاب به کشف و ارائه شیوه‌هایی پرداخته که از‌ آنها برای یادکرد جنگ در روزنامه‌های مهم، فیلم‌ها و متون فعلی بوسنی و هرزگوین استفاده می‌شود. علاوه برآن در این فصل اطلاعاتی از پس‌زمینه چگونگی اجرای این پژوهش، مانند روش‌شناسی آن، ارائه می‌شود.

کریمی افزود: در حالی که در فصل اول سعی شده تا موضوعات در قالب بافت پیرامونی‌شان درباره یادکرد جنگ بوسنی و هرزگوین بررسی شوند، در فصل دوم تلاش شده چارچوب نظری مربوط به اهمیت مکان‌های یادبود در فرایند یادآوری ارائه شود. در این فصل به یادمان‌های گذشته و نقش آنها برای امروز نگاهی شده است تا رابطه میان تاریخ و خاطره کشف شود و همچنین بافت پیرامونی یادمان‌ها در رابطه میان خاطره و تاریخ تعریف و به معرفی شماری از مکان‌های یادمانی مهم در بوسنی و هرزگوین پرداخته شود.

وی ادامه داد: در فصل سوم با معرفی پدیده‌‌ای به نام «گل‌های سرخ سارایوو» سعی شده برخی از رازهای نهان در پس به وجود آمدن آن‌ ارائه شود؛ مسائلی همچون اینکه پدیدآورندگان گل‌های سرخ سارایوو کیستند؟ رازهای ارائه شده در این فصل باعث شده که این عنوان به فرایندی مکاشفه‌وار برای پژوهشگر تبدیل شود؛ تلاشی که پرسش‌های تازه‌تری در پی آورد؛ ‌پرسش‌‌هایی که پیوسته در حال بیشتر شدن هستند و باعث می‌شوند موضوع جالب‌تر از گذشته و البته به پایان بردن آن تیز سخت‌تر از گذشته شود.

کریمی گفت: برخی از این پرسش‌ها و نتایج پژوهش در فصل چهارم ارائه شده‌اند. در این فصل یافته‌های این پژوهش به دقت شرح داده می‌شوند. در این فصل نگارنده بررسی می‌کند که وقتی مصاحبه شوندگان برای اولین بار متوجه گل‌های سرخ می‌شوند تلقی آنها از کسانی که آنها را به وجود آورده‌اند چیست؟ در ادامه گزارش‌های ارائه می‌شوند که در جریان پژوهش درباره گل‌های سرخ سارایوو به وجود آمده‌اند.

در بخشی از فصل چهارم کتاب، در صفحه‌های 180 و 181 با عنوان «گل‌های سرخ به رنج‌ها اشاره می‌کنند» آمده است: «یکی از روایت‌های رایج درباره گل‌های سرخ اشاره به رنجی است که مردم در زمان محاصره سارایوو متحمل شدند. موضوع رنج معمولا در قالب سختی جنگ همراه با نبود آب و برق یا مواد اولیه غذایی توصیف می‌شود. کمبود همیشگی کالاهای اساسی با تهدید دائمی بارش احتمالی گلوله‌ها همراه بود که چاله‌های ناشی از ‌آنها به معنای آن بود که شاید انسانی در زمانی نامعلوم جانش را در ‌آنجا از دست داده است. علاوه بر این، مردمی که در شهر زندگی می‌کردند هیچ نمی‌دانستند در جهان چه می‌گذرد و با آنکه نیروهای سازمان ملل در آنجا حضوری سنگین داشتند، آن‌ها در معرض توپ‌ها و گلوله‌ها بودند. در آغاز جنگ امید آن می‌رفت که برای حفظ کسانی که مردم متمدن اروپایی فرض می‌شدند و اهل بوسنی و هرزگوین بودند کاری انجام خواهد شد، اما بدترین اتفاق آن بود که امید آرام‌آرام ظرف سه سال از میان رفت.

نجاد کورتو این‌طور توضیح می‌دهد که گل‌های سرخ یادآور رنج و مشقاتی هستند که مردم در طولانی‌ترین محاصره یک شهر اروپایی از زمان جنگ جهانی دوم تحمل کردند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد،‌ این توصیف او به این واقعیت مرتبط بود که مردم در زمان جنگ از خیر اندیشه‌ها و آرمان‌هایی که در زمان صلح داشتند گذشتند. بنابراین، هویت مردم از جایگاه انسانی به ضرورت زنده ماندن صرف تنزل پیدا کرد.

همزمان، باید به پدیده دیگری نیز‌ که من آن را «رنج درجه‌بندی شده» می‌نامم، توجه کرد. «رنج درجه‌بندی شده» بیان‌گر اصطلاحی است که مصاحبه‌شوندگان اغلب برای بیان دیدگاه خود و توصیف مقیاس‌شان برای آنکه بگویند چرا در سربرنیتسا،‌ نسبت به پوتوچاری، توجه کمتری به گل‌های سرخ سارایوو صورت گرفت به کار می‌بردند...»