تاریخ روایت امکان است

علیرضا کمری

24 مرداد 1397

بسم الله الرحمن الرحیم

حضور همه‌ی حاضران سلام عرض می‌کنم.

سخن در محضر اهل دانش آسان نیست، مع‌هذا به مناسبت موضوع مجلس، یعنی رونمایی از کتاب «الف لام خمینی» به‌اجمال نکاتی چند را به عرض می‌رسانم؛

«الف لام» در نام این کتاب شاید تلمیحی داشته باشد به حروف مقطعه، که از زمره‌ی متشابهات قرآنی است. می‌شود این حروف را در نام کتاب دلیل بر رمزوارگی و پنهان‌بودگی امری یا موضوعی دانست که وضوح را برنمی‌تابد، لابد به این سبب که امر یا موضوع مد نظر فراتر از گنجایش کلمه و کلام است. الف لام در طرز و کاربردی دیگر اسم را معرفه می‌کند، تشخص می‌بخشد و استعلا می‌دهد. به این ترتیب شاید الف لام در ابتدای نام امام بر پنهان‌بودگی و نیز پیدایی صاحب اسم نظر داشته باشد، البته توأمان‌بودن این پیدایی و پنهانی، یکی از وجوه زندگی و مرام مردان بزرگ و روایت‌گری و روایت راجع به آنهاست. مؤلف این اثر ارزنده در دو جا به زیبایی و اجمال اشاره دارند به زیّ معنوی و روحانی امام در ساحت حکمت و عرفان و به تعبیری که در کتاب آورده‌اند «انقطاع از پدیده‌ها و آفریده‌ها» و «تجربه‌ی جهان وحدانی» و بقای امام در این قلمرو. ماجرا مربوط می‌شود به سال‌های 1305 تا 1323 که در صفحات 93 و 118 به آن اشاره شده است، و آن‌گاه لزوم توجه به جهان کثرت و نقل از عالم وحدت و قبول «ابتلا»ی حضرت باری‌تعالی. به نظر می‌رسد عمده و اساس مطالب کتاب متوجه و مربوط به این ابتلا و عالم عینیّات و زندگی امام باشد.

به این ترتیب کتاب در زمره‌ی کتاب‌های زندگی‌نامه‌ای، از نوع تاریخی قرار می‌گیرد. و در هر زندگی‌نامه‌ای نویسنده می‌باید به زمانه و زمینه‌ی تاریخی صاحب ترجمه توجه کند. البته سنت دیرینه‌ی زندگی‌نامه‌نویسی به تذکره‌نگاری که گونه‌ای ادبی است ادبی اتصال می‌یابد. زندگی‌نامه‌نویسی از نوع کارهای سهل و ممتنع در عالم نویسندگی است. به‌ویژه درباره‌ی کسی که مثل کس دیگر نبوده و نیست، نیست همتایی که می‌تواند مشبه‌به دیگران قرار گیرد، آنان که شباهتی به روش عملی و آرا و اندیشه‌های وی دارند و داشته‌اند. زندگی‌نامه‌نویسی به همین سبب کار دشواری است و به تعبیر بیهقی مرد آن‌گاه آگاه شود که نبشتن گیرد و بداند که پهنای کار چیست. معمولاً زندگی‌نامه‌ها در سیالیّت بین دنیای ادبیات و تاریخ نوشته می‌شوند؛ بماند که می‌شود در معنای تاریخ محاجه کرد، درک و تعریفی که از تاریخ در گذشته وجود داشته با اکنون تفاوت بسیار دارد. با این وجود در این کتاب ادبیات نقش خلّاق معناآفرین ندارد و نگرش و نگارش متن، تاریخی و مبتنی بر اسناد فراهم شده است. گفتنی است دسترسی به اسناد و مدارک برای مؤلف محدود و بلکه در حصر بوده است. به هر روی ساخت و سازه‌ی این اثر تاریخی و تاریخ‌پژوهانه است. نکته‌ها و نادره‌هایی از این حیث در کتاب هست که سابق بر این در کتاب‌های دیگر، دیگران بدان نپرداخته‌اند. نیز مواردی از رفع ابهام‌ها در این‌جا قابل توجه است، به‌ویژه تحلیل‌های تاریخی مؤلف در عرض و ازای رخدادها. جا دارد و بایسته‌ است درباره‌ی اهمیت و شأن تاریخی کتاب به‌طور مستقل بحث شود. مع‌الوصف تاریخ، در معنای گزاره و متن، امکان محقق‌شده‌ی روایت است و روایت در آثار مکتوب در کسوتِ «زبان» ظهور می‌کند و زبان واگوی موضع روایتگر درباره‌ی موضوع است. از این نظر، الف لام خمینی با نگاهی وفادارانه و مؤمنانه نسبت به حضرت امام و انقلاب اسلامی به قلم آمده است. این‌جاست که طرز نگارش و زبان متن و نثر اثر، اهمیت پیدا می‌کند و فزون بر وجوه تاریخ‌شناسی موضوعیت بررسی می‌یابد.

ویژگی یا جنبه‌ی دیگری که در این کتاب حائز اهمیت است، معماری پیکره‌ی این تألیف ـ از فصل‌بندی‌ها و عنوان‌گذاری‌ها ـ و رعایت تعادل و توازن میان موضوع و کمیّت متن است و در کل ربط اجزا به هم و انداموارگی اثر.

کتاب از جهتی بر طریق اجمال و ایجاز نوشته شده، زیرا تفصیل و جزء‌نگاری در شرح وقایع حجم اثر را بیش از آن می‌کرد که اکنون هست، و حتی چنانچه مقرر باشد در ویراست بعد تعلیقات و ضمائم ضروری به این کتاب افزوده شود حجم اثر را بیش از این خواهد کرد و به نظرم ضرورت دارد ضمائم و تعلیقات لازم به متن افزوده و نمایه‌ی درونمایه‌ها در آخر کتاب آورده شود و نیز ـ همچنان که استاد [رسول] جعفریان فرمودند ـ فهرست منابع و مآخذ در آخر کتاب دیده شود.

با توجه به کم‌حوصلگی مخاطبان عجول و جوان پیشنهاد می‌کنم کتاب در صورت مختصر، تلخیص و تحریر شود و همین کار هم به قلم آقای [هدایت‌الله] بهبودی انجام گیرد. کتاب آنچنان که دوستان کتاب‌خوانده می‌دانند از خاستگاه و خاندان امام آغاز می‌شود و به پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه 57 خاتمه می‌یابد. بایسته است در تدارک جلد دوم کتاب آقای بهبودی از پیروزی انقلاب تا واقعه‌ی رحلت امام اهتمام کنند و بکوشند.

این کتاب در حوزه‌ی زندگی‌نامه‌نویسی معطوف به انقلاب اسلامی اثری ارزنده و درخور توجه است، مع‌الاسف علل مزمن از پیش بوده و همیشگی و حوادث ایام موجب شد الف لام خمینی از زمان چاپ و نشر تاکنون آنچنان که باید و شاید دیده نشود.

به آقای بهبودی به عنوان مؤلف و نویسنده‌ی این اثر گرانقدر این توفیق بزرگ را تهنیت می‌گویم و به آقای [حجت‌الاسلام احمد] خزائی هم بابت تلاش مؤثر و مثمرشان که توانسته‌اند موجبات انجام این کار سترگ را فراهم آورند تبریک عرض می‌کنم. والسلام علیکم و رحمه الله[1]