انتشار کتاب «نظریه تاریخ شفاهی»

محمدعلی فاطمی

03 مرداد 1397

کتاب «نظریه تاریخ شفاهی» نوشته لین‌آبرامز، با ترجمه علی فتحعلی آشتیانی توسط دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و انتشارات سوره مهر در سال 1397 منتشر شد.

این کتاب 421 صفحه‌ای هشت بخش دارد: مقدمه: تبدیل رویه عملی به نظریه، خصوصیات تاریخ شفاهی، خود، ذهنیت و بیناذهنیت، خاطره، روایت، هنر اجرا، قدرت و توانمندسازی. قبل از این هشت بخش، چند پیش‌گفتار و مقدمه قرار گرفته‌اند و بعد از آنها، فهرست منابع بیشتر درباره هشت بخش کتاب.

در یکی از مقدمه‌های کتاب به این نکته اشاره شده است که «در ایران... عمده مباحث مطرح شده در این زمینه [تاریخ شفاهی] تحت‌تأثیر مطالعات اندیشوران خارجی انجام پذیرفته است. مسلماً تا زمان رسیدن به چارچوبهای نظری و شیوه‌های عملی متناسب با مسائل و موضوعات تاریخی در ایران... دانستن و فراگرفتن بنیادهای نظری و روشی تاریخ شفاهی از طریق ترجمه ضروری به نظر می‌رسد... ترجمه این کتاب براساس توجه به این مهم انجام پذیرفته...»

مترجم کتاب هم توضیح داده که «علم تاریخ شفاهی در ایران هنوز دوران طفولیت خود را پشت‌سر می‌گذارد و مفاهیم و اصطلاحات مورد استفاده در آن از معادل‌‌ها و تعاریف دقیق و تجربه شده فارسی برخوردار نیست. از این‌رو کوشش بسیار به عمل آوردم تا برای مفاهیمی که از فرهنگ غرب به ما منتقل می‌شود برابرنهاده‌های صحیح و قابل فهمی قرار دهم.»

در متن کتاب عنوان‌هایی دیده می‌شوند که توضیح ذیل آنها برای کسانی که روش تاریخ شفاهی را دنبال می‌کنند یا به کار می‌گیرند توجه‌برانگیز و در کارشان تأثیرگذار است؛ از جمله: تاریخ شفاهی چیست؟، ضبط مصاحبه و متن پیاده شده، انواع گفته‌های شخصی، قراردادهای رایج در تاریخ شفاهی، ملزومات پژوهش، شیوه‌های مختلف برای روایت «خود»، برخوردهای بیناذهنی در مصاحبه، خاطره خودزیست‌نامه‌ای، خاطره و ضایعات روحی، خاطرات جمعی، رابطه خاطره فردی با خاطره جمعی، روایت چیست؟، تحلیل روایت، تحلیل ساختار روایت، جنسیت و قومیت در روایت، آغاز تاریخ شفاهی و بحثی به نام اجرا، کاربرد نظریه‌های اجرا و تاریخ شفاهی، تاریخ شفاهی نخبگان و...

در آخرین صفحه از متن کتاب، نویسنده یادآور شده «هدف ما از نگارش این کتاب آشناسازی مورّخان شفاهی به زبانی ساده با نظریه‌های مؤثر بر تحلیل مواد و مطالب تاریخ شفاهی است. ما در مسیر خود نقشه این متدولوژی را ترسیم کردیم... وجه جالب رویه عملی تاریخ شفاهی صرفاً برخورداری از توان نزدیک شدن به منابع اولیه خود و خودمانی شدن با آنها نیست، بلکه فرصت طراحی رویکردهای تفسیری و تحلیلی جدیدی است که از میل به فهم معنا از نگاه پاسخ‌گوی ما ناشی می‌شود... تاریخ شفاهی چیزی شبیه این است؛ پاسخ‌گویان ما داستان‌های‌شان را می‌گویند و در فرایند داستان‌گویی و بعد از آن، اهمیت داستان‌ها برای گوینده و شنونده روشن می‌شود. امید است نظریه‌ها و کاربردشان در این کتاب به درک بهتر و عمیق‌تر این فرایند یاری رساند.»