پرسش‌های مصاحبه تاریخ شفاهی-1

مصاحبه قوی‌ به تحقیق گره خورده ‌است

اکرم دشتبان

20 خرداد 1397

متنی که پیش رو دارید بر اساس فراخوان پرسش درباره تاریخ شفاهی تهیه شده و در آن از نگاه یکی از کارشناسان، به پرسشی با محوریت این که «پرسش‌های مصاحبه تاریخ شفاهی دارای چه مشخصه‌هایی هستند؟» پاسخ داده‌ شده است. دکتر کیانوش کیانی هفت‌لنگ پاسخ خود را در قالب یادداشتی ارائه کرد که در ادامه می‌خوانید.

■

تاریخ شفاهی، دانستنی‌ها و تجربیات افراد مطلع را از وقایع و حوادث تاریخی در یک گفت‌وگوی فعال، ‌آگاهانه و هدفدار بررسی و نوارهای صوتی و تصویری را ثبت و ضبط می‌کند. این شیوه، ابزاری مهم و ضروری برای فهم گذشته نه چندان دور است و گذشته هر فرد و جریان تاریخی را در ابعاد گوناگون برای آیندگان حفظ می‌کند.

سوژه‌یابی در تاریخ شفاهی (موضوع مصاحبه)

نخستین گام برای گفت‌وگو و مصاحبه خلاق در تاریخ شفاهی،‌ انتخاب سوژه یا موضوع مصاحبه است. باید به وضوح بدانیم که می‌خواهیم با چه کسی در مورد چه موضوعی مصاحبه کنیم. آیا موضوع مصاحبه شخص مصاحبه‌شونده است یا شخص دیگری است که قرار است درباره او صحبت شود.

انتخاب سوژه و موضوع درست و حساب شده اولین شرط انجام یک مصاحبه اصولی است.‌ مصاحبه به عبارتی یعنی مکالمه،‌ یعنی گفت‌و‌گو. اما در مقام عمل، هر یک از این واژه‌‌ها مفهوم و کاربرد متفاوتی دارند و لازم است که یک مصاحبه‌کننده به آن توجه داشته باشد.

همین که دو نفر با هم ارتباط کلامی برقرار می‌کنند، مکالمه شکل می‌گیرد. اما لزوماً این مکالمه به معنای مصاحبه نیست. بسیاری از گفت‌وگوهای تلفنی و گفت‌وگوهای روزمره میان مردم جنبه مکالمه دارد. مصاحبه در شکل ژورنالیستی و تاریخ شفاهی صورت می‌گیرد. در مصاحبه خبرنگار تعدادی سؤال برای مصاحبه‌شونده، ‌مطرح و پاسخ آنها را دریافت می‌کند، ‌این سؤالات در عین وحدت، دارای استقلال هستند.

در بسیاری از مواقع، طرح سؤال اول و دوم هیچ گونه تناسبی با هم ندارد و دقیقاً شکلی از یک مصاحبه کتبی در جریان دریافت پاسخ خبرنگاری است که حضور ندارد. اما در گفت‌وگو سؤال‌ها در عین وحدت، پیوسته و مرتبط با یکدیگرند و نوعی چالش بین طرفین برقرار است. به عبارتی با مباحثه یا مجادله و درگیری همراه است. همیشه اولین سؤال که مطرح می‌شود جنبه مصاحبه دارد و اگر خبرنگار و مصاحبه‌کننده مسلط به موضوع و آشنا با تکنیک مصاحبه باشد قادر خواهد بود آن را همان ابتدا به سمت گفت‌وگو هدایت کند.

تمهیداتِ قبل از مصاحبه

مصاحبه‌کننده علاوه بر آشنایی با تکنیک و روش باید قبلاً درباره موضوع مصاحبه مطالعه دقیقی داشته باشد. قبل از مصاحبه درباره موضوع،‌ استفاده از آرشیو،‌ مطالعه پرونده مرتبط با موضوع و ‌مطالعه کتاب‌های مرتبط با موضوع از جمله کسب اطلاعات است. پژوهشگر حرفه‌ای موجب می‌شود که مصاحبه قوی‌تر،‌ اصولی‌تر و دارای قوای غنی‌تری باشد.

شرایط مصاحبه‌شونده در تاریخ شفاهی

پیش از حضور به فرد مصاحبه‌شونده اطلاع بدهیم،‌ رئوس مطالب را در اختیار مصاحبه‌شونده یا راوی بگذاریم تا خودش را آماده کند، ترجیحاً یادداشت کند یا در ذهنش تنظیم کند. چارچوب مصاحبه از قبل مشخص باشد. یادمان باشد که پاسخ مجهولات را می‌خواهیم نه معلومات، زمان‌بندی برای هر پرسش دقیق باشد، مصاحبه‌گر بر موضوع تمرکز داشته باشد و مصاحبه باید پیاده، ویراستاری و مسائل حقوقی مطرح شود و متن ویراسته را راوی امضا کند.

چگونه می‌توان مصاحبه‌های جذابی تولید کرد

برای تهیه یک مصاحبه عالی، علاوه بر اطلاعات و تخصص لازم در مورد موضوع مصاحبه،‌ باید به تکنیک‌های انجام مصاحبه نیز تسلط داشت. باید از ویژگی‌های یک مصاحبه حرفه‌ای‌ آگاهی کامل داشت. نحوه شروع مصاحبه، ‌پیش بردن و تمام کردن آن،‌ تصویرسازی و توصیف در مصاحبه،‌ یادداشت برداری و نحوه به کار بردن آن و بالاخره شیوه تنظیم مصاحبه از جمله نکاتی است که رعایت و توجه به آنها موجب می‌شود که مصاحبه انجام شده برای مخاطبین خواندنی و جالب باشد. علاوه بر این دانایی، تمرین، تداوم مصاحبه و دقت در تجربه‌های انجام شده به هر چه حرفه‌ای‌تر شدن ما در این زمینه کمک کند.

■

سایت تاریخ شفاهی ایران پرسش‌هایی را درباره تاریخ شفاهی با صاحب‌نظران و دست‌اندرکاران این موضوع، مطرح و پاسخ‌ها را برای مخاطبان منتشر می‌کند. مجموع پاسخ‌ها نتایج قابل توجهی خواهند داشت. چنانچه پرسشی به نظرتان می‌رسد آن را از طریق این صفحه ارسال کنید تا نظر کارشناسان و دست‌اندرکاران تاریخ شفاهی را درباره آن بخوانید.