گویاسازی در کتاب‌های تاریخ شفاهی - 1

منابع معتبر، گویاسازی را غنا می‌بخشند

اکرم دشتبان

26 اردیبهشت 1397

متنی که پیش رو دارید بر اساس فراخوان پرسش درباره تاریخ شفاهی تهیه شده و در آن از نگاه یکی از کارشناسان، به پرسشی با محوریت «میزان گویاسازی و پی‌نوشت در کتاب‌های تاریخ شفاهی» پاسخ داده‌ شده است.

■

گویاسازی در تاریخ شفاهی، قابلیت درک بیشتری از متن را برای خواننده معاصر و حتی نسل‌های آینده فراهم می‌کند. حال اینکه گویاسازی چه معنایی دارد، پرسشی است که حجت‌‌الاسلام سید ولی هاشمی، نویسنده کتاب‌های دفاع مقدس و معاون حوزه هنری استان مازندران درباره آن گفت: گویاسازی تاریخ شفاهی شامل مطالب مستندی است که تدوین‌گر با استفاده از تحقیق و بهره‌گیری از منابع معتبر در مورد اشخاص، مکان‌ها، مفاهیم و اصطلاحات، با هدف رفع ابهام از متن فراهم می‌کند و اطلاعات بیشتری به خواننده می‌دهد.

وی درباره میزان گویاسازی در متن توضیح داد: میزان گویاسازی معمولاً در حدی است که تدوین‌گر اثر را قانع کند. این میزان ممکن است دو سطر یا نیم سطر باشد، اما میزان آن نباید از یک‌چهارم صفحه یا نیم صفحه بیشتر شود. در واقع گویاسازی نباید آن‌قدر زیاد باشد که به ساختار اثر ضربه بزند. گویاسازی را می‌توان به چهار صورت در کتاب گنجاند، نخست ارجاع در متن، دوم به صورت پاورقی و پی‌نوشت، سوم در پایان فصل و چهارم به صورت ضمیمه کتاب.

نویسنده کتاب «حاج‌عمران» در ادامه با بیان اینکه گویاسازی در اثر، یک امتیاز برای کتاب و مؤلف محسوب می‌شود افزود: گویا‌سازی دو نکته را روشن می‌سازد. اول اینکه تدوین‌گر، پژوهشگر بوده و دوم فهم مخاطب را در نظر گرفته است.

وی درباره اینکه اگر مصاحبه‌کننده تسلط و مهارت بیشتری بر موضوع و نحوه مصاحبه داشته باشد، ضرورت پرداخت به گویاسازی را کمتر می‌کند، افزود: من با این نظر مخالفم؛ زیرا راوی ممکن است در مورد یک منطقه نظامی صحبت کند، اما اطلاعاتی از موقعیت جغرافیایی آن نداشته باشد. این وظیفه تدوین‌گر است که در پاورقی کتاب به گویاسازی مکان یا اصطلاح نظامی بپردازد. یا ممکن است فرد به خوبی خاطرات را به یاد نیاورد. در اینجا تدوین‌گر از طریق نقشه و منابع معتبر موضوع را روشن می‌کند.

هاشمی در ادامه درباره کارکردهای گویاسازی کتاب‌های تاریخ شفاهی گفت: گویاسازی در ابتدا باعث معرفی اماکن، اشخاص و مفاهیم می‌شود. دوم اینکه موضوع را درست معرفی می‌کند. سوم نشان می‌دهد که کار مؤلف بر اساس تحقیق است و فقط شامل پیاده‌سازی مصاحبه نمی‌شود و در آخر نیز‌ به قدرت علمی کتاب و غنای مطلب می‌افزاید.

وی در ادامه درباره مسایلی که گویاسازی را تهدید می‌کنند، توضیح داد: باید این نکته را در نظر داشت که اگر گویاسازی بیشتر از متن باشد، ممکن است باعث نارضایتی راوی شود یا موضوع از دست راوی خارج شود. همچنین ممکن است کسی که گویا‌سازی می‌کند، خود دچار ابهام‌سازی شود یا از منابع و سایت‌های غیر معتبر استفاده کند. در گویاسازی ممکن است تشابه اسمی وجود داشته باشد که تدوین‌گر نتواند آن را به خوبی عنوان کند یا منبعی که تدوین‌گر معرفی می‌کند مجهول باشد.

هاشمی ادامه داد: برای رفع مشکلات در حوزه منابع،‌ تدوین‌گر باید به سراغ کتب مرجع برود و اگر از سایت به عنوان مرجع استفاده می‌کند، نشانی آن را به صورت کامل بیاورد. البته در زمینه دفاع مقدس باید به سایت‌های معتبر در این زمینه یا سایت‌های رسمی سپاه و ارتش مراجعه شود.

■

سایت تاریخ شفاهی ایران پرسش‌هایی را درباره تاریخ شفاهی با صاحب‌نظران این موضوع، مطرح و پاسخ‌ها را برای مخاطبان منتشر می‌کند. مجموع پاسخ‌ها نتایج قابل توجهی خواهند داشت. چنانچه پرسشی به نظرتان می‌رسد آن را از طریق این صفحه ارسال کنید تا نظر کارشناسان تاریخ شفاهی را درباره آن بخوانید.

ظاهری نزدیک به هم، اما متفاوت
خاطرات، تاریخ شفاهی نیستند