آشنایی با سه کتاب

«رسم جهاد»، «آن یک نفر» و «از مشهد تا ژوهانسبورگ»

محمدعلی فاطمی

02 فروردین 1397

«رسم جهاد»، «آن یک نفر» و «از مشهد تا ژوهانسبورگ» به تازگی به کتاب‌فروشی‌ها رسیده‌ا‌ند. این سه کتاب دو وجه مشترک دارند. یکی این که حاصل جلسه‌های متعدد مصاحبه‌اند. به همین دلیل خاطره و تاریخ شفاهی در بر دارند. دیگر این که هر یک به مجموعه‌ اثری وابسته‌اند و آن مجموعه‌ها در مسیر ثبت و ضبط خاطرات و تاریخ شفاهی پیش می‌روند.

تجربه‌های جهاد سازندگی

کتاب «رسم جهاد: تجربه‌های کار جمعی در جهاد سازندگی به روایت حسینعلی عظیمی» با تحقیق و تدوین علی مشایخی، محمدرضا حسینی و محسن جعفری، در واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی تهیه و توسط مجله راه به چاپ رسیده است. این کتاب در رده‌بندی دیگری در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، به عنوان نخستین کتاب درباره جهاد سازندگی و در گروه مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی قرار گرفته است.

«رسم جهاد» که زمستان 1396 به چاپ رسیده، 198 صفحه دارد و یازده بخش با عنوان‌های: آغاز، تشکیل ساختار، جهاد در استان‌ها، ساختار منطقه‌ای جهاد سازندگی، رابطه جهاد با بقیه سازمان‌ها، اعتماد، ساختار شورایی جهاد، رابطه با مردم، کمیته فرهنگی، دولتی شدن جهاد، جهاد سازندگی در جنگ و پیوست اساسنامه جهاد سازندگی و تصاویر.

راوی «رسم جهاد» از پیش‌کسوتان جهادسازندگی است و به صورت شفاهی، روند فعالیت این نهاد را هم سرگذشت‌وار و هم تحلیل‌گونه بیان کرده است. بنابراین جنس متن این اثر با آثار معمول در حوزه تاریخ شفاهی متفاوت است. آن آثار شامل مشاهدات جزی‌نگرانه تؤام با ماجراهای مشخص هستند، اما روایت این اثر از منظر کلی موضوع مورد نظر را دنبال کرده و ماجراهای موضوع هم به صورت کلی روایت شده‌اند. این شیوه، نمونه‌ای قابل بررسی و نقد در بیان تاریخ شفاهی سازمان‌ها و نهادها است.

حاصل 37 ساعت مصاحبه

کتاب دیگری که زمستان 1396 به چاپ رسیده، بیستمین اثری از مجموعه‌ای با عنوان «طبیبان قدسی» است؛ «آن یک نفر: مستندی روایی از زندگی شهید احمد آتشدست» نام دارد و محقق و نویسنده آن مرضیه نظرلو بوده است. این کتاب 227 صفحه‌ای با همکاری انتشارات سپیدجامگان آسمانی، سازمان بسیج جامعه پزشکی و بسیج جامعه پزشکی استان سیستان و بلوچستان منتشر شده است.

در مقدمه محقق و نویسنده کتاب ده فصلی «آن یک نفر» آمده که «کتاب از مجموع 37 ساعت مصاحبه با خانواده و دوستان شهید احمد آتشدست در شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، ایرانشهر، زاهدان، بیرجند و نهبندان به رشته تحریر درآمده» است. او اطلاعات مصاحبه‌ها را در قالب متنی مستند ارائه کرده که سرگذشت احمد آتشدست است. این متن، سیر سال‌های زندگی این شهید (1339- 1361) را در بردارد و توانسته چهره مبارز و فرهنگی و تأثیر او در جغرافیای زادگاهش (استان سیستان و بلوچستان) و همراهی‌اش با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را به تصویر بکشد.

در خاطراتی که احمد آتشدست را می‌شناسانند، نحوه آشنایی او با آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و علاقه آتشدست به ایشان هم بیان شده است. این آشنایی به سال‌های تبعید آیت‌الله خامنه‌ای توسط حکومت پهلوی به ایرانشهر باز می‌گردد و دامنه آن تا جایی می‌رسد که ایشان پس از شهادت احمد آتشدست می‌نویسند: «در ایرانشهر در میان آن همه نوجوان و کودک فقط یک نفر دل و روحیه مبارزه را داشت و آن احمد آتشدست بود. امید من به همین یک نفر بود. او بچه‌ها را جمع می‌کرد، مسجد را از حضور پرشور آنها رونق می‌داد. کتاب از من می‌گرفت و تقسیم می‌کرد، سخنرانی می‌کرد. پدر نجیبش بعد از سیل به بیرجند رفت اما او دلش می‌خواست در ایرانشهر بماند و از من استفاده کند. او تنها نماینده نسل خود در آن شهر بود که شور مبارزه داشت. بعدها هرگز رابطه‌اش با من قطع نشد، جوان و دانشجو شدنش را شنیدم، از این که حزب‌اللهی مانده است خدا را شکر کردم. دلم می‌سوخت که این تنها محصول یک شهر را از دست رفته ببینم و خدا را شکر که هرگز از دست نرفت... . چند ماه پیش عقدش را خواندم و امروز خبر عروجش را می‌شنوم... ای خدای شهیدان بر دل پدر او و مادر و پدر همه شهیدان رحمت ‌آور. و این عزیز را با شهدای بزرگ اسلام محشور فرما! خاک‌پای همه شهدا و آرزومند مقام آنها.»

با خاطرات و سفرهای شاعر

از مجموعه‌ای با عنوان «تاریخ شفاهی شعر معاصر ایران» کتاب «از مشهد تا ژوهانسبورگ: زندگی و زمانه سید عبدالله حسینی» زمستان 1396 توسط انتشارات شهید کاظمی در قم منتشر شد. این کتاب 301 صفحه‌ای را حسین قرایی، در چهار فصل تألیف و تدوین کرده است. او در مقدمه نوشته که «سی جلسه مکرر با سید عبدالله حسینی و حدود سی ساعت مصاحبه، همین کتاب است که مشاهده می‌کنید.»

فصل اول کتاب که طولانی‌ترین فصل آن است «زمانه و زندگی» نام دارد و قرایی در قالب پرسش و پاسخ، زندگی و زمانه راوی اثرش را به متن آورده است. فصل دوم، نمونه اشعار راوی را در بردارد و فصل سوم نوشته‌هایی از زکریا اخلاقی، حمیدرضا شکارسری، حسین قرایی، محمدکاظم کاظمی، رضا اسماعیلی، مصطفی محدثی خراسانی و هادی سعیدی کیاسری درباره او. در انتهای این فصل دو سخنرانی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای در پنجم فروردین سال‌های 1366 و 1367 در مشهد و در دیدار اعضای گروه شعر سازمان تبلیغات اسلامی با ایشان آورده شده است. فصل چهارم هم شامل عکس‌های مرتبط با خاطرات و سفرهای راوی کتاب است.

مطالعه کتاب «از مشهد تا ژوهانسبورگ» همان‌طور که از نامش پیداست، هم‌سفر شدن با راوی را در پی دارد. یعنی خاطرات و به‌یاد داشته‌های او محدود به زادگاهش (خراسان) و سرزمین‌اش نیست، اگر چه تأکید متن کتاب بر گفته‌های راوی درباره شعر معاصر ایران پیداست. از میان خاطرات سید عبدالله حسینی، جریان عمامه‌گذاری او توسط امام خمینی(ره) و گفت‌وگویی که با ایشان داشته، نقطه خاص و برجسته‌ای در سرگذشت وی محسوب می‌شود.