راهنمای گام‌به‌گام در تاریخ شفاهی

جودیت مویر[1]
ترجمه: فاضل شیرزاد

21 اسفند 1396

گام اول: مقدمه

کاری که باید انجام دهیم

همه انسان‌ها روایت‌هایی برای نقل کردن دارند. روایت‌هایی که برخاسته از بطن زندگی ماست. ما تجربه‌های خود را در یک ترتیب خاص قرار می‌دهیم و خاطرات زندگی خود را در قالب یک داستان بیان می‌کنیم. تاریخ شفاهی، گوشی شنوا برای چنین روایت‌هایی است.

تاریخ شفاهی یک مجموعه منظم تجربه‌های شخصی از زبان افرادی است که در قید حیات هستند. مورّخان قاطعانه به اهمیت تاریخی خاطرات روزمره مردم، نه‌تنها افراد مشهور و ثروتمند، بلکه همه افراد، پی برده‌اند. اگر ما در راستای جمع‌آوری و حفظ این خاطرات یا داستان‌ها، اقدامی نکنیم، روزی خواهد رسید که همه آنها برای همیشه از دست می‌روند.

داستان‌های شما و افراد پیرامون شما، گنجینه‌ای باارزش و بی‌همتا برای خانواده و جامعه شماست. شما به همراه اعضای خانواده خود می‌توانید تاریخ نوشته ‌نشده خانواده خود را با به‌کارگیری شیوه‌ها و فنون تاریخ شفاهی محفوظ بدارید. همچنین، شما و خانواده می‌توانید جزئیات تاریخ نوشته ‌نشده خود را کشف و حفظ کنید. تاریخ شفاهی آن‌قدر انعطاف‌پذیر است که همه افراد در هر سنّی می‌توانند شیوه‌ها و فنون آن را بیاموزند تا بتواند تاریخ را بسازند و از روایات تاریخی درس بگیرند.

از آنجا که تاریخ شفاهی پنجره‌ای رو به جهان است، این مقاله پیشنهاد‌هایی را ارائه می‌دهد تا شما بتوانید در اطراف خود دست به جمع‌آوری و حفظ گنجینه‌های تاریخ شفاهی برای غنی کردن خود و نسل آینده، بزنید.

بسیاری از مردم نگران «درست انجام دادن تاریخ شفاهی» هستند، با این‌حال آنها به این قضیه پی برده‌اند که ضبط کردن صدا روی یک نوار ضبط‌ صوت، حداقل کاری است که می‌توانند انجام دهند. بنابراین، آنها فقط سعی می‌کنند که یک مصاحبه ساده یا این که فقط با شخصی برای ساعتی گفت‌وگو کنند. ممکن است ده سال آینده مردم از این تلاشی که در این راستا انجام داده‌اید از شما تقدیر و تشکر کنند و کسانی که چنین تلاشی را نکرده‌اند، افسوس خواهند خورند. امیدوارم که این مقاله مشوّقی باشد که شما در این راه وقت بگذارید و تلاش کنید.

تاریخ شفاهی چیست؟

تاریخ شفاهی یک مجموعه منظم تجربه‌های شخصی از زبان افرادی است که در قید حیات هستند. تاریخ شفاهی یک «باور مردمی»، «شایعه»، «آوازه» یا «چو انداختن» نیست. مورّخان شفاهی تلاش می‌کنند تا صحت‌وسقم یافته‌های خود را مشخص کنند، آنها را تجزیه‌وتحلیل کنند و در یک بافت تاریخی درستی قرار دهند. آنان نگران «نگهداری» یافته‌های خود برای استفاده محققین بعدی هم هستند.

در طرح‌های تاریخ شفاهی، یک مصاحبه‌شونده رویدادی [از زندگی] را برای مصاحبه‌کننده بازگو می‌کند که او آن را ثبت و یک سند تاریخ درست ‌کند. (واقعه ← مصاحبه‌شونده ← مصاحبه‌کننده ← ثبت تاریخی)

تاریخ شفاهی بر مبنای حافظه انسانی و کلماتی که از زبان [مصاحبه‌شونده] بیرون می‌آید، شکل می‌گیرد. ابزار جمع‌آوری در اشکال مختلف، چه یادداشت‌برداری با دست و چه ثبت دقیق با ابزارهای الکترونیکی صوتی و تصویری، انجام می‌گیرد.

گستردگی زندگی بشر سبب می‌شود که حدومرزهای برای موضوعاتی که ما به‌واسطه تاریخ شفاهی جمع‌آوری می‌کنیم، به وجود آید. ما می‌توانیم تنها به دوره زندگی یک شخص برگردیم، بنابراین محدودیت‌های ما در زمان هر نسلی، به قوت خود باقی است. این محدودیت سبب شده است که در مورّخان یک «سندرم اضطراب»[2] به وجود بیاید؛ درکی هراسناک از این که اطلاعات بازگشت‌ناپذیر هر لحظه ممکن است از بین برود. اگر تاریخ شفاهی به نحو احسن صورت گیرد، به فرد حس پیشرفت دست می‌دهد. جمع‌آوری تاریخ شفاهی حس به دست آوردن و نگهداری چیزی باارزش که از گذشته عبور کرده است، با خود به همراه دارد.

مراتب تحقیق در تاریخ شفاهی

1. موضوع یا سؤال محوری را تنظیم کنید.
2. طرح‌هایی را طراحی کنید. مسائلی مانند نتیجه نهایی، بودجه، گزینش، ارزیابی، مسائل شخصی، تجهیزات و قالب‌های زمانی را موردتوجه قرار دهید.
3. تحقیقی به‌عنوان پیش‌زمینه انجام دهید.
4. مصاحبه را شروع کنید.
5. روند مصاحبه را طی کنید.
6. تحقیق و مصاحبه‌ها را ارزیابی کنید و به مرحله 1 بازگردید یا به مرحله 7 بروید.
7. نتایج را مهیا و سازمان‌دهی کنید.
8. اسناد را بایگانی کنید.

اکنون، بر روی دستورالعمل‌ها و پیشنهاد‌ها مقداری مطالعه کنید. پیچیده کردن و یا ساده کردن طرح دست خودتان است. انتخاب کنید! فقط آنچه را که برای رسیدن به اهداف طرح خود نیاز دارید، استفاده کنید.

گام دوم: دستورالعمل‌ها و پیشنهاد‌ها

فهرست یادآوری تاریخ شفاهی

● در مورد اهداف تحقیقاتی خود تصمیم بگیرید و مشخص کنید که آیا تاریخ شفاهی به این اهداف شما کمک خواهد کرد یا خیر؟ ممکن است متوجه شوید که اهداف شما تغییر کرده است. با این ‌حال، بر روی کار خود متمرکز شوید.

● تحقیق اولیه را با استفاده از منابع غیر کلامی (مکتوبات) انجام دهید.

● نمونه افراد خود را معین کنید. چگونه برای مصاحبه، افراد را انتخاب می‌کنید؟ با مصاحبه‌شوندگان مستعد تماس برقرار کنید، طرح خود را به آ‌نها توضیح دهید و کمک بخواهید.

● تجهیزات خود را با توجه به اهداف خود فراهم آورید. تحقیق کنید و نوع ضبط و ثبتی را که می‌بایست تولید کنید مشخص کنید و سپس تجهیزات خود را هم [با توجه به آن] انتخاب کنید. برای مثال، آیا نیاز به کیفیت پخش [خوب] دارید؟ آیا باید به مدت طولانی آن را حفظ کنید؟ چه تجهیزاتی می‌توانید تهیه کنید؟

● برای کیفیت بهتر صدا از میکروفون بیرونی[3] استفاده کنید. این نیز در مورد ویدیو صدق می‌کند.

● تجهیزات خود را از قبل آزمایش کنید و بدانید که چگونه در شرایط مختلف کار می‌کند. قبل از رفتن به مصاحبه واقعی، نحوه استفاده آن را تمرین و تکرار کنید.

● اگر [قصد استفاده از] نوار صوتی را دارید، از نوارهای شصت‌ دقیقه‌ای استفاده کنید.

● فهرستی از موضوعات یا سؤالات فراهم کنید.

● مصاحبه را تمرین کنید.

● یک چک‌لیست شخصی از چیزهایی که باید قبل از مصاحبه، در طول و پس از مصاحبه به یاد داشته باشید، فراهم آورید.

● قرار ملاقات خود را در یک یا دو روز قبل از مصاحبه مشخص کنید.

● در روز مصاحبه، زمان بیشتری را برای رسیدن به محل مصاحبه در نظر بگیرید.

● مصاحبه و ضبط را در یک مکان آرام انجام دهید. زمانی که [پشت میز] مصاحبه نشسته‌اید، یک لحظه گوش دهید. صداهای مزاحم را از میان بردارید. برای مثال پاندول ساعت تیک‌تاکی را متوقف کنید، حیوانات خانگی را از محیط مصاحبه خارج کنید و در یا پنجره اتاق را ببندید تا صدای رفت‌وآمد وسایل نقلیه اذیت نکند.

● از دانش و فهم مصاحبه‌شونده نسبت به هدف مصاحبه و نحوه استفاده از آن اطمینان حاصل کنید. این مصاحبه، مکالمه خصوصی نیست.

● در آغاز هر جلسه مصاحبه، نام شخص مورد مصاحبه، زمان و مکان مصاحبه را [در ابتدای نوار] بیان و ضبط کنید.

● فعالانه و مشتاقانه به [حرف‌های مصاحبه‌شونده] گوش فرا دهید.

● گهگاه حرفی بزنید.

● اجازه سکوت دهید. اجازه دهید که مصاحبه‌شونده فرصت فکر کردن داشته باشد. سکوت کارتان را پیش می‌برد.

● هر از گاهی سؤالی بپرسید.

● قبل از این که به سراغ سؤال دیگر بروید، جواب سؤال کنونی خود را کاملاً پیگیری کنید.

● سؤالات باز بپرسید تا جواب «مفصّل» دریافت کنید، مگر این که به دنبال «واقعیت‌های» در جواب‌های کوتاه هستید.

● با سؤالاتی که کمتر حالت تفحّص[4] دارند، شروع کنید.

● سؤالات تفحّصی را در ادامه مصاحبه بپرسید.

● مصاحبه را با سؤالات سبک‌تری خاتمه دهید. مصاحبه‌شونده را به‌طور ناگهانی بعد از یک سؤال سنگین، رها نکنید.

● نسبت به توانایی روانی در هنگام مصاحبه، آگاه و هوشیار باشید.

● مدت مصاحبه را (با توجه به میزان خستگی شما و مصاحبه‌شونده) بین یک تا دو ساعت قرار دهید.

● در مجموع، برای ساختاری کردن مصاحبه بر روی عکس‌ها حساب نکنید، اما می‌توانید از آنها برای به فعالیت وا‌داشتن اولیه استفاده کنید. پاکت‌های بزرگی را برای به امانت گرفتن و دسته‌بندی کردن اسناد مثل عکس‌ها، به همراه خود داشته باشید.

● نوارهای ضبط‌شده را فوراً رونویسی و شماره‌گذاری کنید.

● قبل از این که مصاحبه را ترک کنید، از مصاحبه‌شونده بخواهید که فرم واگذاری را امضا کند، یا نسخه‌ای از متن پیاده شده را قبل از این که فرم واگذاری امضا شود برای مصاحبه‌شونده جهت تصحیح بفرستید.

● تشکر و تقدیرنامه‌ای برای مصاحبه‌شونده فراهم آورید.

● نظم [خاص] برای رونویسی و فایل‌بندی کردن هر چیزی داشته باشید. این [نظم] را به کار گیرید.

● از عکس‌هایی که از [مصاحبه‌شونده] امانت برده‌اید، کپی تهیه کنید و در اسرع وقت اصل آنها را به وی بازگردانید. گوشه عکس‌ها را با دست بگیرید و در درون پاکت مقوایی قرار دهید و جهت نگهداری بهتر [عکس‌ها]، بین آنها کاغذ سفید قرار دهید.

● از هر نوار مصاحبه یک کپی تهیه کنید. نسخه اصلی نوار را در جای جداگانه نگهداری کنید و تنها از نسخه کپی استفاده کنید.

● مصاحبه را تجزیه ‌و تحلیل کنید. حقایق را وارسی کنید. نتایج حاصل را با طرح تحقیقاتی خود مقایسه کنید. آیا چیزی که می‌خواستید به دست آورده‌اید؟ با توجه به نتایج مصاحبه، چه سؤالات مضاعفی پرسیده شده است؟ با توجه به نتایج مصاحبه، چه پیشرفتی در شیوه شما حاصل آمده است؟

● در صورت لزوم، برنامه‌ای برای مصاحبه‌ در جلسه بعد راه بیندازید.

● اگر مصمّم هستید، یک کپی از ضبط مصاحبه و متن پیاده شده را به شخص مصاحبه‌شونده بدهید. از او درخواست کنید تا متن پیاده شده و فرم واگذاری را تصحیح کند.

● موجبات نگهداری [اسناد مصاحبه] را برای طولانی ‌مدت فراهم کنید.

سؤالات را چگونه مطرح کنیم؟

● [می‌توان گفت که باید] فهرستی از عناوین سؤالات (البته نه سؤالات جزئی و سؤالاتی در یک ترتیب خاص) را برای مصاحبه، در ذهن آماده کنید. شما می‌توانید، فهرستی از سؤالات برای شروع مصاحبه فراهم کنید تا در شما و مصاحبه‌شونده، قبل از رفتن به سراغ اصل مطلب، احساس آسودگی و آمادگی ایجاد شود.

● بعد از مرحله مقدماتی، با در نظر گرفتن موضوع و هدف مطالعه، سؤال اساسی را طرح کنید. [سعی کنید] سؤالی را طرح کنید که جواب طولانی بطلبد و سبب تداوم در موضوع شود.

● مصاحبه را با سؤالات آسان شروع کنید. مثلاً [از مصاحبه‌شونده بخواهید که] خلاصه‌ای از زندگینامه خود را شرح دهد. پس ‌از این که به یک سازگاری [دوطرفه] رسیدید، سؤالات شخصی و احساسی را مطرح کنید. همان‌گونه که [مصاحبه] را شروع کرده‌اید، به آن پایان دهید. نه این که با سؤالات خود آن را بمباران کنید، بلکه به ‌آرامی و با سؤالات سبک‌تر [مصاحبه] را تمام کنید.

● چند سؤال هم‌زمان نپرسید.

● اجازه سکوت و فکر کردن به مصاحبه‌شونده دهید که این سکوت می‌تواند برای کار شما مؤثر باشد. در گرفتن جواب از طرف مصاحبه‌شونده، صبور باشید.

● نقش یک شنونده خوب را ایفا کنید. از زبان بدن، مثل نگاه کردن به‌صورت مصاحبه‌شونده، تکان دادن سر [‌جهت تائید حرف‌های مصاحبه‌شونده] و لبخند زدن جهت تشویق وی و برای نشان دادن این که «علاقه‌مند به شنیدن حرف‌های او هستید» استفاده کنید.

● اگر لازم بود، می‌توانید از تشویق‌های کلامی مثل «اطلاعات خوبی است!» یا «چقدر جالب!» استفاده کنید. مراقب باشید که از تشویق‌های کلامی مثل «اوه» (در همان لحظه که مصاحبه‌شونده در حال صحبت است) استفاده نکنید و او را نیز تحریک نکنید.

● اگر مصاحبه‌شونده حرف‌های کلی می‌زند و [از طرفی] شما هم به اطلاعات بیشتری نیاز دارید، از او بخواهید با جزئیات بیشتری حرف بزند. شما می‌توانید [به مصاحبه‌شونده] بگویید: «من منظورتان را نفهمیدم، امکانش هست که بیشتر توضیح دهید؟»

● از مصاحبه‌شونده بخواهید بعضی از کلماتی را که استفاده کرده است و نقش حیاتی در مصاحبه دارد، تعریف کند و توضیح دهد. برای مثال، از یک اسب‌سوار باید بپرسید که منظورش از «خدنگ» چیست؟ یا «درشکه» چیست؟ چگونه استفاده می‌شود؟ فایده آن چیست؟

● اگر می‌خواهید اطلاعات کاملی از مصاحبه‌شونده دریافت کنید، سؤال مهم را چند بار به اشکال مختلف بپرسید.

● غیر از مواردی که به جواب کوتاه از طرف مصاحبه‌شونده نیاز دارید، سؤالی نپرسید که جواب آن به‌سادگی با‌ «بله» و «‌خیر» گفته شود. نپرسید که: «آیا سال ۱۹۳۰، شما در دنی‌هیل[5] کشاورزی می‌کردید؟»، بپرسید: «در سال ۱۹۳۰، اوضاع کشاورزی در دنی‌هیل چگونه بود؟» سؤالاتی بپرسید که جواب «‌مفصّل» داشته باشد. نه‌تنها [باید سعی کنید] به کاری که مصاحبه‌شونده انجام داده است پی ببرید، بلکه [باید] به افکار و احساس او در مورد آن کار هم پی ببرید.

● سؤالات را در یک ترتیب [مشخص] بپرسید. سپس [می‌توانید] سؤالات بیشتر [و جزئی‌تر] بپرسید.

● انعطاف‌پذیر باشید. مراقب موضوعات پیش‌بینی‌نشده‌ای باشید که توسط مصاحبه‌شونده مطرح می‌شود و ممکن است حتی در کتاب راهنمای مصاحبه هم وجود نداشته باشد؛ آنها را ثبت کنید.

گام سوم: مقدمات مصاحبه

یادداشت‌برداری در مصاحبه

سریعاً بعد از مصاحبه، قبل از این که جزئیات از بین برود، مصاحبه‌کننده باید بنشیند و یک یادداشت‌برداری منظم انجام دهد. این یادداشت‌برداری مثل یادداشت‌برداری یک انسان‌شناس[6] است. یادداشت‌برداری مصاحبه‌کننده از شخص، موضوع، زمان و مکان حرف می‌زند. هر چیزی که به پیاده‌‌کننده متن مصاحبه و محققین آینده در فهم این مصاحبه کمک کند، در این یادداشت‌ها اضافه می‌شود. اگر این مصاحبه در محیط مدرسه انجام شود، معلمان و دانش آموزان باید فرمی را تهیه کنند تا نیازها و اهداف خاص طرح خود و همچنین توانایی‌های دانش‌آموزان را در آن بگنجانند.

فرم‌های تاریخچه زندگی

با توجه به اهداف طرح، فرم تاریخچه زندگی می‌تواند در اندازه کوچک یا بزرگ باشد. اطلاعات شخصی خیلی مهم هستند، خصوصاً اگر مصاحبه برای یک طرح تاریخچه خانواده در نظر گرفته ‌شده است، یا وقتی قرار است مصاحبه برای استفاده در آینده، بایگانی شود. این فرم باید اطلاعاتی را در خود داشته باشد که به فهم، استفاده و تفسیر دانش‌پژوهان در مصاحبه کمک کند. در کنار نام، نشانی، شماره تلفن، تاریخ تولد و محل تولد مصاحبه‌شونده، اطلاعاتی مثل نام، تاریخ تولد و فوت والدین، برادران، خواهران، همسران و فرزندان مصاحبه‌شونده هم خواسته شود. در این فرم، می‌توان اطلاعاتی نظیر فهرستی از فعالیت‌های خاص او در سازمان‌ها را گنجاند.

توافق‌نامه

توافق‌نامه ترجیحاً می‌تواند با زبان حقوقی نوشته شود، اما بیشتر مورّخان شفاهی به دنبال فرمی هستند که با آن راحت باشند. توافق‌نامه‌ها برای مصاحبه‌شونده مشخص می‌کند که مصاحبه چگونه انجام می‌شود و سوءتفاهم را به حداقل می‌رساند. علاوه بر رعایت حقوق مصاحبه‌شونده، توافق‌نامه‌ها برای مورّخان شفاهی این مسئله را خاطرنشان می‌سازد که این کار امتیاز استفاده از چیزی را داده است که به ما تعلق ندارد.

توافق‌نامه‌ها در اشکال مختلف فراهم می‌شود. یک توافق‌نامه، این موارد را شامل می‌شود: نام و امضای مصاحبه‌شونده، نام و اطلاعات مصاحبه‌کننده، گزارشی از مجوز مصاحبه، نام شخص یا مؤسسه‌ای که مجوز از آنجا صادر شده است و اهدافی که مصاحبه بر مبنای آن قرار گرفته است. توصیه می‌شود در طرح‌های مدارس، با کمک مشاوره مدرسه توافق‌نامه خود را مشخص و تنظیم کنند.

اگر قرار است مصاحبه برای استفاده آینده، در آرشیو نگهداری شود، مصاحبه‌کننده‌ها هم باید توافق‌نامه را امضا کنند. اگر طرح در مدرسه انجام می‌شود و اگر احیاناً دانش‌آموزان زیر سن قانونی بودند، والدین یا اولیای آنها هم باید زیر توافق‌نامه را امضا کنند.

پیگیری روند کار

با در نظر گرفتن اهداف طرح و برنامه‌های بایگانی، می‌توان یک تشریفات اداری ساده یا پیچیده‌ را انتخاب کرد.

برای حفظ هر مرحله از مصاحبه، یک فایل کامپیوتری مختص به هر مصاحبه‌کننده نیاز است. همه تشریفات اداری و کپی‌هایی که از ضبط مصاحبه فراهم ‌شده است را در آنجا نگهداری کنید. مراتب را برای پیگیری روند کار، جلوی فایل فهرست‌بندی کنید و هم‌زمان با کامل شدن هر مرحله، آنها را بازبینی کنید.

گام چهارم: موضوعات مورد تحقیق در تاریخ شفاهی

این تاریخ شفاهی چقدر دقیق است؟

زمانی که طرحی در دست انجام است، نیاز است که از صحت‌وسقم اطلاعات جمع شده اطمینان حاصل کنیم. مطمئناً با چنین سؤالی مواجه می‌شویم که این تاریخ شفاهی چقدر دقیق است؟ حداقل باید از محدودیت تاریخ شفاهی آگاهی داشته باشیم تا در خود این باور را به وجود نیاوریم که تاریخ شفاهی خودبه‌خود از وقایع گذشته عبور می‌کند و نتایج دقیق آن را ارائه می‌دهد.

از آنجا که تاریخ شفاهی افرادی را که در قید حیات هستند به ‌عنوان یک منبع تلقی می‌کند، [بنابراین] ما محدودیت‌هایی داریم. چون تاریخ شفاهی به جای زبان مکتوب از زبان شفاهی استفاده می‌کند، مدارک قابل ‌قبول باید به‌تفصیل شرح داده شود. حتی در صورت عدم وجود مدارک مکتوب، گروه‌هایی مثل زنان، اقلیت‌های [اجتماعی] و افراد عادی قادرند تا گذشته خود و گذشته کسانی که در به‌کارگیری تاریخ شفاهی مهم تلقی می‌شوند را ضبط و ثبت کنند. دیگر تاریخ دربند قدرت، شهرت، ثروت و سواد نیست. در حال حاضر، تاریخ می‌تواند به ما امید و تصویر دقیق از گذشته با شمولیتی بیشتر ارائه دهد.

برای ضبط دقیق روایت‌های تاریخی شفاهی، دستگاه ضبط‌ صوت قابل‌ حمل و کم‌هزینه، برای جمع‌آوری اطلاعات تاریخی از افراد کمک شایانی می‌کند. جالب اینجاست همان‌طور که فنّاوری در قالب ضبط‌ صوت نقش بسزایی در گسترش فن‌های تاریخ شفاهی دارد، در تأمین نیاز تاریخ شفاهی نیز مورد سرزنش است. برای مثال، در عوض نوشتن نامه، مردم برای دیدن همدیگر مسافرت یا تماس تلفنی برقرار می‌کنند. امروزه، نامه‌های الکترونیکی کامپیوتری قادرند اسناد مکتوب مهمی را ردوبدل کنند.

با توجه به آموزش‌هایی که بر مبنای اسناد مکتوب داده ‌شده است، مورّخان سنّتی تاریخ شفاهی در مورد مشکلات بالقوه و ضعف‌های درونی تاریخ شفاهی دچار ترس شده‌اند. نقایص حافظه انسانی چیست؟ نقش تمایلات انسانی در تحمیل یک ساختار روایی بر حوادثی که می‌تواند با یکدیگر ارتباطی هم نداشته باشند، چیست؟ نقش انگیزه‌های منافع‌طلب[7] راوی چیست؟ روابط تأثیرگذار بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده که بر چگونگی گزارش یک رویداد تأثیر می‌گذارد، چیست؟ چه تفاوت‌هایی بین کلمات بیان ‌شده و نوشته ‌شده وجود دارد؟ در زمانی که مکالمه روی کاغذ پیاده می‌شود، چه چیزی باعث نقص در معنا می‌شود؟

بسیاری از مشکلات برخاسته از اسناد مکتوب است. منابع مکتوب دربردارنده تمایلات و تعصبات اجتماعی است و درون یک بافت اجتماعی رخ می‌دهد. به ‌عنوان نمونه، روزنامه‌ها، عصر حاضر را با وقایعی ارزیابی می‌کنند که اغلب از نقص مطالب تاریخی به دلیل کج‌روی‌های عقیدتی گزارش‌گران و ویراستاران، به دلیل موجودیت منابع، به دلیل منافع مبلغان و به دلیل نیاز به فروش داستان‌های جالبی که عموم علاقه‌مند به [دانستن] و خرید آن هستند، برخوردار است. این ارزیابی روزنامه‌ها خود می‌تواند به‌ عنوان یک سند تاریخی از گرایش‌ها و نگرش‌های مردمی استفاده شود. حتی تحلیل تاریخی منتشر ‌شده توسط مورّخان حرفه‌ای که قصد حفظ بهترین استانداردها در زمینه مورد نظر خود را دارند هنوز از این هدف (ارزیابی کامل و کاملاً عینی از وقایع) به‌دور مانده است.

در مورد فیلم‌ها و عکس‌ها چطور؟ آیا دوربین می‌تواند یک واقعیت عینی باقی بماند و به ما یک دیدگاه دقیق از رویدادها بدهد؟ نه. حتی رسانه‌های تصویری تنها می‌توانند گوشه‌ای [از وقایع را به ما نشان بدهند]. در واقع، یک عکاس [تنها] گوشه‌ای از یک رویداد را ضبط می‌کند و زاویه دیدی که او انتخاب کرده است یک نوع تعبیر از آن رویداد است. تجهیزات، بافت اجتماعی و قصد عکاس بر عکس‌هایی که می‌گیرد، چیزی که قرار است چاپ شود و نحوه ارائه به بینندگان، تأثیر خود را خواهند داشت.

در تاریخ شفاهی، علاوه بر پرسش سؤالات رایج مورّخان درباره صحت‌وسقم یک موضوع تاریخی، باید سؤالاتی در مورد مکتوب کردن کلمات گفتاری و پیاده کردن آن بر روی کاغذ پرسیده شود. در وهله اول، این تصور وجود دارد که پیاده شدن یک مصاحبه ضبط‌ شده روی نوار توسط یک شاهد عینی می‌تواند یک ثبت بسیار دقیق از یک رویداد باشد. مورّخان ما باید این فرض را مورد بررسی قرار دهند.

همه ما می‌دانیم که پیدا کردن کلمات مناسب برای افکارمان چقدر سخت است. در یک مصاحبه، به همراه گوش دادن و [توجه] به ضبط‌ صوتی که در حال ضبط مصاحبه است، کلمات واقعی مصاحبه‌شونده چقدر می‌تواند او را در انتقال افکار یاری و به آنها نزدیک کند؟ همه ما از فریب‌هایی که حافظه برای ما ایجاد می‌کند باخبریم، ما فقط می‌توانیم یادآوری کنیم هفته گذشته چه اتفاقی افتاد. روایت خاطره توسط راوی از رویدادی که مدت‌ها پیش اتفاق افتاده است، چقدر می‌تواند به یک تجسم درست از آن تجربه واقعی نزدیک باشد؟

مشکل ما وقتی پیچیده‌تر می‌شود که سعی می‌کنیم آنچه را که گفته ‌شده است، بنویسیم. مردم همیشه کامل صحبت نمی‌کنند. آنها چیزهای را تکرار می‌کنند و بعضی چیزها را نمی‌گویند. آنها دایره‌وار صحبت می‌کنند و بخش‌هایی از همان روایت را خارج از توالی زمانی بیان می‌کنند. این افراد در صحبت کردن من‌من می‌کنند. در صحبت خود از تأکیدها استفاده نمی‌کنند. چگونه می‌توان، بدون این که تغییر در منظور روای ایجاد شود، واژه‌های گفتاری را منسجم بر روی کاغذ پیاده کرد؟

در نهایت می‌توان گفت که این متن پیاده شده، نواقص آوایی و اشارات بدنی را در خود ندارد؛ بنابراین خواننده متن تمام اطلاعاتی را که مصاحبه‌کننده در ابتدا داشت، ندارد. بنابراین، خواننده متن مصاحبه به همه [جزئیات] و اطلاعات که مصاحبه‌کننده با خود به همراه داشت، دسترسی ندارد. علاوه بر این، خوانندگان و شنوندگان برای درک آنچه راوی گفته است، دست به تفسیر و تعبیر آن می‌زنند.

ما فهمیدیم که هر شخصی در هر مرحله، چیزی را که در یک رویداد کمتر به چشم می‌آید حذف می‌کند.

مسائل مربوط به ‌درستی و صحت در تاریخ شفاهی چیزی غیر عادی نیست. این نوع مسائل ما را وا‌داشته است که به انتخاب منابع اطلاعات تاریخی اهمیت ندهیم [و گسترده عمل کنیم]. با این ‌وجود، ما شانس بهتری در کنترل روند به حداقل‌رسانی نواقص و خطا‌ها پیدا می‌کنیم. می‌توان سایر منابع اطلاعاتی مثل منابع مصنوع، اسناد مکتوب و مصاحبه‌های دیگری را به ‌عنوان توازنی در روش‌شناسی تاریخ شفاهی به کار گرفت. در یک مصاحبه انفرادی ممکن است تنها سؤالات کم‌ارزشی مطرح شود، در حالی ‌که یک مصاحبه در چارچوب داده‌های دیگر می‌تواند جزئیات را روشن کند و احساس کلی را به وجود آورد.

بنابراین، کاربران تاریخ شفاهی، با آگاهی از ویژگی‌های رسانه خود، می‌توانند بدون پوزش از کسی و با احتیاط [به کار خود] ادامه دهند. تاریخ شفاهی به سن بلوغ خود رسیده است و در حال حاضر مخاطبین علاقه‌مند و محترمی را در سکان هدایت خود دارد.

توجه به تشویق

در این رابطه باید گفت که برخی از افراد احساس سردرگمی دارند. مطمئن باشید تا زمانی که از مشکلات و خطرات آگاه هستید، کارتان خوب پیش خواهد رفت. با پیگیری گام‌به‌گام، مشکلات را کشف کنید و راه‌حل‌ها را به کار گیرید. در پایان یک طرح تاریخ شفاهی، چالش‌های مورّخان شفاهی را از نگاه درون به بیرون خواهید فهمید و همیشه به دنبال هر نوع از اسناد تاریخی با یک دید گسترده‌تری خواهید بود. هنگامی‌که در تردید هستید، [مسئله] را سخت نگیرید. [بدانید که] بخشی از روند [طرح] برای لذت بردن است و بخشی از آن ماجراجویی برای درس گرفتن است.

شناسایی مشکل در مصاحبه

۱- از جانب مصاحبه‌شونده

● مصاحبه‌شونده از تجهیزات مصاحبه می‌ترسد.

● مصاحبه‌شونده باور نمی‌کند که چیزی ارزشمند برای گفتن به شما در خود دارد و نمی‌داند چرا شما می‌خواهید با او مصاحبه کنید.

● او [گاهی] نمی‌تواند مطالبی را که برای گفتن آماده کرده است به خاطر بیاورد.

● مصاحبه‌شونده در ذهن خود مجموعه‌ای از رویداد‌هایی فاقد احساس و جان را دارد. او این اتفاقات را بسط داده است و برای گفتن استفاده می‌کند. [این بازگویی او] تقریباً از روی یادداشت‌هایی است [که قبلاً آماده کرده است]. این مصاحبه‌شونده به شما اجازه نمی‌دهد [مانع او شوید] تا دست از یادداشت خود بردارد.

● مصاحبه‌شونده برای گفتن روایات خود به‌ صورت عمومی به مصاحبه کشیده نشده است. او به هم‌کلامی بیشتر جهت شروع مصاحبه و تقویت نیاز دارد. این فرد به سؤالاتی جهت گرم شدن و تداوم مصاحبه هم نیاز دارد.

● مصاحبه‌شونده در مورد موضوعاتی که در ذهن دارد و قرار است با شما در مورد آنها صحبت کند، احساس راحتی نمی‌کند. به ‌عنوان ‌مثال، ممکن است خانم محترمی که قصد دارد در مورد تجربیات ازدواج خود با یک مرد [مصاحبه‌کننده] صحبت کند،‌ حس راحتی نداشته باشد.

● مصاحبه‌شونده در طول داستان حرکت می‌کند، نه با توجه به مدل آغازین و نهایی که در ذهن‌تان وجود دارد. خاطرات شکل خطی ندارند و شما باید بدانید چگونه به راوی فرصت بدهید تا در مورد روایت‌های خود به شیوه‌ای که برای هر دو نفر (گوینده و شنونده) معقول است، صحبت کند.

● مصاحبه‌شونده از دادن اطلاعات شخصی و خصوصی ابا دارد؛ بنابراین، سعی می‌کند اطلاعاتی به شما بدهد که «نقاب» اجتماعی او حفظ شود.

● مصاحبه‌شونده ترجیح می‌دهد به‌جای تک‌گویی، داستانی را با همیاری گروهی از افراد بسازد و آن را به اشتراک بگذارد.

۲- از جانب مصاحبه‌کننده

● مصاحبه‌کننده از این که [طرف مقابل] در مورد چیزی که در ادامه می‌خواهد بگوید به ‌آرامی فکر می‌کند، بی‌قرار می‌شود.

● مصاحبه‌کننده به چیزی که مصاحبه‌شونده سعی در گفتن آن داد، [خوب] گوش نمی‌دهد.

● مصاحبه‌کننده انتظاراتی در مورد گوش دادن مصاحبه‌شونده دارد و او را در مخمصه سؤالات [متعدد] قرار می‌دهد.

● نسبت به مصاحبه‌شونده، ظاهر انتقادی به خود می‌گیرد.

● [گاهی اوقات] مصاحبه‌کننده در یک طبقه اجتماعی متفاوتی نسبت به مصاحبه‌شونده قرار دارد و بنابراین با لحن متفاوتی که برخاسته از اقتصاد متفاوت اجتماعی است با او صحبت می‌کند.

۳- از جانب صدا

● در مصاحبه صدا ضعیف به گوش می‌رسد.

● در مصاحبه سروصداهایی وجود دارد که باعث می‌شود حرف‌هایی نادیده گرفته شود یا اشتباه شنیده شود.

● در زمان مصاحبه، چند نفر با هم در حال صحبت هستند.

● صدای مصاحبه از حالت طبیعی خارج‌ شده است.

سؤالاتی در ذیل پیشنهاد شده است که می‌توانید [بعد از مصاحبه] روی آنها فکر کنید:

● من چگونه برای مصاحبه شخصی را انتخاب کرده‌ام؟ آیا افرادی را که با آنها مصاحبه کردم برای تحقیقات من مناسب بودند؟

● چگونه برای مصاحبه آماده شدم؟ آیا به‌ اندازه کافی، آمادگی کسب کردم؟

● چه ابزاری برای مصاحبه استفاده کردم؟ آیا این ابزار، رضایت‌بخش بودند؟ چه تغییراتی را باید در این ابزار ایجاد کنم؟

● چه سؤالاتی را پرسیدم؟ چه سؤالاتی، کارایی خوبی داشتند و چه سؤالاتی نداشتند؟

● مصاحبه من در کجا اجرا شد؟ محیط چه تأثیری در مصاحبه من داشت؟ این تأثیر به چه نحو بود؟

● آیا طرف مقابل من (مصاحبه‌شونده) علاقه‌مند به صحبت کردن بود؟ چگونه او را تشویق به صحبت کردم؟ آیا او سعی می‌کرد نقاب اجتماعی خود را حفظ کند؟

● چه زمانی من هدف مصاحبه و چگونگی استفاده از آن را با او در میان گذاشتم؟ آیا برنامه‌های من در استفاده از مصاحبه، از نظر مصاحبه‌شونده مهم بودند؟

● خاطرات و روایات مصاحبه‌کننده تا چه حد صحت داشت؟ چگونه به آن پی بردم؟ آیا مهم بود؟

● چه کسی مصاحبه را کنترل کرد؟ چگونه؟

● در طول مصاحبه چه حسی داشتم؟

● مصاحبه‌شونده در طول مصاحبه چه حسی داشت؟

● آیا امکان دارد همین حس برای مصاحبه دیگر وجود داشته باشد؟

● این نتایج چگونه بر اهداف اصلی مصاحبه تأثیرگذار است؟ آیا لازم است طرح تحقیقی خود را تنظیم کنیم؟

● زمانی که می‌خواهم مصاحبه را پیاده کنم، آیا دقیقاً باید چیزی را که گفته ‌شده است، بنویسم؟ چه چیزهایی را باید نوشت و چه چیزهایی را نباید نوشت؟

● چطور می‌توانم مطمئن شوم متن پیاده‌ شده مصاحبه، درست است و در آن نقصی نیست؟ چطور می‌توانم مطمئن شوم که این متن همان چیزی است که مصاحبه‌شونده قصد داشته بگوید؟

● چه کسی این مصاحبه را تأیید می‌کند و حق تصمیم‌گیری در مورد نحوه‌ کامل شدن مصاحبه و استفاده از رونوشت مصاحبه دارد؟

● در مصاحبه بعدی، چه کار مشابه و متفاوتی [باید] انجام دهم؟

کتاب‌شناسی
کتاب‌هایی برای شروع کار تاریخ شفاهی

• Bartis, Peter. Folklife and Fieldwork: A Layman's Introduction to Field Techniques. Washington, DC: Library of Congress, 1990.
• Baum, Willa K. Oral History for the Local Historical Society.Nashville: American Association for State and Local History, 1987.
• -----. Transcribing and Editing Oral History. Nashville: American Association for State and Local History, 1991.
• Brecher, Jeremy. History From Below: How to Uncover and Tell the Story of Your Community, Association, or Union.New Haven: Advocate Press/Commonwork Pamphlets, 1988.
• Buckendorf, Madeline, and Laurie Mercier. Using Oral History in Community History Projects. Pamphlet Series #4. Albuqueque: Oral History Association, 1992.
• Dunaway, David K., and Willa K. Baum, eds. Oral History: An Interdisciplinary Anthology. Nashville: American Association for State and Local History, 1984.
• Gluck, Sherna Berger, and Daphne Patai, eds. Women's Words: The Feminist Practice of Oral History. New York: Routledge, 1991.
• Ives, Edward D. The Tape-Recorded Interview: A Manual for Field Workers in Folklore and Oral History. Knoxville: University of Tennessee Press, 1980.
• Jackson, Bruce. Fieldwork. Urbana: University of Illinois Press, 1987.
• Neuenschwander, John. Oral History and the Law. Pamphlet Series #1. Albuqueque: Oral History Association, 1993.

کتاب‌هایی برای تاریخ شفاهی و آموزش

• Hoopes, James. Oral History: An Introduction for Students.Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1979.
• Lanman, Barry A., and George L. Mehaffy. Oral History in the Secondary School Classroom. Pamphlet Series #2. Los Angeles: Oral History Association, 1989.
• Sitton, Thad, George L. Mehaffy, and O.L. Davis, Jr. Oral History: A Guide for Teachers (and Others). Austin: University of Austin Press: 1983.
• Wigginton, Eliot, ed. The Foxfire Book. Garden City, N.Y.: Doubleday, 1972.

کتاب‌هایی برای جزئیات و ایده‌های بیشتر درباره تاریخ شفاهی

• Hoopes, James. Oral History: An Introduction for Students.Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1979.
• Lanman, Barry A., and George L. Mehaffy. Oral History in the Secondary School Classroom. Pamphlet Series #2. Los Angeles: Oral History Association, 1989.
• Sitton, Thad, George L. Mehaffy, and O.L. Davis, Jr. Oral History: A Guide for Teachers (and Others). Austin: University of Austin Press: 1983.
• Wigginton, Eliot, ed. The Foxfire Book. Garden City, N.Y.: Doubleday, 1972.

اکثر آثاری که نام‌شان رفت خود حاوی بخش کتاب‌شناسی هستند. کتاب‌های فوق‌العاده بسیاری هستند که از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بهره برده‌اند؛ در کتاب‌شناسی‌های فوق برخی عناوین از این دست آمده است و کتابدار شما می‌تواند پیشنهادات دیگری نیز ارایه کند.

منابع صوتی - تصویری

• Ives, Sandy. An Oral Historian's Work. Northeast Archives. VHS. 33 minutes. Color. Distributed by Northeast Historic Film, P.O. Box 900, Bucksport, ME 04416.

وب‌سایت‌های تاریخ شفاهی

انجمن تاریخ محلی و ایالتی آمریکا

American Association for State and Local History
1717 Church Street
Nashville, TN 37203-2991
www.aaslh.org/publicat.htm

مرکز فولکلور آمریکا

American Folklife Center
Library of Congress
101 Independence Ave., SE
Washington, DC 20540
lcweb.loc.gov/folklife/

انجمن فولکلور آمریکا

American Folklore Society
4350N. Fairfax Drive
Suite 640
Arlington, VA 22203
afsnet.org/index.html

انجمن بین‌المللی تاریخ شفاهی

International Oral History Association
Alexander Von Plato, Secretary
Fernuniversitat Hagen
Leibigstr. 11
D-58511 Ludenscheid
Germany
www.filo.uba.ar/Institutos/ravigni/historal/Ioha.htm

انجمن تاریخ شفاهی [آمریکا]

Oral History Association
Dickinson College
PO Box 1773
Carlisle, PA 17013
www.baylor.edu/~OHA/Othersites.html