چه زمانی تدوین متن مصاحبه آغاز می‌شود؟ - 2 (پایانی)

مراحل پیوسته تاریخ شفاهی

حمید قزوینی

22 آذر 1396

در یادداشت گذشته اشاره شد که یکی از پرسش‌های پیش روی فعالان تاریخ شفاهی این است که کار تدوین و تبدیل صدا به متن از چه زمانی شروع می‌شود؟ آیا تدوین، پس از پایان مصاحبه است یا از ابتدای مصاحبه شروع می‌شود؟

در پاسخ گفتیم که تدوین، نه در پایان که از ابتدای مصاحبه آغاز می‌شود. زیرا سوژه‌یابی، انتخاب موضوع و طرح پرسش‌ها از سوی مصاحبه‌گر برنامه‌ریزی شده و او با رویکردی خاص، اهداف خود را در طول مصاحبه دنبال می‌کند.

باید گفت اگر مصاحبه‌گر حلقه وصلِ راوی و مخاطب است و با دغدغه‌های هر دو طرف آشناست و تلاش امروز او موجب پاسخ‌گویی به نیاز سیاستمداران، جامعه‌شناسان، مورّخان، روان‌شناسان اجتماعی و همه علاقه‌مندان به مباحث تاریخی در سال‌های آتی است، پس باید طراحی‌ها و هدف‌گذاری‌های او را نقطه آغاز تدوین متن دانست.

به همین دلیل آشنایی مصاحبه‌گر با حوزه‌های مرتبط با موضوع مصاحبه و درک بیشتر او از کاربرد متن تاریخی، بر غنای پرسش‌ها و خروجی نهایی آن خواهد افزود. اساساً همین فرد است که به ضرورت‌های بحث واقف بوده و آنچه برای تاریخ و آیندگان مناسب می‌داند را از راوی مطالبه می‌کند.

از سوی دیگر مصاحبه‌گر در زمان مصاحبه می‌تواند سخن راوی را از نظر درستی و یا نادرستی مورد سنجش و بررسی قرار داده و او را متوجه اشتباه خود کند تا متن نهایی از کم‌ترین اشکال برخوردار باشد.

شاید بتوان کار مصاحبه‌گر را به یک «کارگردان مؤلف» در سینما تشبیه نمود که از لحظه شکل‌گیری ایده، به طراحی ذهنی سکانس‌ها و دیالوگ‌ها و حتی انتخاب و هدایت بازیگران پرداخته و عملاً کار ساخت فیلم را چه به لحاظ فرم و چه به لحاظ مضمون از همان لحظه آغاز و گام به گام پیش می‌برد و این شیوه فیلم‌سازی با شیوه کارگردانانی که فیلمنامه را از فردی دیگر گرفته و در زمان ساخت فیلم هم تن به دخالت‌های تهیه کننده و سایر عوامل می‌دهند، تفاوت بنیادین دارد. در حقیقت گروه دوم شباهت زیادی به آن دسته از فعالان تاریخ شفاهی دارند که در هر یک از مراحل کار، مسئولیت را به فرد جدیدی واگذار کرده و محقق مجبور به پذیرش انواع دخالت‌ها در فرآیند تولید اثر است و نهایتاً یک متن غیر منسجم و بدون هدف‌گذاری مشخص تولید می‌شود.

بر این اساس باید تصریح نمود که دقیقاً از ابتدای مصاحبه، فرآیند تاریخ شفاهی برای رسیدن به یک متن تاریخی آغاز شده و معماری آن به دست مصاحبه‌گر انجام می‌شود. هر گونه انحراف در این مسیر نه تنها کاربری اثر را تغییر می‌دهد که حتی در تأمین اهداف اولیه هم با مشکل مواجه خواهد شد.

در تشبیهی دیگر می‌توان گفت مراحل مختلف شکل‌گیری یک اثر تاریخ شفاهی شباهت زیادی به تولید یک اثر موسیقایی دارد که از لحظه طراحی ذهنی و نوشتن ملودی شروع شده و تا زمان اجرای آن به وسیله نوازندگان با سازهای مختلف ادامه دارد. اگر تمام این مراحل به هم پیوسته و یک‌پارچه دیده نشود در آن صورت نمی‌توان به تولید اثری جذاب که شنونده را به وجد آورد، امیدوار شد.

چه زمانی تدوین متن مصاحبه آغاز می‌شود؟ - 1