منتشر شد

شیوه‌نامه تخصصی و کاربردی تاریخ شفاهی دفاع مقدس

محمدعلی فاطمی

01 آذر 1396

«شیوه‌نامه تخصصی و کاربردی تاریخ شفاهی دفاع مقدس» عنوان کتابی است که در سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس تهیه و تدوین شده است. این کتاب در پاییز 1396 با شمارگان 500 نسخه و در 116 صفحه قطع وزیری توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس منتشر شد.

فهرست مطالب کتاب نشان می‌دهد که چهار فصل با عنوان‌های «کلیات»، «مصاحبه در تاریخ شفاهی»، «پیاده‌سازی و تدوین» و «انتشار» دارد. در ذیل عنوان هر فصل هم عنوان‌های جزیی‌تر آن فصل آمده و در مجموع، فهرست به نمایی دقیق از تمام محتوای کتاب تبدیل شده است.

در فصل اول به معنا و مفهوم تاریخ شفاهی، پارادوکس دوگانه در مورد تاریخ شفاهی، اهداف تاریخ شفاهی، ویژگی تاریخ شفاهی، ساختار تاریخ شفاهی، جایگاه تاریخ شفاهی در تحقیقات تاریخی، اعتبار، سندیت و استحکام تاریخ شفاهی، تاریخ شفاهی در ایران، موانع و مشکلات پیش‌روی تاریخ شفاهی در ایران پرداخته شده و عنوان‌های جزیی فصل‌های بعد، به نوعی، روند تولید یک اثر در حوزه تاریخ شفاهی و تمام مسائل و مراحل آن را در نظر دارند.

مصاحبه در تاریخ شفاهی، معیارهای انتخاب مصاحبه‌شونده، شگردهای پیش از مصاحبه، شگردهای مصاحبه، وظایف و اقدامات حین مصاحبه، لحن راوی، محدودیت‌های مصاحبه و راه‌کارهای آن، محدودیت منابع و اطلاعات مقدماتی تهیه طرح مصاحبه، تنگناهای محیطی، محدودیت ابزار و فنی مصاحبه، هم‌عصر و هم‌شأن نبودن مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده، شرایط انتخاب سوژه برای مصاحبه، اولویت‌های موضوعی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، افراد و مسئولانی که در هر یگان باید مصاحبه شوند، افرادی که باید در تیپ‌ها یا محورها مصاحبه شوند، مصاحبه با افرادی که به هر نحوی در دفاع مقدس حضور داشته‌اند، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با فرمانده لشکر، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با واحد طرح و عملیات، سؤالات اختصاصی پیرامون مصاحبه با واحد عملیات و رکن 2 ارتش، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با مسئول ستاد، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با مسئول توپخانه سپاه و فرمانده توپخانه ارتش، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با مسئول زرهی، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با واحد مهندسی سپاه و ارتش، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با مسئول واحد بهداری رزمی، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با فرماندهان تیپ (محور)، گردان و معاونین آن و فرمانده گروهان‌ها، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با فرماندهان دسته و نیروهای بسیجی و سرباز، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با بانوان حاضر در دفاع مقدس، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با سایر افراد حاضر در دفاع مقدس، نمونه سؤالاتی برای مصاحبه با جهادگران، برخی سؤالات پیرامون جهاد سازندگی و برخی سؤالات پیرامون کمیته فرهنگی جهاد سازندگی، عنوان‌های مطالب فصل دوم هستند.

فصل سوم هم این عنوان‌ها را در بر دارد: پیاده‌سازی و بازشنوایی، نحوه نگارش و حروف‌چینی، بازبینی کمی و کیفی متن مصاحبه، همکاری با نمایه‌ساز، دستورالعمل چگونگی تحویل اقلام به آرشیو، فرآیند تدوین محتوا و ممیزی و ویراستاری، گویاسازی و کارشناسی محتوایی پروژه در تاریخ شفاهی. در فصل چهارم به مراحل دیگری در تولید یک اثر در حوزه تاریخ شفاهی و از جمله: ویراستاری عمومی، فرآیند آماده‌سازی، چاپ و توزیع، نمونه‌خوانی، تهیه فهرست اعلام، طرح جلد، تهیه نمونک استاندارد بر اساس شیوه‌نامه، دریافت شابک و فیپا، انتشار، رونمایی و توزیع کتاب، مشارکت، پیوست‌ها و مقدمه پرداخته شده و کتاب با نمودار روند گردش کار تاریخ شفاهی و معرفی منابع و مأخذ این شیوه‌نامه به پایان می‌رسد.

همچنان که از این فهرست برمی‌آید و صفحه پایانی کتاب هم یادآور می‌شود، این اثر با استفاده از تعدادی از منابع و مأخذ مربوط به تاریخ شفاهی، به شیوه‌نامه‌ای کاربردی و فوری برای تولید متن‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس تبدیل شده است؛ از تعریف تاریخ شفاهی تا آخرین مراحل انتشار و حتی پیگیری‌های پس از انتشار.

ویژگی کتاب این است که به نوعی حاصل اتفاق نظر موجود در حوزه تاریخ شفاهی دفاع مقدس است، اگرچه به یقین درباره محورهای گوناگون آن، نظرات دیگری هم وجود دارند، اما این اتفاق نظر را می‌توان مبدأ دیگری برای درست‌تر و دقیق‌تر شدن فعالیت‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس دانست، به شرط آن که کتاب «شیوه‌نامه تخصصی و کاربردی تاریخ شفاهی دفاع مقدس» با دقت مطالعه شود و توصیه‌های آن اجرایی شوند. در این صورت، حاصل فعالیت‌ها ارتقا می‌یابند و چنین ارتقایی، موجب تخصصی‌تر شدن چنین شیوه‌نامه‌هایی در آینده خواهد شد.