مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها _ 25

پایان مصاحبه

حمید قزوینی

12 مهر 1396

مصاحبه تاریخ شفاهی هم مانند هر فعالیت دیگری، پایانی دارد. بالطبع چگونگی پایان دادن به مصاحبه نیز مانند شروع آن از اهمیت زیادی برخوردار است. شاید این تشبیه اغراق‌آمیز نباشد اگر بگوییم همان‌گونه که یک هنرمند اهل موسیقی تلاش می‌کند اثر خود را با ریتمی آرام آغاز کرده و به تدریج آن را به اوج رساند و در پایان نیز با ریتمی آرام فرود آمده و کار خود را پایان دهد، در مصاحبه تاریخ شفاهی هم باید آغاز و انجام آن از روندی آرام و طبیعی برخوردار باشد تا مصاحبه از چارچوب طبیعی خود خارج نشده و راوی نیز در بیان خاطرات دچار مشکل نشود.

به هر حال مصاحبه‌گر، در فرآیند گفت‌وگو تلاش خواهد کرد، پرسش‌ها را در یک ترتیب موضوعی و زمانی و از یک نقطه مشخص، شروع و در یک نقطه مشخص هم پایان دهد. او موظف است در پایان هر جلسه (شاید مصاحبه چندین جلسه به طول انجامد) توصیه‌های راوی را ثبت کرده و نسبت به پیگیری‌ آنها دقت و توجه لازم را به خرج دهد. برخی از این توصیه‌ها می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

1- درباره نحوه انتشار (مطالعه قبل از انتشار، جرح و تعدیل مطالب، ویراستاری متن، انتشار مکتوب و یا دیجیتال و...)

2- درباره افراد و موضوعات خاصی که پیرامون آنها صحبت شده است.

3- درباره چگونگی تداوم مصاحبه در جلسات بعد و یا جلسات تکمیلی

4- درباره آرشیو و بایگانی فایل صوتی و متن پیاده شده

5- درباره ضمائم مصاحبه مثل عکس‌ها و اسناد و ...

موافقت مکتوب راوی

یکی از ضرورت‌های مرتبط با مصاحبه تاریخ شفاهی آن است که موافقت راوی درباره چگونگی آرشیو و انتشار مصاحبه و نحوه بهره‌برداری از آن به صورت مکتوب دریافت شود. زیرا هرگونه توافق شفاهی ممکن است به دلیل فراموشی و یا برداشت‌های متفاوت و متعارض بعدها طرفین را دچار مشکل نموده و تیعات جبران ناپذیری را به دنبال آورد. به همین دلیل باید با رعایت احترام و تبیین حدود و ثغور موضوع، راوی را نسبت به ارائه تأییدیه مکتوب راضی نمود تا از بروز سوء تفاهم احتمالی ممانعت به عمل آید.

چگونگی ترک جلسه

مصاحبه‌گر موظف است در پایان جلسه، شماره تلفن تماس و دیگر راه‌های ارتباطی مثل ایمیل و نشانی را به راوی بدهد تا امکان ارتباط و دسترسی او به مصاحبه‌گر و سازمان متبوع‌اش فراهم باشد. همچنین محقق تاریخ شفاهی از هرگونه درخواست غیر متعارف و خارج از چارچوب مصاحبه باید اجتناب ورزد. درخواست‌هایی مثل گرفتن یادگاری و یا دریافت توصیه‌های خاص برای امور شخصی (بویژه از راویانی که مسئولیت‌های مهم سیاسی و اجرایی دارند) و یا اصرار بر تداوم رابطه و ایجاد مزاحمت برای راوی درست نیست.

یادم هست چند سال پیش یکی از همکاران برای مصاحبه با چهره‌ای سیاسی و اجرایی جلساتی را نزد او رفت. بعدها آن فرد محترم در دیداری از من پرسید آیا مشکلات فلان همکارتان حل شد؟ من که از ماجرا بی‌خبر بودم با تعجب پرسیدم کدام مشکلات؟ او به برخی از آنها اشاره کرد و گفت: «همکار شما هر وقت برای مصاحبه می‌آمد، مشکلی را مطرح می‌کرد؛ از مسائل اداری و تحصیلی خود تا اعضای خانواده و اقوام. هر بار هم من در حد آنچه در توانم بود انجام می‌دادم.» تازه فهمیدم که آن دوست عزیز بیش از آن که به دنبال دریافت پاسخی برای پرسش‌های تاریخی باشد، به دنبال راه حلی برای مشکلات شخصی خود بوده است!

تحریک حافظه