مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌ها _ 23

جدل با راوی

حمید قزوینی

29 شهریور 1396

یکی از اموری که مصاحبه‌کننده باید به شدت از آن پرهیز کند، مباحثه طولانی و جدل‌آمیز با راوی است. چه‌بسا راوی بر درستی اطلاعات و برداشت‌های خود تأکید کرده و بر صحت آنها اصرار نماید و مصاحبه‌کننده بر اساس اطلاعاتی که از منابع مختلف به دست آورده نظر او را نادرست بداند. در چنین شرایطی ممکن است دو طرف بر موضع خود پافشاری کرده و روند مصاحبه را دچار اشکال کنند.

در این زمینه، نکاتی را یادآور می‌شوم:

1- اساساً یکی از وظایف مصاحبه‌کننده، تحریکِ ذهن راوی و کمک به او در جهت به یاد آوردن خاطرات قدیمی و محفوظات ذهنی و مشاهدات گذشته است، ولی این کار نباید با نوعی تحکم و خود بزرگ پنداری انجام شود. متأسفانه در مواردی شاهد حضور مصاحبه‌گرانی هستیم که به دلیل اشراف اطلاعاتی و سابقه ممتد کاری، نگاهی از بالا دارند و در صورت خطای راوی، با به رخ کشیدن اطلاعات و برخورد تحقیرآمیز سعی در اثبات نظر خود دارند.

2- اشتباه در بیان خاطرات، جزئی از مصاحبه تاریخ شفاهی است و باید نسبت به آن صبور بود. به هر حال گذشت زمان و تعدد حوادث ممکن است موجب ضعف حافظه و تلاقی اطلاعات شده و راوی هنگام یادآوری خاطرات و مرور رویدادهای گذشته، ناخودآگاه دچار اشتباه شود و خطای خود را هم نپذیرد. در چنین شرایطی مصاحبه‌گر باید با حفظ احترام او و بدون مباحثه طولانی و جدل، او را متوجه خطای خود کند و چنانچه راوی از پذیرش آن امتناع نمود، بحث را متوقف نموده و منتظر بماند تا در فرصتی دیگر با مقدمه‌چینی و رعایت جوانب مختلف دوباره به طرح آن بپردازد. بدیهی است در صورت عدم موفقیت باید هنگام انتشار مطالب با درج پاورقی و توضیح تکمیلی، مصاحبه‌گر نظر خود را تبیین کند.

یادم هست هنگام مصاحبه با یکی از چهره‌های اجتماعی و فرهنگی، ایشان دچار اشتباهاتی در بیان مطالب می‌شد. بالطبع آنها را یادآور می‌شدم تا خطای خود را اصلاح کند، اما ایشان برخی موارد را نپذیرفت. لذا از هرگونه مباحثه و جدل پرهیز کردم و تلاش کردم تا در جلسات بعدی و با نشان دادن برخی اسناد و اطلاعات مکتوب او را متوجه خطایش کنم. جالب این که او باز هم در مواردی بر نظر خود اصرار نمود. در چنین شرایطی چاره‌ای جز صبر و انعطاف نیست و می‌توان هنگام انتشار مطالب توضیحاتی را ضمیمه نمود.

3- بعضاً راوی از مصاحبه‌گر می‌خواهد تا نظر خود را درباره موضوعِ مورد بحث، بیان کند و یا نظرش را درباره خاطرات او بگوید. بدیهی است در چنین مواقعی قرار نیست وارد بحث و چالش با راوی بشویم. چه‌بسا نظر ما با آنچه راوی به آن تمایل دارد، مخالف باشد، اما ضرورتی به طرح آن و یا گفت‌وگوی جدل‌آمیز نیست.

4- یکی از اشتباهات راهبردی در این‌گونه مواقع آن است که اظهارات دیگران را به رخِ راوی کشیده و نوعی تقابل را میان او و دیگران ایجاد کنیم. این رفتار، گاهی اعتماد به نفس راوی را کاهش خواهد داد و در مواردی نیز ممکن است منجر به واکنش عصبی او علیه دیگران شود. البته در یک مصاحبه هدفمند، هنگام طرح سؤال، می‌توان به روایت‌های دیگران اشاره نمود، لکن نباید این اشاره در قالب جدل و مناقشه باشد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن _ 22