مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن_21

پرسش‌های جدید

حمید قزوینی

15 شهریور 1396

گفتیم که پیش از مصاحبه باید فهرستی از پرسش‌ها را حول موضوع اصلی مشخص کرد و همراه خود به جلسه مصاحبه برد.

بدیهی است دایره پرسش‌ها به همین تعداد محدود نخواهد شد و مصاحبه‌گر در طول گفت‌وگو، با پرسش‌ها و نکات جدیدی مواجه می‌شود که در تکمیل و تبیین بیشتر مطالب باید به طرح آنها مبادرت ‌ورزد. این پرسش‌ها بیشتر ناظر به سخنان راوی است و با دقت در سخنان او ایجاد خواهد شد. همچنین محقق با پرسیدن سؤالات جدید و بیان نکاتی که باعث روشن شدن مطالب گفته شده می‌شود، می‌تواند توجه و علاقه خود را به راوی نشان داده و انگیزه راوی برای بیان بیشتر مطالب را بالا ببرد.

روشن است که سؤال‌های جدید با کمک قوه خیال و تصویرسازی‌های ذهنی هم‌زمان با گوش دادن به سخنان راوی، ایجاد خواهد شد. در حقیقت، مصاحبه‌گرخود را در موقعیت راوی قرار داده و ضمن بازسازیِ ذهنیِ محیط و شرایط راوی در زمان وقوع رویداد، به شناسایی نقاط ابهام پرداخته و با هدف تکمیل خاطره و تبیین بیشتر موضوع و تحریک ذهن راوی به طرح پرسش‌های جدید اقدام می‌کند.

بالطبع دایره و تنوع این سؤالات، بستگی به میزان دقت در سخنان راوی و دانش و اطلاعات  مصاحبه‌گر در موضوع مورد بحث و قدرت جولان ذهن و تصویرسازی ذهنی او دارد.

درباره چگونگی ثبت و طرح این‌گونه پرسش‌ها باید به موارد ذیل توجه داشت:

1-  همه پرسش‌ها، حتی پرسش‌های ساده و کوچک و نکات توضیحی باید نوشته شوند تا در زمان مناسب مطرح گردند. بدون شک، قوی‌ترین حافظه‌ها هم در مواجهه با موضوعات مختلف ممکن است دچار فراموشی و اشتباه شوند و نباید تنها به حافظه اتکا نمود.

2-  پرسش تکمیلی باید دقیقاً در چارچوب موضوع مورد بحث و مرتبط با نظم و ترتیب حاکم بر مطالب راوی مطرح شود. باید از طرح هرگونه سؤال و نکته غیر مرتبط که رشته کلام را از دست راوی خارج کند و یا مسیر مصاحبه را دچار تغییر نماید، اجتناب نمود.

 3 - پرسش جدید و روشن کردن ابهام، معمولاً باید با استفاده از سؤالات باز انجام شود. سؤال باز کمک می‌کند راوی نظر خود را با شرح و بسط کافی بیان نموده و به پاسخ‌های کلی و یا گفتن بله و خیر اکتفا نکند.

4-  طرح پرسش‌های جدید را به جلسه بعد واگذار نکنید. توجه داشته باشید که پرسش باید در زمانی مطرح شود که ذهن راوی درگیر آن است. گذشت زمان ممکن است منجر به فراموشی و یا تغیر ذهنیت راوی نسبت به همان موضوع شود. در صورت خاتمه زمان مصاحبه، فرصتی را برای طرح پرسش‌ها و نکات مرتبط در نظر بگیرید.

5-  با توجه به این که ممکن است گاهی این‌گونه پرسش‌ها در میانه‌ بحث مطرح شوند، آنها را در حداقل جملات و کلمات طراحی کنید تا ذهن راوی از موضوع فاصله نگرفته و رشته کلام از دست او خارج نشود.

6- پرسش‌‍‌ها نباید این تصور را نزد راوی ایجاد کنند که اطلاعات و تسلط مصاحبه‌گر بر موضوعات و رویدادها بیش از اوست. این موضوع موجب سلب اعتماد به نفس راوی شده و او را از بیان بسیاری از مطالب باز می‌دارد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 20