مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 16

زبان بدن و اهمیت آن

حمید قزوینی

11 مرداد 1396

مصاحبه‌گرِ تاریخ شفاهی باید با تکنیک‌های ارتباطی آشنا بوده و برای مدیریت بهتر مصاحبه از آنها به‌ خوبی استفاده کند. یکی از این تکنیک‌های ارتباطی، زبانِ بدن (Body Language) است.

زبان بدن و یا ارتباط غیرکلامی، بخش عمده‌ای از ارتباطات روزانه افراد را تشکیل می‌دهد. این روش که از آن با عنوان «تن‌گفتار» نیز یاد می‌شود، گاهی واضح‌تر و تأثیرگذارتر از ارتباط کلامی است و بعضاً به عنوان مکمل ارتباط کلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیوه ارتباطی می‌تواند بازتابی از وضعیت و حالات بدنی و روحی افراد باشد. از این‌رو باید با شناخت و استفاده بهینه از آن، توانمندی‌های کلامی و غیرکلامی خود را هنگام مصاحبه افزایش دهیم.

برخی متخصصان معتقدند با دقت در حرکات افراد، می‌توان وضعیت درونی آنان را تشخیص داد. بسیارند افرادی که در مواقع خاص، احساسات و عواطف خود را نه از طریق زبان که از طریق زبان بدن نشان می‌دهند. مثلاً شادی، غم، هیجان، اضطراب، آرامش، بی‌قراری، سرگشتگی، ناتوانی، نا امیدی و دیگر حالات فرد با حرکات دست و پا و یا صورت و چشم‌ها قابل تشخیص است.

بعضاً برخی حرکات بدنی، در فرهنگ یک جامعه، معنای خاص و محدود به همان جامعه دارند که مردم به‌طور آگاهانه، آنها را به کار می‌برند و جایگزین کلمات می‌کنند. بدیهی است در صورت مصاحبه با افرادی از یک فرهنگ و قومیت خاص، باید با این‌گونه نشانه‌ها آشنا بود تا در جریان مصاحبه، مشکلی با راوی ایجاد نشود. گاهی هنگام مصاحبه با چهره‌ای مذهبی و یا سیاسی و اجتماعی، فرد مصاحبه‌شونده نسبت به نحوه نشستن مصاحبه‌گر و یا طرز قرار گرفتن او در مقابل خود واکنش منفی نشان می‌دهد؛ چرا که آن را در تضاد با ادب و احترام خود می‌داند! مثلاً سال‌ها قبل گروهی از خبرنگاران برای مصاحبه با شیخ الازهر به مصر رفتند، اما در همان ابتدای دیدار، شیخ، طرز نشستن یکی از حاضران را توهین به خود دانست و او را از اتاق بیرون کرد!

حرکات و اشارات زبان بدن، علاوه بر انتقال معانی، در القای اعتماد یا بی‌اعتمادی یا شور و اشتیاق ناشی از شادی، بی‌علاقه‌گی یا دل‌مُردگی به مخاطب، نقش مهمی دارند. اگر به دیگران نگاه کنید، می‌بینید که وقتی به آنچه می‌گویند، اعتماد دارند و یا سرحال هستند و با شور و اشتیاق حرف می‌زنند، حرکات دست و اشاره‌های زبان بدن در آنها بیشتر به چشم می‌آید، تا حدی که ممکن است تبدیل به تصویرسازی شود. مثلاً برخی افراد در القای مطالب، عادت دارند که با استفاده از حرکات دست و پا و صورت، به تصویرسازی و صحنه‌پردازی مبادرت ورزند و چنانچه این ویژگی از آنها سلب شود، در انتقال پیام، ناتوان خواهند بود.

روشن است که همه مردم، این نوع اشارات را به مرور زمان و در طول زندگی و با حضور در محیط خانواده و جامعه فرا می‌گیرند و آنها را درست یا نادرست در ارتباطات خود به کار می‌برند. بدیهی است این شیوه ارتباطی نیز مانند ارتباط کلامی در طول زمان به دلایل مختلف فرهنگی و اجتماعی تغییر می‌کند. دانستن این تغییرات و توجه به آنها، کمک می‌کند که افراد در ارتباطات خود، کمتر دچار سوء‌تفاهم یا درک اشتباه شوند.  

درباره کارکردها و چگونگی احتمال استفاده از زبان بدن، در یادداشت بعد، نکات دیگری مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن – 15  پرسش، چگونه مطرح شود؟