مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 13

پرسش خوب

حمید قزوینی

21 تیر 1396

گفتیم که تاریخ شفاهی محصول گفت‌وگو یا مصاحبه‌ محقق با روای است و متن به دست آمده نتیجه ارتباط این دو نفر است که در تعامل با یکدیگر و از طریق پرسش و پاسخ به دست می‌آید.

در حقیقت مصاحبه فرصتی برای جمع‌آوری اطلاعات و شناخت گذشته و پاسخ به نیاز امروز و فرداست و مصاحبه‌گر نقش واسط میان راوی و مخاطب را بر عهده دارد. مصاحبه تاریخ شفاهی اگر چه متکی به تکنیک‌های ارتباطی است، اما هدف اصلی آن نه برقراری ارتباط که رسیدن به اطلاعات و محفوظات راوی است. در چنین فرآیندی هر چه پرسش دقیق‌‌تر و هدف‌مند‌تر باشد، پاسخ‌ها نیز کامل‌تر خواهد بود.

همچنین باید توجه داشت که سؤال در خلاء اطلاعاتی پدید نمی‌آید و باید دانشی کلی از یک موضوع وجود داشته باشد تا پرسشی را به دنبال ‌آورد. پس لازمه سؤال، وجود اطلاعات کلی است و هر چه این اطلاعات بیشتر باشد، سؤال نیز دقیق‌تر خواهد بود.

متأسفانه هستند مصاحبه‌گرانی که با وجود انتخاب یک موضوع مهم و داشتن تعدادی پرسش، اطلاعات زیادی درباره آن موضوع ندارند، آنها تصور می‌کنند قبلاً کسی به آن موضوع و یا حواشی آن نپرداخته و هیچ منبعی در آن زمینه وجود ندارد. غافل از این که منابع مختلفی در همان موضوع در دسترس بوده است. به همین دلیل ضروری است محقق تاریخ شفاهی پس از تعیین موضوع، به مطالعه و جست‌جوی کتابخانه‌ای و شفاهی درباره آن بپردازد تا بتواند پرسش‌های خود را متکی به مجموعه‌ای از اطلاعات معتبر طراحی کند. در نتیجه نگاه عمیق و پیوسته و تأمل بسیار در موضوع، روح کلی حاکم بر جست‌وجوی ما برای دسترسی به پرسش‌های مورد نیاز برای انجام یک مصاحبه هدف‌مند می‌شود.

بر این اساس، برخی ویژگی‌های یک پرسش خوب به شرح ذیل مورد اشاره قرار خواهد گرفت:

1- روشن، دقیق و کوتاه بوده و به صورت پرسشی بیان شود.

2- از کلمات ساده استفاده شده و فهم آن برای راوی آسان باشد.

3- هم‌زمان چند پرسش یک‌جا مطرح نشود.

4- باید به صورت باز بیان شود تا پاسخ مبسوط برای آن دریافت شود. مگر آن که مطلبی کوتاه مورد نظر باشد.

5- به‌گونه‌ای طراحی شود که پاسخ آن «بله» و «خیر» نباشد.

6- در صورتی که پاسخ کوتاه است، از راوی خواسته شود تا موضوع را تشریح کرده و توضیح مرتبط با آن را بیان کند.

7- جنبه مچ‌گیری و یا بازجویی نداشته باشد.

8- نباید در اموری که راوی مایل نیست کنکاش کرده و وارد جزئیات غیر ضروری شود.

9- در چارچوب موضوع اصلی و اهداف مصاحبه بوده و از ورود به موضوعات غیر مرتبط اجتناب ورزد.

10– ذهن راوی را در به یاد آوردن خاطرات تحریک کند.

11-  بر اساس منابع معتبر طراحی شود.

12- باید پس از نیاز‌سنجی پیرامون موضوع اصلی، متناسب با نیاز مخاطب امروز و فردا طراحی شود.

13- نباید راوی را دچار اضطراب و تردید کرده و به اعتماد او آسیب بزند.

14- تمرکز راوی بر روی موضوع اصلی را بیشتر کند.

15- بیشتر ناظر به خاطره و مشاهده مستقیم راوی باشد نه تحلیل و ارزیابی‌های ذهنی.

16- جهت‌دار با پاسخی مشخص نباشد.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 12 چگونگی شروع مصاحبه